Vísir Sunnudagsblað - 12.05.1940, Side 1

1940
Sunnudaginn 12. mal
19. blaö
o4*tö6ii iMxuVlOÍs :
ALAIN
VALDI
ANDRÉ MAUROIS er einn frægasti núlifandi rithöfundur Frakka. Hann er fæddur í Normandí
árið 1885, og hið rétta nafn hans er Emile Herzog. Auk skéldsagnagerðar hefir Maurois
fengist við sagnfræðirannsóknir og ritað ævisögur ýmissa merkra manna, svo sem Disraelis, Shel-
leys og Balzacs. — í þessari grein lýsir hann kennara sinum, Emile Chartier, sem ritar undir
dulnefninu Alain. Sumir telja Alain hinn merkasta skólamann, sem uppi hefir verið á þessari
öld i Frakklandi. Hefir hann með kennslu sinni og persónu haft djúp áhrif á franska mennta-
menn samtíðar sinnar. Alain hefir ritað fjölda bóka, sem bera nafnið: „Propos d’AIain“. Eru
það söfn smáritgerða um list. og heimspeki. Hann hefir aldrei sett heimspekiskoðanir sínar í
kerfi, en þvkir djúpsær og rit hans njóta hins mesta álits hjá fremstu mentamönnum Frakka.
Þýð.
Þegar eg var 16 ára, kyntist
eg Alain. Síðan eru liðin nær-
felt 40 ár, en aðdáun mín á gáf-
um hans og skapgerð er enn 6-
breytt. Eg liefi þekt mikla
stjórnmálamenn, herforingja og
heimsfræga rithöfunda, en hin
eina ógleymanlega persóna, sem
eg hefi nokkru sinni kynst, er
Alain.
Við, nemendurnir í Rúðu-
horgar-mentaskóla, biðum þess
með óþreyju og forvitni einn
októbermorgun 1901, að hefja
nám undir handleiðslu hans.
Eldri nemendur höfðu sagt
okkur sögur af þessum unga
kennara í heimspeki, sem hafði
fráhært ímyndunarafl og hag-
aði kenslu sinni öðruvísi en all-
ir aðrir. Svo kom hann inn úr
dyrunum, með rösldegu og á-
kveðnu göngulagi, mikill vexti,
fríður sýnum og festulegur á
svip. Hann virti okkur fyrir 'sér
nokkra stund, án þess að mæla
orð. Því næst tók hann krítar-
mola og skrifaði á töfluna tvær
setningar eftir Platon: „Menn
verða að leita sannleikans af
allri sálu sinni“ og: „Menn eiga
að velja lengstu leiðina.“
Þannig hófst hin vetrarlanga
örvandi kynning okkar nem,-
endanna af Einile Chartier,
heimspekingnum, sem skrifaði
undir dulnefninu „Alain“. Ald-
rei vissum við, hvað hann
myndi gera næsl. Stundum sat
hann á einu kensluborðinu mitt
á meðal okkar og lét einhvern
nemandann skrifa á töfluna
megindrættina í ritgerð. Það
kom, fyrir, að hann tók skyndi-
lega einhvern hlut, t. d. hlek-
byttu, og bygði utan um hann
heilt lieimspekikerfi. Stundum
lét bann einhvern okkar lesa
kafla úr ritum Montaignes eða
Hómers og útskýrði svo textann
LENGSTU
LEIÐINA -

fyrir okkur það, sem eftir var
kenslustundarinnar. Descartes
eða Kant, sem virtust torskild-
ir og leiðinlegir, er við lásum
þá upp á eigin spýtur, urðu
mannlegir, nýtískir og sígildir,
er hann varpaði ljósi skilnings
síns yfir þá. Hann gagnrýndi
aldrei milda rithöfunda, sem
hann dáðist að. Andmæli virtust
honum leiðindaverk. En hann
kendi okkur að skilja þann
sannleika, sem fólginn er í
verkum þeirra, og hann lét
okkur sjá mai'gt í þeim, sem við
höfðum aldrei áður veitt eftir-
tekt.
