Vísir Sunnudagsblað - 02.06.1940, Side 3

VISIR SUNNUDAGSBLAÐ
3
Jjökkum,. Kemst eg fljótt aö þvi,
að hann er mjögfróður um alt er
henni viðvíkur, enda segir hann
mér síðar, að hann hafi verið
starfsmaður við dómkirkjuna
um tuttugu ára skeið.
Eftir að hann hefir sýnt mér
alt það, er hann telur markverð-
ast í aðalkirkjunni og hliðar-
álmunum, göngum við niður í
kjallarahvelfinguna, eða „kryp-
ten“, sem svo er nefnd. Er hún
«lsti hluti kirkjunnar og sú
slærsta í Evrópu, — jafnvel á-
litin sú stærsta í heimi.
Þessar kjallarahvelfingar eru
mjög algengar undir fornum
kirkjuhyggingum. Oftast eru
þar kapellur með ölturum, og
er það þannig hér. Á miðöldum
voru oft sungnar sálumessur i
þessum kapellum, einnig fóru
þaðan fram jarðarfarir. Þá var
og oft verndardýrlingur kirki-
unnar skrínlagður eða jarðsett-
Ur þar. Kjallarahvelfingunni er
venjulega skift í álmur með
súlnaröðum og loft hennar
hvolfmyndað. Birtan kemur
ýmist frá litlum gluggum efst
í grunnmúr kirkjunnar, eða úr
hogagöngum, sem þaðan liggja
upp í aðalkirkjuna. Heiti þess-
ara livelfinga „krypten“ er
runnið af gríska orðinu kryp-
tein — að fela, en byggingar-
hugmyndin er talin eiga ræt-
ur sínar í katakombum frum-
kristninnar.
Margar af súlum kjallara-
livelfingarinnar, sem við nú
skoðum, eru skreyttar lágmynd-
um. Meðal þeirra eru myndir af
manni einum og konu, sem
ýmsar sagnir eru til um, livað
muni eiga að merkja. Er til í
þessu sambandi þjóðsaga, er
minnir allmikið á islensku þjóð-
söguna um kirkjusmiðinn á
Reyni. Er hún á þá leið, að tröll
eitt, er Finnur nefndist, hafi
bygt dómkirkjuna. Átti bygg-
ingameistarinn að horga lion-
um kaup mikið fyrir, svo fram-
arlega, sem honum tækist elcki
að komast á snoðir um nafn
tröllsins, áður en kirkjubygg-
ingunni væri lokið. Með ciii-
hverju móti tókst þeim fyr-
nefnda að hafa uppi á nafni
tröllsins. Varð það þá reitt mjög
og reyndi að hrjóta undirstöðu-
súlur kirkjunnar, svo hún
skyldi lirynja til grunna. En þá
kom Laurentius, verndardýr-
lingur hinnar nýbygðu kirkju
til skjalanna og breytli Finni
trölla og konu lians, ásamt barni
þeirra, i stein, — og standa þau
síðan við stoðirnar. Sumir
fræðimenn hafa álilið, að mynd-
ir þessar ættu að vera til minn-
ingar um lijón ein, sem mikið
gáfu til byggingarinnar, en aðr-
ir, og þeir eru fleiri, segja þær
eiga að merkja Samson og Dal-
ilu.
Ýmsar áletranir, og sumar
þeirra einkennilegar, eru hér og
þar á súlum og fyrir neðan
nryndir í hvelfingunni. Eru á-
letranir þessar á lágþýsku og
settar þar af Adarn van Diirer,
sem fyr er um getið. Við norð-
urvegg stendur brunnur einn,
sem sennilega hefir í upphafi
verið hygður til notkunar í sam-
bandi við sldrnina.Á þann brunn
hefir Adarn sett lágmynd af
konungi með bókfell mikið í
liöndum. Þar við er letrað:
1513 / er. geit. houen / alle.
dinck. (Heiðurinn er öllum
lilutum æðri.)
