Vísir Sunnudagsblað - 30.06.1940, Blaðsíða 3
VISIR SUNNUDAGSBLAt)
3
ÞORVALDPR KOLBEINS:
Um síra Þorvald á Mel.
Um miðja síðustu öld bjó í
Belgsholti í Melasveit Björn son
Sigurðar sýslumanns í Húna-
vatnssýslu Snorrasonar prests á
Hjaltastað Björnssonar. Kona
Sigurðar sýslumanns og móðir
Bjarnar var Ingibjörg dóttir
Bjarnar prest í Bólstaðarhlíð
Jónssonar.
Árið 1839 gekk Björn að eiga
frændkonu sína, Ingibjörgu
Þorvaldsdóttur. Voru þau lijón
systrabörn, því móðir Ingi-
bjargar var Kristín Björnsdótt-
ir, móðursystir Bjarnar. En
faðir Ingibjargar Þorvaldsdótt-
ur var sálmaskáldið Þorvaldur
prófastur í Ilolti Böðvarsson1)
prests að Mosfelli Högnasonar
prests á Breiðabólstað Sigurðs-
sonar prófasts í Einholti Högna-
sonar prests s. st. Guðmundson-
ar prests s. st. Ólafssonar prests
og sálmaskálds í Sauðanesi
Guðmundssonar.
Síra Högni Sigurðsson, afi sr.
Þorvaldar í Holti, átli 8 sonu, er
allir voru prestar, og hlaut liann
af því viðurnefnið „prestafað-
ir“. —
Þau hjón Ingibjörg og Björn
i Belgsliolti áttu 4 börn, þrjá
sonu og eina dóttur.
Hinn 19. júní 1840 fæddist
fyrsta barn þeirra, sonur, er i
skírninni hlaut nafnið Þorvald-
ur eftir móðurföður sínum,
sálmaskáldinu í Holti, er þá var
látinn fyrir hálfu fjórða ári, 78
ára gamall. Systkin Þorvaldar
er upp komust, voru Sigur-
björg Kristín, er dó ógift, og
Ólafur, bóndi á Kolbeinsá í
Hrútafirði. Yngsti sonur þeirra
hjóna, er Jón hét, lést á 1. ári.
Hálfbróðir Bjarnar í Belgs-
holti, sammæðra, var sr. Jakob
Benediktsson í Glaumhæ, faðir
frú Kristínar, konu sr. Einars
á Hofi í Vopnafirði og Jóns Ja-
kobssonar landsbókavarðar. —
Síðasta árið, sem sr. Jakob var
í skóla, tók hann Þorvald bróð-
urson sinn, sein þá var 12 ára
gamall, að sér og kostaði
hér heima og erlendis.
Fékk Jakob tvo skólabræð-
ur sína til þess að nolckru
leyti að kenna Þorvaldi með sér
ókeypis. Voru það þeir Stein-
grímur skáld Thorsteinsson,
síðar rektor, og Jón Þorleifsson,
i) Eftir sr. Þorvald Böðvarsson
eru í sálmabók vorri 7 sálmar, þar
á meðal jólasálmurinn alkunni:
DýrS sé guði í hæstum hæSum
<nr. 71).
1840 - 19. JUNI - 1940
síðar prestur að Ólafsvöllum.
— Tahð er, að Þorvaldur ætti
sr. Jakobi alla mentun sina að
þakka og í vígsluræðu sinni
mintist hann þessara þriggja
manna með mjög hlýju þakk-
læti, svo og Halldórs yfirkenn-
ara Friðrilcssonar og síra Hann-
esar Árnasonar, sem var frá
Belgsholti og æskuvinur Bjarn-
ar, föður Þorvaldar.
Þorvaldur kom í Reykjavík-
ur lærða skóla haustið 1852 og
útskrifaðist þaðan 8. júlí 1858
með I. einkunn. Var hann á
prófinu hæstur 9 stúdenta og
fékk 91 stig. Á meðan Þorvald-
ur var í lærða skólanum komu
í ljós hjá honum afburða hæfi-
leikar til tungumálanáms og
hvatti sr. Jakob hann mjög til
þess að leggja þá grein fyrir sig
að loknu stúdentsprófi. En það
varð þó ekki, lieldur afréð hann
að leggja stund á guðfræði, og
mun þar miklu um hafa ráðið
nafn hans og óskir móður liaus,
sem eins og áður er sagt, var
dóttir sr. Þorvaldar Böðvarsson-
ar i Holti. — Er það mál kunn-
ugra, að hann liafi vegna hlýðni
við móður sína lent á algjörlega
rangri hillu í lífinu, og hefði
hann verið stórum betur kom-
inn í liópi visindamanna en
presta.
Veturinn eftir stúdentsprófið
— 1858—59 — var Þorvaldur
hjá Jakobi frænda sínum, sem
þá var prestur á Hjaltastað og
kenndi þar piltum undir skóla,
en 1859 sigldi liann til Kaup-
mannahafnarháskóla og 25.
júní 1860 —- þá tvílugur að
aldri — tók liann þar heim-
spekipróf með einkunninni
„udmærket godt“. Eftir það tók
hann livert prófið af öðru, öll
með góðri einkunn — þar á
meðal sérstakt Hebreslcupróf
11. júní 1862 — unz hann laulc
embættisprófi i guðfræði 20.
júní 1865, með annari einkunn
betri. Þá var hann einum degi
betur en 25 ára gamall og bafði
verið við háskólann sex vetur.
