Vísir Sunnudagsblað - 02.06.1940, Blaðsíða 2
2
VISIR SUNNUDAGSBLAÐ
um degi frekar en Róm forð-
um; stóð smíði þeirra oft i
marga mannsaldra og jafnvel
svo öldum skifli. Nú urðu og
verða ekki byggingameistarar
eldri en aðrir dauðlegir menn,
og sé þess einnig gætt, að faistir
þeirra fengu yfirstjórn við þetta
vandasama starf, fyr en þeir
voru komnir nokkuð við aldur,
þá er ekki að undra þótt fæst-
um þeirra entist aldur til að
Ijúka því verki, sem þeir hófu.
Þá var það oft, að sá, sem við
tók, bygði í öðrum stíl en sá
fyrri. Þannig er þessi stílbrengl-
un oftast til komin og þykir víð-
ast hvar til lítillar prýði.
Dómkirkjan að Lundi er bygð
í rómönskum stíl, eða þeirri
grein hans, sem garmansk-róm-
anskur kallast. Þó gætir nokk-
uð lombardiskra áhrifa i skreyt-
ingu hennar (ornamentik), og
er það eðlilegt, þar sem bygg-
ingameistari sá, sem mest vann
að smíði hennar, var italskur.
Hét sá Donatus.
Saga kirkjubyggingarinnar er
í sem fæstum orðum þessi:
Árið 1060 varð enskur mað-
ur að nafni Hinrik biskup að
Lundi og um 1080 lét Knútur
helgi hefja þar dómkirkjusmíði.
Einnig var þar reist klaustur og
var hæði kirkan og það helgað
St. Laurentius. Sennilegt þykir
að kirkja Knúts helga liafi
aldrei verið fullgerð, en leifar
hennar séu innbygðar í núver-
andi dómkirkju, eins og fyr er
um getið. 1104 verður Lundur
erkibiskupssétur og um Jíkt
leyti er hafin bygging hennar,
og var Donatus, sem fyr er
nefndur, fyrstur bygginga-
meistara. Árið 1123 er Jjygging-
unni það langt komið, að erki-
biskupinn vígir það ár aðalalt-
ari kjallaralvapellunnar. Árið
1145 er smíði aðalkirkjunnar að
mestu lokið, þó eru turnarnir
þá óbygðir. Áður en smíði að-
alkirkjunnar lauk, var Donatus
látinn, en álitið er, að sam-
starfsmaður hans, steinhöggv-
ari að nafni Regnerus, hafi þá
tekið við yfirstjórn smíðinnar.
1145 er ldrkjan og háaltari
hennar liátíðlega vigt af Eskil
erkibiskupi, en í tíð eflirmanns
hans, Absalons, er hafin bygg-
ing vestra turnsins. Löngu síð-
ar, eða um 1860, er turnhlutinn
rifinn til grunna og reistur að
nýju, og þá í annari mynd en
hann var fyrst.
Árið 1234 varð kirkjan fyrir
miklum skemdum sökum elds-
voða. Eyðilagðist þá hvolfþak-
ið og innri skreyting að mestu.
Var það skjótt lagfært, en pví
miður í nokkuð öðrum stíl, en
áður hafði verið. Nokkrum ár-
um síðar lét Jakob Erlendsson
erkibiskup gera allmiklar breyt-
ingar inni í kirkjunni; rífa skil-
veggi og flytja þá til og fleira
þessliáltar. 1329 lætur Karl erki-
biskup byggja kapellu í viðbót
við aðalkirkjuna og í byrjun
15. aldar vill Birgir Gunnars-
son bæta enn einni við, en af
því varð þó ekki, sem betur fór.
Um þetta leyti er kirkjunni
mjög tekið að hrörna og er nú
fenginn vestfalskur bygginga-
meistari, Adam van Diiren að
nafni, til að annast viðgerð á
henni, aðallega þó á kjallara-
hvelfingunni og kapellunni þar.
Síðan er lítið átt við að lagfæra
kirkjuna þangað til 1833, en þá
er byrjað á mjög gagngerðri
viðgerð, fyrs t undir umsjón C.
G. Brunius, sem þá er prófessor
i grisku við liáskólann i Lundi,
en síðar tekur ungur og áhuga-
sainur liúsagerðameistari, að
nafni Helgo Zettervall, við
stjórn á framkvæmdunum.
Reyndu þeir að haga viðgerð-
inni þannig, að kirkjan fengi
sem mest haldið sínum upp-
runalega svip, en þó er það álit
sérfróðra manna, að ekki hafi
það tekist svo vel, sem æskilegt
hefði verið.
