Vísir Sunnudagsblað - 05.05.1940, Blaðsíða 1

1940
IB
Sunnudaginn 5. mai
18. blad
EYJAN FRÆGA
í EYRARSUNDI.
rcrðaminning og hugleiðingar.
Qujmajt. t/K. t/tíoyuóf
I.
Fyrir 350 árum beindust
augu alls hins mentáða lieims
að lítilli eyju í Eyrarsundi. Það
var eyjan Hveðn (Hveen), sem
liggur 4% km. undan strönd
Sviþjóðar, en rösklega 8 km.
frá Sjálandsströndum. Á
skömmum tíma varð hún kunn
um öll Norðurlönd, og því næst
um heim allan, hvar sem hler-
að var eftir menningarlegum
fregnum. Einkum voru það
vísindamenn og aðrir menta-
menn, sem beindu þangað
sjónum sinum. Á árunum frá
1576—1597 gerðust þarna mörg
teikn og stórmerki, sem menn
ýmist undruðust eða dáðust að.
Menn í fjarlægum, suðrænum
löndum lögðu í erfið ferðalög
til Norðurlanda í þeim erinda-
gjörðum einum að koma til
eyjarinnar í Eyrarsundi. Þang-
að sóttu furstar, menningar-
frömuðir, þjóðhöfðingjar og
önnur stórmenni. Meðal þess-
ara manna má nefna þjóðhöfð-
ingjana Jakob VI. í Skotlandi
og Kristján IV. Danakonung.
Allir vildu sjá og kynnast liin-
um stórfenglegu vísindalegu
framkvæmdum og rannsólcn-
um, sem þarna áttu sér stað,
og eklci síst kynnast þeim
manninum, sem á skömmum
tima liafði valcið á sér lieims-
athygli fyrir starfsemi sina á
Hveðn. En það var Tyge (Tyc-
lio) Brahe, stjörnuskoðarinn
og stjörnufræðingurinn frægi.
Tyge Brahe gerði garðinn fi’æg-
an og ritaði nafn sitt óafmáan-
legu letri í sögu vrsindanna.
Og eyjan í Eyrarsundi verður
vafalaust um langan aldur
nafnkunn í sambandi við hinn
fræga mann, sem þar starfaði
í hlóma lífs síns í 21 ár.
Fyrir x-úmlega tveimur árum
átti ég því láni að fagna, að
koma sem gestur á þessar
stöðvar Tyge Brahe’s. Verða
hér raklar nokkrar minningar
úr því ferðalagi.
II.
Meðan ég dvaldi í Kaup-
mannahöfn árin 1936—37, var
ég um skeið í sambandi við
sænskan mentamann, fil. cand.
G. Wilslce í Gautaborg. Wilske
safnaði um þessar mundir efni
í bók, sem fjallaði um öll Norð-
urlöndin. í bókinni áltu 2—3
ritsmíðar að birtast frá liverju
þessara landa. Hafði hann
fengið i sænskri þýðingu sögu-
kafla eftir mig, sem birtast átli
í riti þessu. Það var þjóðlifs-
lýsing, fjallaði um fráfærur í
sveit og liefir birst í einni af
sögum mínum. I einu bréfi sínu
til mín bauð Wilske mér út í
Hveðn, og skyldi ég vera gest-
ur lians, en þar liafði liann
sumarheimili.
Frá Kaupmannahöfn til
Hveðnar eru daglegar sam-
göngur.
Snemrna morguns steig ég út
í ferjuna. Það var bjartur júní-
morgun, sól yfir sundum, „fag-
ur himinhringur“. Kaupmanna-
Iiafnarbúar fara snennna á
fætur, ekki síst á svona morgn-
um, og þegar ferjan skreið út
úr hafnarmynninu, gat að líla
iðandi lif á baðströndinni, bað-
tjöldin voru tekin í notkun, en
skemtisnekkjur sigldu í ljúfri
austrænu um sundið.
