Vísir Sunnudagsblað - 14.01.1940, Blaðsíða 2

2
VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
Þóra, móðir síra Björns
(Gunnþ. Halldórsdóttir).
Úr leikritinu „Á heimleið“.
með viðkvæmu móti, sár
strengur, sem lífið og atvik
þess leika oft á harkalega og af
lítilli nærgætni. — Barnslund-
in verður oft fyrir slikum áföll-
um, og þarf ekki hávaðasama
mannfundi til.
Rithöfundarferill Guðrúnar
Lárusdóttur liefst um aldamót,
þá koma út þýðingar hennar,
auk „Tómasar frænda“, „Spá-
dómar frelsarans“ eftir Matte-
son, sögur úr daglega lífinu og
þýðingar í þremur litlum heft-
um, sem hún nefndi „Ljós og
skugga“, en þar að auki fóru
að koma smásögur eftir hana
í ýmsum blöðum. Það var ekki
fyrr en 1913, að fyrsta skáld-
saga liennar kom út. Það var
„Á heimleið, skáldsaga úr sveit-
inni“. Hún hafði boðið nokkr-
um bókaforlögum handritið, en
þau ekki treyst sér til að gefa
bókina út, svo hún kom út á eig-
ið forlag. Á skömmum tíma
seldist þó bókin upp og er nú
með öllu ófáanleg. Á síðari ár-
um, er það barst í tal að gefa
bókina út að nýju, hvarf liún
að því ráði, að breyta skáldsög-
unni að formi til í leikrit, þó
henni entist ekki aldur til að
ganga sjálf frá þvi riti. Á ár-
unum 1917—1927 ritaði hún
margar sögur, sem birtust i
Bjarma, af þeim komu út sér-
prentaðar Sigur (1917), Tvær
smásögur (1918) og Brúðar-
gjöfin (1923), en aðrar sögur
þar, sem hver um sig er álitleg
bók, eru: Fátækt, Hvar er bróð-
ir þinn? og Afi og aituna. Á
þessum árum þýddi hún og
að nokkuru æfisögu finsku
hjúkrunarkonunnar nafnfrægu
Matthildu Wrede, sem einnig er
allmikið rit. Til þýðinga hennar
telst einnig „Móðir og bam“,
sem Kristilegt bókmentafélag
gaf út 1932. Báðar þessar bæk-
ur eru í rauninni endursamdar,
þar sem henni féll ekki í geð að
þýða erlend rit frá orði til orðs,
heldur vildi hún láta endursegja
góðar útlendar bækur með hlið-
sjón af íslenskum staðháttum
og með skilning lesendanna
fyrir augum. Þegar hér
við bætist, að hún samdi
fjölda margar smásögur, sem
birtust í blöðum og tímaritum,
cn þýðingar og blaðaskrif tóku
upp mikinn tíma, þá furðar
mann á því, engu síður kunnug-
an en ókunnugan, að hún skyldi
geta sint margvíslegum öðrum
störfum. Hún gaf sér aldrei
tíma til þess að.safna smásög-
um sínum, sem flestar voru
skrifaðar fyrir börn og ung-
linga, til útgáfu i einni heild.
Hafði hún þó oft á orði, að
hana langaði til þess, en það
féll í mitt hlutskifti að láta
þessa ósk hennar rætast að
nokkuru að henni látinni, þar
sem nokkrar þessar sögur er nú
að finna í smásagnasafninu
„Sólargeislinn hans og fleiri
smásögur“,sem komu út á fyrra
ári, en annað safn smásagna frá
hennar hendi engu minna ligg-
ur tilbúið til prentunar auk
handrita hennar af fjölmörg-
um erindum og fyrirlestrum,
sem hún flutti á mannfundum
og skemtunum.
Það mun nú mörgum finn-
ast ærið talið og er þó ekki full-
talið, þar sem enn er að geta
um lengstu skáldsögur móður
minnar: „Þess bera menn sár“:
sem kom út í tveimur bindum
1932 og 1935 og að ýmsu leyti
er aðalskáldverk hennar, „Syst-
urnar‘‘, „Bræðurnir“ og „Gamla
húsið", sem alt eru langar sög-
ur, sem birtust í barnablaðinu
„Ljósberinn“ á árunum 1929—'
36, en hin fyrsta „Systurnar“
kom út í fyrra, allmikil bólc.
