Vísir Sunnudagsblað - 26.05.1940, Blaðsíða 3

VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
3
yeggii*nir bygðir úr lorfi og
grjóli, vel 5 fela háir, lengdin
um 7—12 álnir, breidd flestra
um 5 álnir. Sperrur voru settar
á veggi, langbönd voru á sperr-
um, viðarárefti og torfþak. Fá-
ar einar voru bygðar með
mæniás og sloðum. Lítill gluggi
var á hverri búð. Ein skipshöfu
var um hverja búð, nema tvær
eða þrjár þær stærstu; voru þær
ætlaðar tveimur skipshöfnum.
Við hverja búð var dálítið
anddyri eður skýli, sem nefnt
var „kró“; var hún jafnframt
notuð fyrir eldhús.
Var króin ekki liærri en svo, að
vel var manngengt. 1 henni voru
einar eður tvennar hlóðir, eftir
því, hvort búðin var ætluð einni
eða tveimur skipshöfnum. Jafn-
an voru þrjú rúm í hverri búð,
sem ætluð var einni skipshöfn,
en sex í liinum, sem ætlaðar
voru tveimur. Rúmin voru á
lofti; undir þeim var geymt
ýmislegt af færum vermann-
anna. — Flestar voru búðirnar
kendar við bæi þá, sem þær til-
heyrðu, eða eigendur þeirra, t.
d. Sauðeyjabúð, Miðbæjarbúð,
Snæbjarnarbúð o. s. frv. Um
1880 voru þó enn tvær búðir í
Skeri með sama nafni og Á. M.
greinir. Hétu þær „ITrafnastall-
ur“ og „Norðurseta“.
Ekki var venja að gera menn
út til allrar vertíðarinnar í einu
í Skerið; hefir það meðfram
verið sökum þess, hvað vertið-
artiminn var óákveðinn og til-
tölulega slutt heim.
Að heiman höfðu menn vatn
og eldivið, og til matar harð-
fisk, brauð og feitmeti, og nýtt
ósoðið kjöt, um 4—5 pund til
viku hverrar, eftir efnum og á-
stæðum; sömuleiðis dálítið af
kaffi og sykri, en jafnan vaj’
það af skornum skamti.
Á hverjum bát var einhver
hásetanna „kokkur“; hann hit-
aði kaffið, sauð fisk einstöku
sinnum ogeldaði grautmeðkjöti
á hverju kvöldi. Hver maður
átti sinn mjölkíl hangandi i búð-
Tnni. Matsveinninn tók svo einn
mjölhnefa úr hverri skjóðu dag-
lega til kvöldgrautarins. Kjöt
sauð hver maður daglega eftir
eigin vild, og merkti stykki sitt
með digrum trénagla, sem kall-
aður var „skota“. Þannig þekti
kokkurinn hvað hver átti, er
kjötið kom soðið úr pottinum.
Bátarnir, sem róið var, voru
flestir slór fjögra manna för,
sem báru frá eitt til hálft ann-
að tonn til að vera vel færir;
þeir stærstu ef til vill noklcuð
meira. Allir höfðu þcir eitl stórt
þversegl, sem kallað var
..skektusegl"; var það um %
hpprí>a á afturjaðnr en fm'jaðar’
í forkanti þess var járnkrókur,
sem krækt var í járnlykkju ut-
an á saxinu að faman. Lykkj-
urnar voru þrjár livoru megin.
Skautið var svo fært fram og
aftur eftir saxinu, eftir því hvað
mikið var beitt á. 1 afturskaut-
inu var hæfilega gildur kaðall.
Hann var dreginn undir röng
aftarlega í skut. Var það haft
laust að öðru en því, að stýri-
maðurinn liélt því með þeirri
hendinni, sem hann liafði ekki
á sveifinni; með öðrum fæli
spyrnti hann við því að röng-
inni, gaf svo eftir eður dró inn,
eftir því sem við þótti eiga.