Fagurt er að sigla um Eyrar-
sund á björtum vordegi. Sund-
ið er eins og stórt vatn milli
skógarása, allar línur út við
sjóndeildarliringinn eru boga-
dregnar og mjúkar; þær minna
lielzt á hlýjan ósnortinn faðm,
og maður vill sem lengst eiga
þann varma, þá tilhlökkun og
gleði, sem tendrast við lirifn-
ingu fjarlægðarinnar. í þessum
græna faðmi skógarásanna
hvíla bændabýli og þorp. Hús-
in eru snotur, livít með rauðu
tígulsteinsþaki. Og þessi býli
skotra augunum út á sundið.
Þar líta þau aragrúa allskonar
skipa á þessari alfaraleið frá
Norðursjónum og Atlantsliafinu
til Eystrasalts. Mörg hundruð
skipsstefni kljúfa sundið á
hverjum degi. Fánar flestra
þjóða heims blika yfir sund-
inu. Og þessi skip eru af öll-
um stærðum og gerðum: litl-
ar, skrautlegar, hásigldar lysti-
snekkjur; flutningaskip með
timburlilaða upp í miðjar sigl-
ur koma frá Eystrasaltshöfn-
unurn; marglyft skemtiskip
með miljónaauð og skraut inn-
an borðs; steind lierskip af
flestum stærðum og ýmsum.
gerðum, þar með talin flugvéla
móðurskip, sem frernur líkjast
fljótandi drangeyjum en skip-
um.
Og fei’jan brunar út sundið.
Að baki sekkur Kaupmanna-
höfn inn í faðm skógarins,
framundan skýrist eyjan fræga
liæst að sunnan og örlítið hall-
andi til norðurs, með skógar-
beltum liér og þar, háum bökk-
um niður í flæðarmál.
Innan stundar rennir ferjan
að bryggju i litlu þorpi, Kyrk-
backen, sem stendur á örmjórri
láglendisræmu undir bökkun-
um að vestanverðu. Hr. Wil-
ske tekur á móti mér og býð-
ur mig velkominn til Sviþjóð-
ar. Þarna búa mestmegnis Sví-
ar, en sambönd liafa þeir þó
öllu meiri við Danmörku en
Sviþjóð. Sem dæmi þess, má
nefna hinar tíðu samgöngur við
Kaupmannaliöfn. Þegar ferjan,
sem ég kom á, var orðin land-
föst, stökk piltur úr landi um
borð og sótti blaðaböggul all-
mikinn. Það voru morgunblöð
Kaupmannahafnar; innan
skamms sást pilturinn á lilaup-
um milli húsanna í þorpinu,
kallandi: Politiken, Berlingske
Tidende.
Hveðn var hluti af Danaveldi
hinu forna, en við friðarsamn-
inga milli Svia og Dana 1660
féll eyjan í hlut Svía, og hefir
verið undir fána þeirra síðan.
En á frægðardögum sínum var.
eyjan undir danska fánanum,
og skal nánar vikið að því
tfmabili síðar.
Þarna búa 1100—1200 manns.
Eyjan er frjósöm og jarðrækt
prýðileg, aulc þess stunda eyj-
arskeggjar fiskiveiðar. Þó má
geta þess, að allmargt fólk
dvelur þarna að sumrinu, til
þess að njóta sjávarlofts og sjó-
baða, náttúrfegurðar og hvíld-
ar. —
Wilske reyndist natinn við
að segja mér frá merkilegum
sögulegum minjum, sem eyjan
hefir að geyma. Hann hefir
lesið jarðfræði, rannsakað eyj-
una, gert kort yfir hana og gef-
ið út bækling um hið mark-
verðasta, sem þar er að sjá og
finna, bæði frá sögulegu og
landfræðilegu sjónarmiði.Taldi
hann vist, að eyjan hefði stein-
aldarminjar að geyma, og er
við vorum á gangi undir bökk-
unum, sunnan til á eynni, byrj-
aði liann að róta í jarðvegin-
um, til þess að reyna að finna
einhverjar rninjar frá steinald-
armönnum, sagði lrann. Sú til-
raun reyndist þó árangurslaus.
En áður en við skildum, gaf
liann mér oddmyndaðan, slíp-
aðan stein, er hann hafði fund-
ið þar í jörðu; taldi hann stein
þann vera odd af einhverju
vopni eða verkfæri, og bað mig
eiga til' minningar um komuna
í Hveðn.
III.
Hérna var nú Tyge Brahe,