Hann kom aldrei fram með
kenningar, sem þýða: „Þannig
áttu að hugsa“. Hann sýndi
okkur gildi gagnstæðra kenn-
inga og þá örðugleika, sem, öll
hugsun þarf að sigrast á. Oft
sannaði hann okkur einhverja
fjarstæðu, svo að það virtist ó-
hrekjandi. En við urðum sjálfir
að uppgölva veiluna i sönnun-
inni.
Hann liafði ákveðnar, per-
sónulegar skoðanir um uppeldi
ungra manna. Hann hélt því
fram, að námið ætli að vei'a
vinna, en ekki leikiir; að glím-
an við viðfangsefnin væri hesta
kenslan; að aðeins mikil á-
reynsla gæti s'kapað mikla sál;
að betra væri að hafa staðgóða
þekkingu á fáum sviðum en yf-
irborðsþekkingu á raörgum.
Hann hafði fyrir satt, að
nemendurnir gleymi skjótt þvi,
sem þeir lær* fljótt, og að i vel
hepnaðri kenslustund eigi nem-
endurnir að vinna meira en
kennarinn. „Þar eiga að liljóma
raddir ungmennanna, en ekki
einræður kennarans“, sagði
liaxm.
Hann notaði mikið töfluna,
því að hið ritaða orð festir
hugsunina og léttir minnisstarf-
ið. „I hernum“, sagði hann,
„eru aldrei haldnir fyrirlestrar
um, riffla, en hverjum her-
manni er fenginn í héndur riff-
ill, hann er látinn taka hann i
sundur og nota sömu orð yfir
hina ýmsu hluta hans og kenn-
arinn. Eftir 20 tíma veit her-
maðurinn, hvað riffill er, og
liann hefir orðaforða til að
segja um liann það, sem hann
veit. Á sama hátt læra nemend-
urnir ekki að liugsa á þvi að
hlusta á mann, sem hugsar vel.
Það er nauðsynlegt að ígrunda
eigin rök, sanna þau, endur-
taka þau og umbæta, uns efni
og orð eru runnin í merg og
hlóð, orðin hluti af sálunni“.
Eg skýrði Alain frá þvi, að eg
ætlaði að verða rithöfundur og
fékk hjá honum fjæsta við-
fangsefnið. Hann sagði mér að
afrita „Chartreuse de Parme“
eftir Stendhal, skáldsögu um
900 síður!
„Læi'dómslistin“, sagði hann,
„er í því fólgin að likja lengi
eftir og endurtaka oft, eins og
hver tónlistarmaður veit.“ Hann
kendi mér að fyrirlíta ekki hið
hversdagslega. „Aðeins heimsk-
ingjar halda, að þeir verði frum-
ANDRÉ MAUROIS.
legir á þvi að skeyta ekki um,
að kynnast liugsunum kynslóð-
anna, sem lifað hafa á undan
þeim. Hinn sanni frumleiki er
fólginn i því, að koma vel orð-
um að hinu hversdagslega.“
Hanu lagði ríkt á við okkur
að kryddá heimspekiritgerðir
okkai' með dæmum úr veru-
leikanum. „Setningai' ykkar
eiga að vera morandi af stein-
um, málmum, stólum, horðum,
dýrum, karlmönnum og kven-
mönnum. óhlutrænn ritháttur
er altaf litlaus. Aðeins hlutstæð
dæmi blása lífi í stilinn.“ Hann
kendi okkur einnig, hvernig við
ættum að takmarka okkur í
í’iti: „Það er ávalt auðvelt að
vera langorður, en það krefst
tíma að vera stuttorður." Stund-
um lét hann mig skrifa ná-
kvæmlega 50 línur um eittlivert
erfitt efni. Á spássíurnar á
þessum æfingum ritaði hann:
„Vertu stuttorður og gagnorð-
ur og endaðu á merg málsins.“
Verkefnin, sem hann fékk
okkur i heimspekiritgerðir,
voru dásamlega örvandi. I stað
þess að fá okkur almenn við-
fangsefni, fékk hann okkur
verkefni sem þetta: „Ung vænd-
iskona er í þann veginn að kasta
sér út af einni brúnni niður í