Þannig mátti svo að orði kveða,
að margir þeir snillingar stýrðu
bæði með segli og stýri. — Á
sumum bálum var líka dálitið
gaffalsegl aftur i, kallað aftur-
segl. Þótti það bæta töku og
auka gang i beitivindi. Undir
seglum þessum fengu margir
þessara snildar báta ótrúlega
mikið hlaup. Dæmi voru til
þess, að þeir fóru um 8 inilur á
vökunni eða meira. Til sönnun-
ar því er |>að. að einu sinni var
stórri skektu siglt með svona
þversegli i bráða sunnanleiði
frá Siglunesi, ysta bæ á Barða-
strönd, vestur að Látrum á 3
klst., en það eru sem næst 28
sjómílur. En ]iað var með-
streymt.
Jafnan voru sex menn á
hverjum bát, og þótti oft ekki
af veita, er langt var sótt og
andróður heim, sem oft kom
fyrir, i snörpum austan og
norðan vindum út flóann. Ein-
stöku sinnum voru fjórir menn
á minni bátum, helst framan af
vertíðinni.
Veiðarfæri þau. sem notuð
voru, voru svo nefndar hauka-
lóðir*) og halfæri. Þinullinn á
lóðum þessum var úr fjögra-
nundalinu, þrír faðmar voru
hafðir á milli öngla. Tuttugu
önglar urðu þá á sextugri línu.
Þrjár slikar línur fvlgdu oftast
hverjum bát, sjaldan meira.
Þriú eður fiögur lialfæri munu
hafa fvlgt hverium bát. Á lóðir
þessar var beitt borski og ýsu,
munnarmöcum lifur og golu úr
snrök'um. Bcst þótti smávsa til
beitu, næst nvium silungi. sem
sialdan var völ á. Fuglakiötþótti
lika lágæt beita. en bað var frem-
ur notað. sem haldfærabeifa. og
torfengið að baustinu. Haldfær-
ín sem notuð voru, voru sextiuí-
ar b'nur. oftasf briggin nunda
loðín. sem bar .voru kallaðai
..sökkur" voru böfð sem allra
*T Það sem Breiðfirðlngar
kalla haukalóðlr ne.fna sunn-
léttust, svo að færið gæti borið
sem allra lengst með straum.
Haldfæraönglarnir voru hafðir
mun stærri en haukalóðaröngl-
ar, oftast íslenskir. Er þeim var
rennt, voru þeir beittir með
mörgum smáum beitum, alt frá
oddi að ávafi. Fiskilegast þótti,
að fleiri en ein beitutegund væri
á önglunum, t. d. ýsa og fugla-
kjöt, sín talan af hvoru á vixl,
var það kallað að beita tannfyrð-
ing. Gott þótti að beita spröku-
hjarta á oddinn.
Er góð sjóveður voru, var oft-
ast róið fyrir og um dægramót,
var þó nokkuð farið eftir
straum- og sjávarföllum. Er til
miðs var komið, var fyrst lögð
lóðin, var svo farið noklcurn
spöl frá þvi duflinu, sem siðar
var sleppt og lagst þar við akk-
eris-dreka. Formaðúr og hinn
austurrúmsmaðurinn rendu þá
síno færinu hvor. Væri þá upp-
taka falls, var tekið lítið sem
elckert grunnmál. Eftir stundar-
korn var aftur rent i botn, og svo
hvað af hverju svo lengi sem
færið bar út. Er fallið var vel
hálfnað linaði straumurinn, og
sökkunni sló í botn, var þá tekið
alllangt grunnmál, var það
nefndur stans, eður að stansaði.
Siðan bar færið heim, smátt og
smátt, þar til að það stóð beint
niður. Þá var liggjandi, flóðs
eður fjöru. Yrði flyðru vart um
útburð, var afli talinn viss Um
heimburð. Um liggjanda var svo
létt úr legunni, lóðin dregin og
færð á annan stað, lagst svo aft-
ur sem fyr. Þetta voru nefnd
köst. Sjaldan voru lögð fleiri en
tvö köst fyrir daginn.
Nefnd voru lóðasár, þar sem
lóð hafði verið lögð, eður legið
i legu, og jiótti ekki fengvænlegt
að leggja þar aftur né liggja í
lcgu fyr en i fyrsta lagi á næsta
stórstraum, því þá bjuggust
menn við nýrri göngu.