Við aðra lilið konungs situr
efnaður borgari, með pyngju
sina og silfurbikar og svarar
hann konungi á þessa leið:
Nein. sprickt sik. der. penick.
war. ick. wende / dar. heft. de.
lefvde. / en. ende. (Nei, segir
peningurinn. Þangað sem eg sný
mér, er kærleikurinn á enda.)
En sérkennilegust er þó
myndin á vesturveggnum og á-
letrunin við hana. Myndin sýnir
lús eina, æði stórskorna, sem
ræðst á hox-aða og vesæla sauð-
kind. Áletrunin er á þessa leið:
d(e). hungeride. lus. de. bit.
dat. scaep. dat. is. wys. / got.
betther. dat. schap. dar. scoruit.
is. dat. dar./scoruit, is, und, sic.
nict. kan. klowen. das. / mogh-
en. siclx. de. hungerdge. lus. wol.
vrowen. ADAM 1514. (Hungr-
aða lúsin bítur féð, það er víst.
Guð hjálpi sauðkindinni, sem
er kláðug, en getur þó ekki klór-
að sér, yfir því hlýtur hin hungr-
aða lús að gleðjast.) — Hann
hefir kunnað ýmsa smekklega
orðskviði, sá blessaður Adam,
og sjálfsagt hefir sarntíð hans
ekkert fundist við það að at-
liuga, þó myndir og orðtæki
þessu lík væru sett á kapellu-
veggi. Fleiri áletranir eru og
þarna, en fæstar þeirra taka
þessari fram að frumleilca.
Ölturu nokkur eru þarna í
hvelfingunni, þó ekki séu það
þau sömu og þar stóðu uppruna-
lega. Höfuðaltai'ið stendur þó
enn, lítið breytt. Var það á sín-
um tíma vígt Jóhannesi skíi*ara
og allra spámanna og kirkju-
feðra. Vestan við altarið stend-
ur gi’afarvarði Birgis ei'kibisk-
ups Gunnarssonar, reistur af Ad-
arn van Duren árið 1512. Raun-
ar dó Birgir ekki fyr en sjö ár-
um síðar, en hefir sennilega þótt
vænlegast að nota sér snild Ad-
ams, meðan hann var við hend-
ina. Gi'afarvarði þessi er stærst-
ur í sinni röð i Svíþjóð. Þarna
er einnig elsti biskupslegsteinn
þar í landi. Hann er reistur yf-
ar Hermann lcanúka frá Klost-
errath, er biskup varð í Slésvik,
en flúði þaðan og leitaði þá á
náðir klaustursins í Lundi. Var
lxann við vígslu dómldrkjunnar
1145, en lést sama ár eða árið
eftir.
— Senn er klukkan tólf, —
segir leiðsögumaður rninn. —
Það er því hest fyrir okkur að
lialda aftur upp í aðalkii'kjuna,
því eg geri ráð fyrir, að yður
fýsi að sjá liina fornu stunda-
klukku.
Við göngum aftur upp í aðal-
kirkjuna og fáum okkur sæti á
bekk, skamt frá hinni stóru og
liarla einkennilegu klukku, sem
nú stendur við vesturvegg
nyrðri hliðarálmunnar. -— Á
klukku þessari eru tvær kringl-
ur. Eru stundir markaðar á þá
efi'i, en sólin, plánetugangurinn
og stjörnumerkin á þá neðri.
Stundarlu'inglan er gömul, en
stjörnukringlan ný. Þó eru
dýramerki s tj örnuhringsins
gei-ð eftir fyrirmyndinni, sem.
enn er varðveitt í dómkirkju-
safninu. Klukkan sýnir aulc
slunda, ár, mánuði, vikur og
daga, gang jarðar og tungls,
stjörnumerkin og afstöðu þeirra
innbyrðis. Leiðsögumaður
minn sagði mér að ekki væri
nema lítið eftir af hinu uppruna-
lega gangverki klukkunnar; þvi
liefði verið breytt og það endur-
bætt mjög á síðari timum. Of-
an á klukkunni sitja tveir ridd-
arar á gunnfákum sínum. Ilalda
þeir hvor um sig á skjöldum og
burststöngum, albúnir til at-
lögu.