Það er annar dagurinn, sem
eg dvel að Lundi. Fyrri liluta
hans lief eg ákveðið að verja
til þess, að skoða dómkirkjuna.
Hið ytra er dómkirkjan liin
veglegasta og tignarlegasta. Þó
er ekki laust við, að yfir svip
hennar hvíli nokkuð þungur
blær. Byggingarefnið er mjög
fallegur gráleitur sandsteinn,
nokkuð grófhögginn.
Anddvri kirkjunnar er opið
til liálfs. Eg geng þar inn. Það
fyrsta, sem vekur eftirtekt
mína, þegar inn í anddyrið
kemur, er söluborð með póst-
kortastæðum og bókum; stend-
ur það í skotinu við innri hurð-
ina. Bak við borðið situr roskin
kona og heklar í ákafa. Hún
virðist nokkuð nærsýn, ef dæma
má eftir því, hve hún lieldur
vex-kefni sínu nálægt gullsjxang-
argleraugunum sem hún ber.
Þegar liún verður komu
minnar vöi% rís hún á fætur og
leggur verkefnið frá sér í snatri.
Eg býð henni góðan dag og
svarar liún því á ósvikinni
skánsku. En hún lætur ekki þar
við sitja og er auðséð og heyrt,
að hún kýs að eiga við mig
lengra samtal. Tekur hún nú að
bjóða mér bækur, sem hún hef -
ir til sölu þarna á borðinu og
fjalla, eftir því sem hún segir,
um sögu dómkirkjunnar. Fyrst
býður hún mér allþykkar bæk-
ur í vönduðu og girnilegu bandi,
en þegar það hefir engin áhrif,
tekur hún að sýna mér þær,
sem þynnri eru, lakar bundnar
og ódýrari. Síðast kemur liún
með smápésa, sem þó er auð-
séð eftir svip hennar, að hún
telur virðingu sinni misboðið
með að handleika. Er það dugir
ekki að heldur, hýður liún mér
að skoða nokkur póstkort. Er
nú málrómur liennar ekki líkt
því eins mjúkur og í fyrstu. Eg
geri henni það til þægðar að líta
á póstkortin, geng jafnvel svo
langt, að eg hrósa þeim, en geri
mig ekki líldegan til að kaupa
neitt. Yeldur því bæði að eg er
peningalítill og svo er ekki laust
við að vöknuð sé hjá mér löng-
un til að sjá enn frekai’i svip-
brigði á andliti hinnar fvrir-
mannlegu sölukonu. Hún sam-
sinnir, en þó nokkuð þurlega, að
póstkortin séu smekkleg, get-
ur þess um leið, að hún selji
samt frekar lítið af þeim, þar
eð flestum ferðamönnum, sem
dómkirkjuna heimsæki, finnist
hún betri minjagripa verð. Síð-
an sest hún og tekur aftur að
hekla í ákafa og virðist hafa
gleymt nálægð minni með öllu.
Er eg hýst til að fara frá sölu-
borðinu, án þess að kaupa svo
mikið sem eitt einasta póstkort,
rankar hún þó aftur við sér og
réttir mér blað eitt með mynd
dómkirkjunnar á. — Það kost-
ar ekkert, segir hún um leið, og
kennir allmikils kulda í róm
hennar. Svo heldur hún áfram
með verk sitt.
Eg held áfram inn í kirkjuna,
Þegar þangað kemur sé eg
mann einn, klæddan „jacket“-
fötum, standa við háaltai’ið.
Virðist liann vera að hagræða
einhverju þar. Hann liættir því
samt, þegar hann sér mig koma',
gengur til nxóts við mig og
heilsar mér alúðlega. Er mað-
ur þessi nokkuð roskinn og
liinn virðulegasti. Tekur liann
nxig tali og kveður mér velkom-
ið að skoða kirkjuna eins og eg
hafi löngun til. Þegar hann.
lieyrir, að eg er Islendingur,
verður hann enn alúðlegri, tek-
ur í liönd mína og býður mig
innilega velkominn; segist ald-
x-ei liafa talað við Islending fyr.
Hafi sig þó langað til þess, þar
eð liann liafi lesið allnxikið um
ísland. Einnig kveðst hann liafa
lesið Heinxskringlu Snorra oft-
ar en einu sinni. Býður hann
mér að sýna mér kirkjuna og
tek eg því boði auðvitað með
FELLUR HÖGGIÐ? — Þessi mikla höggmynd virðist ætla að
fara að slá hreingerningamanninn af liökunni á sér. Myndin er
á sýningunni i San Francisco og táknar þjóðirnar, senx búa á
ströndum Kyi’rahafsins. Sýningin var opnuð aftur 25. s. 1.