Einkum var sóttst eftir heilag-
fiski, og skötu. Þorsklóðir voru
ekki notaðar á Skermiðum,
nema helst á Brekkudjúp fyrir
ýsu síðari hluta vertiðar, þó ekki
lárlega, en reynt var að fá þorsk
og ýsu á haldfæri til beilu fyrir
spröku, bæði á lóðir og lialdfæri
i legu.
Allgóður afli þótti, fengjust
buudrað sprökur breytandi eður
meira á bát yfir vertíðina (áður
meira), og nokkuð af fullorð-
inni skötu að auki. Hundrað og
fimmtiu sprökur á bát, þóiti af
braaðs afli. Breytandí voru þær
sprökur kallaðar, sem teknar
voru af átta limir, sem kallað
var. n. 1. fjögur flök, tvö rafa-
belti og tvær böfuðkinnar ■—
vaiYgar. •=» Kom þá elnn limur I
Voru það sex manna lilutir, báts-
hlutur og veiðarfærahlutur.
Bæði í Bjarneyjum og Odd-
bjarnarskeri voru þessar breyt-
andi sprökur gerðar þannig til,
að fyrst var rist fyrir beltunum
hvíta megin, var þá allþykkur
vöðvi látinn fylgja hnakkabelt-
inu, svo langt aftur, að nam
broddinUm á eyrugganum, var
það kallaður hnakki. Var svo
ristur skurður þar þvert yfir,
um eyruggabroddinn belta
á milli. Þaðan langskurður eftir
miðju aftur að strabba, þar
voru tekin tvö flök. Á sama hátl
var rist fyrir svarta meg-
in. Fyrir kviðbeltinu var
rist framundir kverk, svo
sneið framan af kviðnum
fylgdi því beltinu. Framan af
kviðnum, næst beltinu, var skor-
in sneið langs í gegn, var hún
nefnd „vaðhorn“. Það var
kverkin. Sneiðin náði aftur að
flökunum. Sá, sem dró sprök-
una átti vaðhornið og sporðinn
fram að beltum, var það nefnd-
ur „ábati“; kæmi sprakan á lóð,
fylgdi ábatinn veiðarfæralilutn-
um.
Sprökuafla var jafnan skift
eftir hvern róður, sömuleiðis
öðrum afla ef nokkur var, nema
skötu, hún var látin bíða. Var þá
fyrst skift i fjóra staði, voru það
nefnd köst. Sprökulínum var
skift þannig í köstin, að í kast
var látið svart linakkaflak og
kviðbelti; svart kviðflak og
hnakkabelti; hvítt linakkaflak
og hvítur vangi, og loks hvítt
kviðflak og svartur vangi. Hvor
vangi var telcinn aftur að flök-
um, samkv. áður sögðu. Þannig
. þóttu skiflin verða jöfnust. Var
svo stungið á köstunum*), en
lagsmenn skiftu lcöstunum í
hluti, svo lierti livor sinn hlut.
ÖIl flök voru rist eður flött og
hvert í rikling, nema stundum
bin stærstu og feitustu, sömu-
leiðis öll stór og feit rafabelti.
Þótti það bin dýrasta og besta
vara, enda dýrari en alt annað
fiskifang. Sex fjórðungar rikl-
ings voru taldir gildara vættar-
virði, en fjórir fjórðungar vel
liarðra rafabelta. Vangar, smá-
belti, spíldingar — liryggir — og
ábatar voru oft kallaðir „bein-
limir“, voru þeir jafnan étnir
nýir, signir eður saltaðir. Skata
var kösuð fyrst og svo söltuð.
*) Er lokið var skiftum
sneri einhver skipverja sér frá,
en annar benti á hvert kast, eður
hlut og segir: „Hver skal þar?“
Hinn tilnefnir einhvern skip-
verja, eður bát, t. d.: „Þar skal
,Tón“, eður „þar skal báturinn“
o. s, frv, Þetta var kallað að
fitíúgft
lendingar skötulóðir. pn fs|]yð
ingar ajjrökusnœri, £ j f hlut, ef skift var í áttð staði,