Nú er klukkan tólf. Á sama
augnabliki slá riddararnir lólf
liögg með hurststöngunum á
skildina livor hjá öðrum. En
ekki er alt þar með búið. — í
lítilli liveifingu milli efi'i og
neði'i kringlunnar situr Maria
með barnið, en heggja vegna
standa kallai'ar með lúðra sína.
Nú lyfta þeir lúðrunum og lag-
ið: „In dulce jubilo“, hljómar
innan frá klukkunni. Eftir það
opnast dyr einar litlar, vinstra
megin Maríumyndarinnar og
koma þar út vitringarnir frá
Austurlöndum, ásamt þjónum
sínum; ganga þeir ef tir hljóm-
fallinu fram fyrir Mariu,
lineigja sig djúpt og hverfa síð-
an inn um dyr, hægra megin
henni. — Áður stóð ldukka þessi
við vesturhlið suðurálmunnar,
og er hennar getið í heimildum
frá 1442.
Leiðsögumaður minn segir
mér ýmislegt úr sögu kirkjunn-
ar. Um lok 16. aldar liafði hinn
nýstofnaði háskóli aðsetur sitt
þar. Guðfræðinemarnir lilýddu
á kenslu i kórnum, lögfræðing-
arnir í kapellunum, en heim-
spekinemar höfðu aðsetur sitt í
hinu gamla klaustri, sem enn
stendur í nánd við kirkjuna. —
Nokkru síðar voru sett upp í
kapellunni áhöld til brennivíns-
bruggunar, sem bæi'inn rak, en
í vesturálmunni var skotið
skjólshúsi yfir slökkvitæki hæj-
arins og vagn einn rnikinn. Yar
þessurn áhöldum valinn staður
við skírnarfontinn.
Við stöndum á fætur og
göngum inn i miðkirkjuna. Þar
stöndum við þögulir nokkra
stund. Eg virði fyrir mér hina
fögru byggingu með hljóðri að-
dáun. Allar línur falla saman í
heilsteyptu, rólegu og tignar-
lega samræmdu formi. Gegn
um gluggana efst á veggjunum
dreifist mild dagsbirta, sem
myndar mjúka og hátíðlega
skugga á súlum og liliðarveggj-
um. Alt er sveipað helgiblæ, sem
ósjálfi'átt vekur í liuga manns
orð Jakobs: — Hér er Guðs
hús .... —
I gegn um þögnina er sem
léttur niður bei'ist að eyrum
manns einhversstaðar langt úr
fjarska. Er það bei’gmál af
fótataki hinna mörgu horfnu
kynslóða, sem hér liafa gengið?
.... Eða er það endurómur
einlægra hugsana og heilra
Ixæna, sem héðan hafa stígið til
himins ? ....
Hér er Guðs hús .... hér er
hlið liiminsins ....
— Kæra frú! I ástuni er eg vafa-
laust hamingjusamasti maöur
þessa lands. Eg hefi a'Seins einu
sinni rekist á konu, sem eg fann,
aS eg mundi geta elskaS, en var
þá svo stálheppinn, aS hún var
gift.
— Ivystu mig nú áSur en eg fer
í stríSiS — og vertu góSa stúlkan.
— Eg skal kyssa þig þegar þú
kemur aftur .... eg vona aS þú
kornir ekki aftur.
— KallarSu bílinn minn slor-
byttu, hundurinn þinn.
— HvaS ætti eg svo sem að
kalla hann annaS — trog meS
fjórum þorskum í!
— Hvernig líSur honurn bróSur
ySar ?
— Afleitlega.
— Eg sá hann á „Borginni" í
gærkveldi. Hann dansaSi viS unga
stúlku.
— Konan hans sá þaS líka.
Hún (æf): Og þú kannast viS
þaS, afmánin þín, aS þú hafir hætt
aS elska nxig strax eftir brúSkaup-
iS!
Hann (rólegur) : Eg elska aldrei
giftar konur!