En hér skal nú staðar numið
með þessa upptalningu, þvi ekki
verður gerð grein fyrir öllum
þessum ritum á þessum stað,
heldur verður upptalningin ein
að nægja til að sýna afköst
hennar sem rithöfundar. Aðeins
vildi eg gera nokkra gredn fyrir
riti hennar, sem eg fyrir rás
viðburðanna hefi átt nokkra
lilutdeild í. Það er sjónleikur-
inn „Á heimleið“, saminn eftir
samnefndri skáldsögu.
Sagan er fyrst og fremst
sveitalífslýsing. Aðalpersónur
sögunnar og aukapersónur all-
ar lifa og hrærast i íslenskri
sveit. Að sönnu eru það ekki
æskustöðvar höfundarins, sem
lýst er, en það bregður fyrir í
svip persónanna minningum
um einkennilega samtiðar-
menn. Fyrir það að sumar per-
sónurnar eru ekki gripnar úr
lausu lofti verða þær lesand-
anum minnisstæðar og ein-
kennilega lifandi. í samtölum
sögunnar er einkanlega að
finna slíkar mannlýsingar —
og það leiddi fyrst athygli mína
að því, að sagan myndi vera vel
til þess fallin að leikast á leik-
sviði. Staðliættir í sögunni
mæltu hinsvegar eindregið
gegn leikritsforminu, og það
var ekki fyrr en eg hafði fund-
ið viðunandi lausn á því, hvar
þættir leiksins færu fram, að
eg sýndi móður minni tillögur
mínar um leiksviðssetningu
sögunnar. Hún samþykti þær í
aðalatriðunum og það var ætl-
un okkar, að liún tæki þar með
við verkinu og lyki við leikrit-
ið. Þetta var sumarið 1937.
I handritum hennar fann eg
í fyrravetur uppkast oklcar að
sjónleiknum, og mér var það
ekki einasta skylt að ljúka því
verki, sem hún hafði síðast haft
í huga, heldur og ljúft að Ijúka
þvi einmitt á þann veg, er hún
vildi: sem einlæga en öfgalausa
vörn fyrir lifancli kristindóm.
Fyrir það að leikritið túlkar
eins og sagan skoðanir hennar
og styðst 1 öllum verulegum at-
Bensi vinnumaður
(Friðfinnur Guðjónsson).
Úr leikritinu „Á heiinleið“.
riðum við samtöl orðrétt eftir
sögunni svo og fyrir tildrög
leikritsins, ber að lita á það
sem hennar verk en ekki mitt.
Bý eg mér þá að vísu þann
vanda, að gálausir menn efi
heimildarmeðferð mína, en
þeim vil eg svara, að meðan á
samningi leikritsins stóð setti
eg alt mitt traust á virðingu
mina fyrir skoðunum móður
minnar — kærleiksríkrar móð-
ur engu síður en einlægrar trú-
konu.
Lárus Sigurbjörnsson.

Alein eg uni mér heima,
úti er vetur.
Leggur liann fannblæju á foldu
og frostrós á glugga.
Sólin, hún sefur að baki
svartleitra fjalla.
Skelfing er skammdegið dapurt
með skuggunum svörtu.
Sit eg i húminu liljóða
og liorfi á mánann,
sem ljómar á bláhimni björtum
og blikandi stjömur.
Vaknar þá vonin í huga,
að veturinn endi,
og þá verði sæla að svifa
sólheima bjarta.
Ásta.
Sjöundi afmælisdagur Mansa
nálgaðist og mamma hans sagði
við hann: — Hvað segir þú um
að eg baki afmælisköku handa
þér og setji sjö kerti i hana?
— Það væri gaman, svaraði
Mansi. — En væri ekki hægt
að hafa kökurnar sjö og láta
eitt kerti nægja?
*
Brúðurin (montin): — Eg
játaðist nú ekki honum Gulla
fyrsta skiftið, sem hann biðlaði.
Keppinautur: — Nei, þú varst
ekki viðstödd.
Guömundur og Þrúður í Múla (Valur Gíslason og Ingibjörg Steinsdóttir).
Úr leikritinu „Á heimleið".