Vísir Sunnudagsblað - 11.02.1940, Side 3

VISIR SUNNUDAGSBLAÐ
3
bæði að ætt og innræti, heil og
hrein eins og mjöllin. Þetta eru
þá höfuðpersónur leiksins, fyr-
ir utan þá Mörð og Skarphéðin,
og er þeim öllum lýst af svo
skörpum skilningi og svo djúp-
særri mannþekkingu, að ekki
munu aðrir leikritaliöfundar nú
iá tímum gera betur. Höfund-
inum hefir hepnast miður með
Mörð, en þó til nokkurrar hlit-
ar. Skarphéðinn hefir orðið
verst úti, en þó mundi alt á-
mælislaust, ef ekki væri annað
listaverk til samanburðar. En
Njála er til. Eg vil játa, að mér
varð liverft við, þegar eg heyrði
að Jóhann hefði tekið sér fyrir
liendur að snúa Njálu í leikrit.
Ýmsir útlendir rithöfundar
hafa áður reynt sig á því, að
semja leikrit og skáldsögu út
af lienni, og er enginn vafi á
þvi að Jóhanni liefir tekist
miklu betur en nokkrum þeirra.
En þó hefir verkefnið reynst
honum ofurefli. Allar sögu-
hetjurnar liafa minlcað í hönd-
um hans, nema Höskuldur og
Hildigunnur, en þeim er báðum
lílt lýst í Njálu, svo að þar
hefir hann haft frjálsari hend-
ur. Hér verður ekki farið út í
sámanburð á Ieikritinu og sög-
unni, það yrði of lang't miál. Eg
vil að eins benda á Njál. Njáll
leikritsins er góður, en gamli
Njáll er enn þá betri, og lesand-
inn neyðist til þess að hera þá
tvo saman. Gamli Njáll var fá-
máll, en orð hans voru þung af
vili og lífsreynslu, nú er liann
orðinn miklu margmálli og
seilist stundum lengra en liann
nær eftir andrikum samlíking-
um og háfleygum hugsunum.
Þó hefir tekist enn þá ver til
með Skarphéðin i leikritinu,
hann er þar að eins ginningar-
fífl, og liinn stórskorni svipur
sögukappans hefir næstum því
máðst af í meðförunum. Sann-
leikurinn er sá, að Jóhann hefir
reist sér hurðarás um öxl, hann
hefir lagt hönd á gamalt, guð-
dómlegt listaverk, sem hefir
staðið af sér straum margra
alda, til þess að gera úr þvi nýtt
listaverk. Slíkt hepnast mönn-
um aldrei. í leikriti lians birt-
ist enn á ný hans auðuga skáld-
gáfa og glæsilegu hæfileikar.
En skuggi Njálu fellur svo fast
og þungt yfir það, að hætt er við
að það þess vegna njóti sín
aldrei til hálfs. Að minsta kosti
ekki í augum íslendinga. Um
útlendinga gegnir alt öðru máli,
fæstum þeirra er Njála kunn,
enda hefir leikritið lilotið hið
mesta lof hjá mörgum útlend-
um ritdómurum.
V.
Noklcru eftir að Fjalla-Ey-
vindur kom út kvæntist Jóhann
danskri konu, frú Ingeborg
Thidemand. Sainbúð þeirra
hjóna kvað hafa verið óvenju-
lega ástúðleg, þau voru trygða-
vinir og félagar, sem héldu
saman í blíðu og stríðu, og mátti
livorugt af öðru sjá. Öllum,
sem til þeklcja, kemur saman
um, að hún hafi veitt honum ó-
metanlega aðstoð á listamanns-
hraut lians. Heimsstyrjöldin
skall yfir skömmu eftir að Jó-
liann var orðinn frægur mað-
Ur, og má nærri geta, hvílíkt
tjón hann hefir haft af því. En
þó fór frægð hans vaxandi ár
frá ári, ritgerðir birtust um
hann í þýskum, fralckneskum,
enskum og amerískum hlöðum
og tímaritum, og mun tæpast
liafa „verið ritað meira um
nokkurn norrænan rithöfund á
síðari árum. Einn merkur
frakkneskur ritdómari komst
svo að orði, að hann stæði þegar
jafnfætis Ibsen, Björnson og
Strindberg, og kynni ef til vill
að fara fram úr þeim fyr en
nokkurn grunaði. Sá heiður
lilotnaðist honum einnig, að rit
hans voru þýdd ó ensku og tek-
in í ritsafn er nefnist Scandina-
vian classics. Er ritsafn það
gefið út af „Oxford University
Press“, og höfðu birst þar áður
rit eftir Holberg, Tegnér, Strind-
herg, Björnson, Iíirkegaard og
Snorra Sturluson, en ekki fleiri.
Nú hefir Jóhann Sigurjónsson,
hætst í liópinn og eru þar þá
tveir íslendingar, annar frá 13.
