Vísir Sunnudagsblað - 02.06.1940, Blaðsíða 1

1940
Sunnudaginn 2. j úní
22. blað
DÓMKIRKJAN AÐ LUNDI.
Dómkirkjan a'ð Lundi er
■einhver fegursta og tvímœla-
laust hin merkasta bygging þar
í bæ. Hún er og elsta erkibisk-
upskirkja á Norðurlöndum og á
sér atbyglisverðari og meiri
sögu, en nokkur önnur kirkja á
þeim slóðum, þó ef til vill jafn-
ist hún ekki á við sumar þeirra,
eins og t.d. dómkirkjurnar í
Hróarskeldu og Niðarósi, livað
skraut og ýmsan íburð snertir.
Dómkirkjur voru fyrrum þær
kirkjur nefndar, sem veglegast-
ar töldust innan bvers biskups-
dæmis, og þá aðallega sölcum
þess, að við þær störfuðu æðstu
menn, andlegrar stéttar í því
stipti, eða biskupar og erkibislc-
upar. Þó voru einnig aðalkirkj-
urnar í Gosler, Erfurt og Halle
í Þýskalandi, nefndar dómkirkj-
ur, þó við þær störfuðu aðeins
prófastar og decanus. Orðið
„dómkirkja“ er dregið af latn-
eska orðinu domus, (domus
domini), — drottins hús.
í flestum eldri borgum og
bæjum í Evrópu, eða þeim, sem
mikla menningu liöfðu á mið-
öldum, standa enn kirkjur eða
dómkirkjur frá þeim tímum.
Margar þeirra eru stórfeld lista-
verk frá byggingarfræðilegu
sjónarmiði séð og það eins, þó
inælt sé eftir nútíma mæli-
kvarða og ekki lekið lillil til
hinnar milclu tækni og bjálpar-
meðala, er nútíma bygginga-
meislarar bafa yfir að ráða, en
sem hinir fornu listamenn
þektu ekki til. Má og geta þess,
að á sumum sviðum bygginga-
fræðinnar hefir nútíma meist-
urum ekki telcist að komast
jafnlangt þeim eldri, svo sem
með liljómum, (akkustik). Er
álilið að þá hafi verið kunn ein-
liver lögmál hljómum viðvíkj-
andi, sem nú eru týnd.
. Auðvitað befir það ekki kost-
að neinn smáræðis skilding, að
bvggja allar þessar voldugu
kirkjur. En kaþólska kirkjan
var rík í þá daga og barst fé
með ýmsu móti. Ríkir og vold-
ugir þjóðböfðingjar, sem ekki
gengu allaf með sem hreinast
mjöl í pokaborni sálar sinnar,
gáfu benni offjár, svo lderkar
bennar leifðu ekki af röddinni,
þegar til þess kæmi, að þessir
postentátar flyttu yfir um og
syngja skyldi messur til að flýta
fyrir för þeirra gegn um hreins-
unareld og annað þessbáttar
góðgæti, sem hin kaþólska
kirkja liefir frá uppbafi búið
sálum þegna sinna, bandan við
gröf og dauða. Vitanlega voru
það fleiri en þeir ríku, sem töldu
sig bafa ástæðu til að ætla á
tvísýnu með þangaðkomuna, og
þó gjafir þeirra væru minni, þá
safnaðist þegar saman kom. Nú,
og kæmi það fyrir, að kirkju-
böfðingja þryti fé, þrátt fyrir
ótta leikmanna við eilífðina, þá
fundu þeir oftast upp á ein-
hverjum ráðum. til þess að opna
pyngju syndaranna. Aflátssal-
an eða syndakvittanirnar voru
eitt af þeim, sem frægust liafa
orðið, — ef til vill sökum at-
burðanna, sem skeðu í Witten-
berg í sambandi við hana.
En þó vafi kunni að leika á
um það, með hvað heiðarlegu
móti þess fjár var aflað, sem
dómkirkjurnar voru reistar fyr-
ir, þá er þó ekki bægt að segja,
að því hafi verið til einskis eða
illra hluta varið. Með dómkirkj-
unum liefir menning miðald-
anna, sem fyrir margra bluta
sakir var hin merkilegasta, reist
sér glæsilegan varða, er lengi
mun standa, svo framarlega,
sem hið brjálæðiskenda styrj-
aldar- og eyðileggingaræði nú-
tímans jafnar þeim ekki við
jörðu. Þá var það og þessu íe
að þakka, að mörgum mestu
snillingum þeirra tíma varð
fært að sýna hina miklu hæfi-
leika sína, án þess að þurfa að
sníða þeim of þröngan stakk,
eða neyðast stöðugt til að tak-
marka snildina eftir kostnaði.
Kirkjan kallaði marga frægustu
listamenn samtíðarinnar til
þjónustu sinnar, greiddi þeim
konungleg laun og veitti þeim
verkefni, er voru þeim samboð-
in. Það er því fyrst og fremst
henni að þakka, að lcynslóð eft-
ir kynslóð hefir getað brifist og
notið áhrifa frá verkum manna,
eins og Micbael Angelo og
ýmsra annara ódauðlegra snill-
inga.
í Svíþjóð, Danmörku og Nor-
egi eru nokkrar dómlcirkjur frá
miðöldum. í Noi'egi má nefna
dómkirkjurnar í Niðarósi og
Hamri, þó sú siðarnefnda sé nú
i rústum, en hin fyrri nýendur-
bygð og mjög breytt frá því,
sem hún var í fyrstu. Eldsvoðar
liafa leikið þá byggingu liart, og
það oftar en einu sinni. Fyrir
þeim vágesti liafa og fleiri dóm-
kirkjubyggingar Norðurlanda
orðið, og þó reynt hafi verið að
bæta fyrir heimsóknir hans,
hafa þær tilraunir ekki altaf
orðið til þess að auka á fegurð
bygginganna, frá þvi sem fyrst
var. 1 Svíþjóð eru dómkirkjurn-
ar að Uppsölum, Linköbing,
Skara og Lundi. Hefir það orð-
ið þeim til hjálpar gegn eldi og
annari eyðileggingu, að efni
það, sem þær eru bygðar úr, er
öflugra til mótstöðu en það, sem
var í þeim norsku. í Danmörku
efu margar dómkirkjur og má
nefna þær, sem standa í Hró-
arskeldu, Viborg og Ribum, sem
einna merkastar.
Mjög er byggingastíll dóm-
kirknanna mismunandi; þó eru
aðallega tvær stiltegundii-, sem
þar ber mest á, — liinn róm-
anski og gotneski. En þó kirkj-
urnar séu bygðar í öðrum hvor-
um þessara stíla, eru þær mis-
munandi stílhreinar og kennir
víða álirifa frá sérstökum stila-
afbrigðum, svo sem bysöntsk-
um og normönskum. Það kem-
ur og fyrir, að sama kirkjan er
bygð í tveim frábrugðnum stíl-
um, t. d. kirkjuskipið í róm-
önskum stíl, en turninn eða
turnarnir í gotneskum. Þetta
kemur til af því, að dómkirkjur
]>essar voru ekki bvgðar á ein-