Vísir Sunnudagsblað - 17.03.1940, Side 1

1940
Sunnudaglnn 17. maps
11. blað
Tildurdrósir og hefðar-
konur í skáldskap
St. Q. Stephanssonar
Eftir
Guðmund Friðjónson
frá Sandi.
I.
Það tíðkast í öllum áttum
bókmentanna, að rithöfundar
eru skýrðir og skáldskapur brot-
inn til mergjar fyrir almenning.
Ekki skyldi alþýða ætla að hénni
sé með þessu gert létt undir
höfði. Þorri manna sem er
hverskonar önnum hlaðinn,
getur ekki áttað sig á bókmenta-
greinum stuðningslaust, hvorki
í voru landi né út í löndum. Þar
sem skilgreining bókmenta er á
háu stigi, eða i fullum hlóma,
eru rithöfundarnir hrotnir til
mergjar og raktar til rótar
stefnur þeirra, uppruni og ætt-
erni hugmyndanna. Stórskáld-
um í útlöndum er sá sómi sýnd-
ur, að umsagnir um þau verða
oft meiri að vöxtum en ritverk
höfundanna sjálfra. Hér í Iandi
er litill sómi sýndur skáldunum
að þessu leyti og færist þó held-
ur í horfið, eftir því sem þjóð
vorri vex fiskur um hrygg, efna-
hagslega og andlega. —
Stephan G. Stephansson er
eitt þeirra skálda vorra, sem
þörf er á að skýra. Hann er
myrkur i máli og ekki aðlað-
andi. Honum er gefin djúpúð
fremur en háttsnild og efni
sumra kvæða hans er betur til
þess fallið, að útlistað sé i sund-
urlausu máli en lesið samföstu.
Rökræður rímaðar um félags-
málefni eru eigi til þess fallnan
að tungan bregði sér á sund i
munnvátni.
Eg ætla nú í þetta sinn að
ganmgæfa skáldskap St. G. St.
að því leyti, sem hann f jallar um
tildurkonur annarsvegar, en á
hinn bóginn hefðarkonur. —-
Þessi böfundur hregður ekki
á þann leik, að kveða götuvísur.
Hann hefir að líldndum litið svo
á, að sú ljóðagerð tilheyrði litlu
spámönnunum. Stephan gerir
aldrei tilraun til að daðra við
tískuna. Hann er einn þeirra
höfunda, sem reynir að hefja
upp til sín heyrendur. Aðrir
fiska í þvi vatni, að lítillækka
sig til þess, er þeir standa jafn-
fætis Mgildislýðnum. Á þeim
gatnamótum fæðast götuvisurn-
ar, sem nú eru að hremma at-
hygli eða forvitni þjóðanna, ef
athygli skyldi kalla.
Stundum eru kynlegar orsak-
ir til ritgerða. Það má kalla út-
úrdúr frá efninu að segja frá
tildrögum að þessari ritsmíð. En
þó vil eg drepa á þau. Mér hug-
kvæmdist að athuga viðhorf St.
G. gagnvart tildurdrósum, þegar
eg liafði — af tilviljun — Iesið
auglýsingu í reykvísku blaði.
Auglýsingin var á þessa leið:
Hér geta konur fengið litaðar
varir og augahrýr og kinnar —,
og fætur mjókkaða — o. s. frv.
Mér svelgdist á við þenna
lestur og eg saup hveljur. Þetta
kom svo flatt upp á mig, að
skepnan í landi voru væri tekin
til að gera svofelda uppreisn
gegn skapara sinum. Mér þótti
þörf á að fá bragðbæti í munn-
inn og tók til Andvakna St. G.
St. Eg stilti svo til, að hókin opn-
aðist sjálfkrafa, og upp kom
„HIaðgerður“, kvæði með því
nafni. Það er háðkvæði um
skrautkonu, tyldurkvendi,
stássrófu. — Nafnið mundi vera
valið eins og t.. Skarpliéðinn i
Sólarljóðum, sem Björn Ólsen
ætlar að tékna muni skraut-
gjarnan mann, veifiskata, mann
sem berst mikið á. Þetta kvæði
um Hlaðgerði er háðkvæði, hár-
fínt, en lætur svo lítið yfir sér að
þvi leyti, að meðalathygli sést
yfir skopið í þvi og neyðarlegu
aðferð, sem höfundurinn beitir,
meðan hann dregur Hlaðgerði
sundur í háðinu.
Þá tek eg til kvæðisins og ætla
eg að gefa það inn í smáskömt-
um.
!
En þvi kom eg heim, að eg örlög
þar á
og eitt af þeim, Hlaðgerður, var
þig að sjá.
Því Faxahaus gróf eg í flaginu
hér.
En feigð veit eg enginn sér þó
á mér.
þó að við höfum þurft til þess
þriðjung úr öld
að þekkjast og kveðjast og
hittast í kvöld.
Sum skáld fara kynlega ein-
stigi út af þjóðveginum. Það
kalla eg undarlega við brugðið,
að fara i einu tássrófukvæði út
í þann myrkvið aldanna, • sem
Oddur víðförli — Örvar-Oddur
— reikaði um fyrir 1000 árum
eða þaðan af fyrri. Skáldmær-
ingur þessi segist hafa grafið
Faxahaus í flaginu hér, háður
forlögum sjálfs sín. — Faxa-
hausinn þessi á að haki
sér langa sögu i Foi’n-
aldarsögum Norðurlanda. Svo
er sagt, að völva framvés
kæxni að Torgum, þar sem fóstri
Odds bjó. Hún spáði þvi um
Odd, að hann myndi verða æva-
gamall, fai'a víða um lönd, vinna
mörg hervirki en hreppa þann
aldurtila að lokum, að haus af
hestinum Faxa mundi verða
honum að bana þar á Torgum.
— Oddur spratt á fætur og laust
völvuna á munninn, tók Faxa
og drap hann, gróf liræið djxipt
í jörð og hlóð að grjóti. Að þvi
búnu fór Oddur i viking og á-
setti sér að koma aldrei á þessar
slóðir framar. En á ellidögum
greip hann heimþrá og löngun
til að líta æskustöðvarnar. Hann
stóðst ekki það mát, og
þegar hann gekk um æskustöðv-
arnar, þar sem fyrrum hét
Bei’urjóður, sá hann blásinn
hestshaus í barði eða flagi. Odd-
ur stakk til hans með spjóti
sínu. Og þá hröklaðist naðra
xmdan beininu, og hjó Odd í
fótinn, spýtti í hann eitri og
lyfaði víðföi-la manninum hana.
— Þessi kynlega saga liggur að
baki því orðatiltæki í kvæði St.
G.: „Og Faxhaus gi’óf eg í flag-
inu hér“. — Sá sem les eða heyr-
ir kvæðið, verður að þekltja
sögu Örvar-Odds, til þess að
skilja orðaleikinn.
Völvan sá fyrir örlög Odds og
hann varð að hlýða þeim. Og i
annan stað er St. G. bundinn af
örlögum, þegar hann kemur
heim til þess að sjá Hlaðgerði.
Það er undirskilið, að hann hefir
kynst henni i æsku, hefir ætlað
að grafa minning hennar djúpt í
mold, eins og Oddur gróf Faxa.
En hann getur ekki spornað við
öi’lögunum.
Á þessum sjónarhól talar
skáldið um og rýnir í móðu at-
hxxrðanna, sem vaka og svefn
hafa vafið honum um höfuð.