en hinn frá 20. öld. Sjaldan
mun ungum rithöfundi hafa
veitst meiri sæmd. En það var
fleira en ritstörfin og ritfrægð-
in, sem hann hafði liugann á hin
síðustu árin. í rauninni var
liann óvenjulega verklundaður,
í höfði lians brutust sífelt um á-
form og ráðagerðir um hin og
önnur fyrirtæki, og ef einhver
fyrirætlan hafði fest rætur í
huga lians, þá var hann ekki í
rónni fvr en hann hafði gert alt
sem hann gat til þess að koma
henni i framkvæmd. Síðustu ár-
in varði hann öllum kröftum
sinum til að hrinda áleiðis þvi
stórfyrirtæki, að hreyta Höfða-
vatni nvrðra i höfn. Átti að
grafa skurð gegnum eiðið, sem
greinir vatnið frá Skagafirði, en
liöfnin var aðallega ætluð síld-
veiðarmönnum. Fyrir þessu
máli harðist liann með öllu sínu
þrálynda kappi og áhuga, og
fékk því ágengt, sem óneitan-
lega var aðalatriðið, að sænslcir,
danskir og íslenskir peninga-
menn hétu liðsinni sínu og lof-
uðu að leggja fé fram. Sjálfur
gerði hann áætlun um fyrirtæk-
ið, og hefir merkur íslenskur
fésýslumaður, sem sjálfur var
um eitt skeið talsvert við málið
riðinn, sagt mér, að sú áætlun
liafi verið prýðilega vel og skyn-
samlega samin. Hann kom lieim
hingað til íslands síðast liðið
sumar til þess að leggja síðustu
liönd á undirbúning málsins, en
þá sýktist hann og varð að
hverfa skyndilega aftur til
Kaupmannahafnar. Eg veit ekki
betur, en að Jóhann liafi verið
lieilsugóður maður þangað til í
fyrra haust, að hann lagðist í
spönsku sýkinni. Sjúkdómurinn
lagðist mjög þungt á liann og
eftir það fékk liann aldrei fulla
heilsu aftur. Hjartað hafði bil-
að. Honum stórversnaði á ferða-
laginu hingað heim, og þegar
til Kaupmannahafnar kom
lagðist hann inn á spítala.
Hann komst að vísu á fætur
aftur um stutta stund, en bata-
von var engin, og slcömmu síð-
ar andaðist hann á heimili sínu
í Kaupmannahöfn. Eg hefi
liingað til ekki minst á ljóð
lians. Eftir að hann hafði ein-
ráðið við sig að gerast leilcrita-
liöfundur, lagði liann ekki mjög
stund á ljóðaskáldskap, en þó
orkti hann talsvert af kvæðum,
að minsta kosti á fyrri Hafnar-
árum sínum. Alt voru það smá
kvæði, og voru hin bestu þeirra
fíngerð, hávaðalaus og innileg.
En hann dró aldrei amsúg i
ljóðum eins og hann gerði á
leiksviðinu, öll sú mikla lýrik,
sem í honum hjó, naut sín þar
miklu betur heldur en í bundnu
máli. I leikritum lians eru fá-
ein smákvæði, en annars man
eg ekki til, að Ijóð hafi birst
eftir liann á prenti siðan hann
var í skóla, nema fáein kvæði,
sem liann sendi Skírni 1910.
Eilt þeirra nefnist Bikarinn,
yndislegt smákvæði, kyrlátt og
þungbúið og alveg yfirlætis-
laust. Af því að eg veit, að fáir
liafa tekið eftir þvi, vil eg leyfa
mér að prenta það hér upp aft-
ur.
Einn sit eg yfir drykkju
aftaninn vetrarlangan,
ilmar af gullnu glasi
gamalla hlóma angan.
Gleði sem löngu er liðin
lifnar i sálu minni.
Sorg sem var gleymd og grafin
grætur i annað sinni.
Bak við mig bíður dauðinn,
her liann í hendi styrkri
hyldjúpan næturhimin
lieltan fullan af myrkri.
Þegar dauðinn tók hann,
urðu íslenskar bókmentir fyrir
óbætanlegu tjóni. Listamanns-
hraut hans varð ekki löng, en
það mun leiftra af henni langt
fram í aldir. Aldrei hefir ungur
íslendingur orðið lionum jafn-
frægur. Og enginn hefir borið
nafn íslands víðar um veröld-
ina, en liann. Þeir sem kyntust
honum, gleyma honum aldrei.
jHann liafði vissulega sína galla,
ekki síður en aðrir menn. En
hann var ólíkur öllum öðrum.
Og á bestu stundum hans skein
sól og sumar alt i kringum
liann.
Skrifað í október 1919.
(„Eimreiðin“ 1920).
Hittop5 betta
Á dögum Elísabetar drotn-
ingar var rithöfundur sá uppi í
Englandi, sem Edmund Spens-
er hét. IJann var í miklu dálæti
hjá greifanum af Southampton
og þáði oft fjárliagslega aðstoð
hans.
SpensGr langaði til að votta
greifanum þakklæti sitt, og eitt
sinn er liann hafði nýlokið við
nýja skáldsögu, sem hét „Álfa-
drotningin“, lagði liann af stað
til greifahallarinnar, náði tali
af einkaritara greifans, Burker,
og hað um leýfi til að mega til-
einka greifanum þessa síðustu
bók.
Greifann langaði til að sjá
bókina og bað Spenser að bíða
í biðstofunni á meðán. IJann
byrjaði þegar að lesa og varð
strax niðursokkinn í bókina.
„Þetta er snildarlegt, alveg
stórkostlegt“, hrópaði hann
upp yfir sig. „Burker! Borgið
þér hónum 20 sterlingspund!“
Hann las áfram og aðdáunin
óx slöðugt. „Burker!“ kallaði
liann, „fáið þér honum 40
pund.“
Því lengur sem greifinn las,
því hrifnari varð hann. IJann
kallaði öðru livoru á Burker og
bað hann að liækka upphæðina
til Spenser’s.
Uoks stóðst greifinn ekki
mátið, hann fleygði handritinu
í bræði á borðið og öskraði með
dynjandi rödd:
„Burker, viljið þér gera svo
vel og fleygja mannandskotan-
um lit, því annars verð eg bú-
inn að fléygja öllum eignum
mínum í liann áður en bókin er
búin!“