Hann var gæddur svo miklum
og fjölliæfum námsgáfum, að
fádæmum sætti. Svo virtist sem
alt lægi opið fyrir honum það,
er nám snerti eða fróðleik.
Næsta vetur hafði liann nokk-
urn styrk til þess að rannsaka
handritin að hinum elstu ís-
lensku guðfræðiritum, og árið
eftir var hann aðstoðarmaður
við safn Árna Magnússonar.
Á námsárum sínum við há-
skólann lagði hann engu minni
stund á forn íslensk fræði og
tungumál en embæltisnámið og
var í ráði að hann ílendist við
fornfræðistörf í Kaupmanna-
höfn — og munu ýmsir meiri
háttar menn þar hafa verið
þess mjög fýsandi, þeir er til
hans þektu og fanst mikið til
um óvenjulegan skarpleik hans
og alúð við þau fræði — en af
því varð þó ekki. Jafnaldri
hans við háskólann var hinn á-
gæti málamaður Vilhelm. pró-
fessor Thomsen, síðar lieims-
frægur maður fyrir kunnáttu
sina í austurlandamálum. Þeir
bundust vináttu, sem hélst æ
síðan. — Lærði Thomsen ís-
lensku af Þorvaldi, en kendi
honum sanskrít. Allmikla stund
lagði Þorvaldur og á rómönsk
mál. Hann mælti á enska tungu,
þýska, ítalska og franska, flest-
ar mæta vel, skildi auk þess
spænsku á bók. — Sagt er að
varla bæri þann útlending að
garði hans, að hann ávarpaði
liann ekki á hans feðratungu.
Á siðari árum sínum í Kaup-
mannahöfn vann Þorvaldur að
útgáfu Flateyjarbókar, er gefin
var út í Kristjaníu og fullprent-
uð 1868. Geta þeir Guðbrandur
Vigfússon og Unger prófessor
þess í formálanum, að tveir
lærðir íslendingar, þeir Arn-
Ijótur Ólafsson, síðar prestur að
Bægisá, og Þorvaldur Bjarnar-
son, bafi unnið að samJestrin-
um með Guðbrandi. — 1867
fór Þorvaldur til íslands og
fékk veitingu fyrir Reynivöll-
um í Kjós 19. september 1867,
en vígðist þangað 10. mai 1868.
Á Reynivöllum var hann prestur
í 9 ár, en fékk þá Melstað með
konungsveitingu 30. janúar
1877 og flutti þangað um vorið.
Sama ár, 24. febrúar, veitti
íslands ráðgjafi honum 1000
kr. styrk til að dvelja i Kaup-
mannahöfn velrarlangt og gefa
út brot af hinum fornislenzku
guðfræðiritum, sem hann hafði
unnið að á námsárum sínum.
Það rit heitir „Leifar fornra
kristinna fræða íslenskra“ og
kom út í Ivaupmannahöfn 1878
með íslenskum formála. Þá bók
tileinkaði hann Tborsen há-
skólabókaverði „með einlægri
virðin<m og hiartnæmu þaklc-
læti“, enda þakkaði hann Thor-
sen mest styrkinn. Ritstörf
hans voru annars lítil, eftir svo
lærðan mann, en mikið las hann
og átti mikið og gott bókasafn
og varla mun nokkur prestur
íslenskur hafa átt betra og fjöl-
breyttara bókasafn á ýmsum
tungum. Allmargar blaðagrein-
ar eru til eftir hann og dálítið
liefir hann þýtt um guðfræðileg
éfni, og annað, og segir málið
jafnan til, þvi þar var hann all-
ur með lífi og sál að vanda orð-
færið, enda ritaði hann og
kunni manna best islensku, en
bann þótli kappsmaður í rit-
liætti og sést það t. d. vel á því,
er hann liefir ritað um Lestrar-
bók sr. Þórarins frænda síns
Böðvarssonar handa alþýðu, er
prentuð var 1874. Þótli mörg-
um sr. Þorvaldur sýna fram á
stóra galla þeirrar bókar, ærið
djarflega og skarplega, en ekk-
ert varð hrakið af því, er hann
reit um bókina. Hann ritaði og
athugasemdir við nokkrar af
guðsorðabókum Péturs biskups
Péturssonar og rökstuddi djarf-
lega, að margt í þeim væri orð-
réttar þýðingar, en ekki frum-
samið af biskupi sjálfum, en
alt ritaði hann fjörlega og
skemtilega.
Einna minnsstæðastur verður
sr. Þorvaldur fyrir gáfur sínar
og glaðværð. — Hann gerði
ekki alla menn að vinum sín-
um, var mjög örlyndur og ekki
ætíð orðvar, sem stundum kom
fram í skrifum hans, en hann
var einkar drenglyndur og ein-
lægur, tryggur vinum sinum og
hugljúfi allra, er kyntust hon-
um að mun. Hjálpfús var hann
og gestrisinn og sérlega brjóst-
góður við skepnur allar, en
hestar voru hans mesta yndi.
Yfirlætislaus var hann flestum
mönnum fremur, fróður og
fróðleiksfús með afbrigðum og
skemtinn í samræðum. Til
dæmis um frétta- og fróðleiks-
fýsn hans má nefna það, að er
hann vorið 1905 lá lengi og
þungt haldinn af lungnabólgu
og ætlaði honum enginn líf, þá
var það einhverju sinni, að
liann sagði við bréfhirðinga-
mann sveitarinnar, sr. Eyjólf
Kolbeins á Staðarbakka: „Bless-
nður góði, sendu mér blöðin
strax þegar pósturinn kemur,