Vísir Sunnudagsblað - 30.06.1940, Blaðsíða 5
VISIR SUNNUDAGSBLAÐ
5
Þorvaldur elskaði land sitt og
þjóð og hélt fast fram réttind-
um lands sins. Ekki gast lion-
um vel að hinni svo nefndu
„heimastjórn“ og vorið 1905
tók hann Hannes ráðherra Haf-
stein og heimastjórnarflokkinn
„til bæna“ i guðsþjónustu í
kirkjunni. Og sagt er, að þegar
ritsímastaurarnir voru fluttir i
land á Borðeyri liaustið 1905,
hafi séra Þorvaldur komið þar
að og sagt, að betur væri staur-
ar þessir komnir til Helvitis all-
ir nema þrír, sem æskilegt væri
að nota til þess að hengja á þá
Hannes ráðherra Hafstein, Jón
Ólafsson, ritstj. „Reykjavikur“,
og Lárus H. Bjarnason sýslu-
mann Snæfellinga. Má af þessu
marka hug hans til heima-
stjórnarstefnunnar. En allir,
sem fengu frá honum slikar
kveðjur sem þessa, fyrirgáfu
það fúslega, þvi þeir vissu, að
„hjartað það var gott“, þótt
ýmislegt mishtt flyti af vörun-
um.
Þessi siðustu ummæli eru
höfð eftir Jóni ritstjóra Ólafs-
syni og sýnir það, að andstæð-
ingar hans í opinberum málum
viðurkendu hann sem ágætis-
mann. Hann var vinsæll, enda
þótt hann væri vandur i vali
vina sinna og ekki að allra
skapi.
Fjöldi mætra manna mintist
sr. Þorvaldar hlýlega er liann
féll frá og er hans nokltuð get-
ið þá í ýmsum blöðum. En einna
best mun honum lýst i grein, er
Þ(órhallur biskup) B(jarnar-
son) reit um hann í „Nýtt
kirkjublað“, er út kom 31. maí
1906. Þar segir svo:
„Sr. Þorvaldi heitnum var
mein gerð í þvi, er hann í tali
eða riti var kendur við Melstað,
en eigi tókst lionum að koma
forna heitinu á: sveitungar hans
hafa líklega eltki einu sinni tek-
ið það eftir honum.
Vel kunni hann við sig í sæti
Arngríms lærða, þar sem hinn
mikli farmaður Oddur Ófeigs-
son lét „stað“ gera og gaf mik-
ið góðs til og líndúkinn helga
Stefánsnaut, er barg lífi Hem-
ings Áslákssonar í björgunum,
enda var kirkja á Mel í Miðfirði
helguð Stefáni frumvotti, og
lætur sr. Arngrimur þess getið,
að enn liafi sést leifar dúksins
um 1600. Allar þær og fleiri
söguminjar staðarins voru sr.
Þorvaldi mjög svo hjartfólgnar.
Eg man það fyrst til sr. Þor-
valdar, eg var þá sjálfur ný-
sveinn, að hvatskeytlegur mað-
ur vatt sér inn í langaloftið eftir
kvöldbænir, er skólasveinar
gengu til rekkju, og var fagnað-
ai'fundur með gestinum og
skólaumsjónarmanni og alt
loftið lék af sköllum og hlátri
þangað til slökt var. Jafnfróð-
ur og skemtinn maður og ranv
íslenskur í liverri taug og Reyni-
vallaklerkurinn ungi, var mað-
ur eftir hjarta Jóns gamla Árna-
sonar.
Þá man eg það næst, að við
komum 15 saman skólasveinar
norðan Reynivallaháls í haust-
myrkri, og tókum náðir í fjár-
húsgarða uppi á skriðuharðinu
í Reynivallatúni og áttum, síðan
að morgni að fagna bestu við-
tökum lijá presti; vistir hinar
bestu, en mjög fátt um lxús-
gögn, og í stólaleysinu var hlað-
ið undir okkur dýrindis-bók-
um1) — á moldai’gólfinu.
Þar koxn eg og að Melstað
löngu síðar, að eg hitti á sr.
Þorvald meiddan og sjúkan og
mátti hann sig vart ln-æra í
livílunni, en kotru varð eg að
tefla við hann frarn til hádegis,
og var það hörð sókn, enda
dugðu Þorvaldi vel teningar.
Síðasta kynniskoman til góð-
vinar míns var fyrir tveim
sumrum. Teygði liann mig þá
út með sér langa vegu og hét
það svo að hann vildi láta mig
lita á landkosti á Mel, en hitt
hjó undir, sá eg, að smala með
lionum öllu stóðinu, til þess að
eg skyldi dást að liestunum
lians.
Eg á möi’g og góð bréf frá sr.
Þorvaldi frá árunum eftir 1890,
og í flestum er liann að leggja
drög fyrir að fá nýjar og merk-
ar bækur guðfræðilegs og heim-
spekilegs efnis. Þegar sr. Þorv.
kom seinast til bæjarins, þá
skaut kunningi hans2) því að
honum á götu, að hatturinn hans
væri orðinn langsamlega óboð-
legur, og kvað hann það satt
vera, og skyldi bætt úr; en í því
bar þá fyrir bókaglugga og sr.
Þorvaldur leit þar nokkrar nýj-
ar bækur og keypti þær óðara,
og sagði um leið að nú yrði
„kúfurinn að duga“ úr þessu,
því að buddan var ekki lil tví-
sldftanna. Smásaga, slík sem
þessi, lýsir bókavininum betur
en langt mál.
Sitt er um hvern manninn
sem af heim fer og lætur eftir
sig einhverja sögu.Skarðið getur
verið vítt og vandfylt vegna for-
1) Sr. Þorvaldur átti, sem fyr
er sagt, stórt og merkilegt bóka-
safn. AS honum látnum var þaS
selt á opinberu uppboSi í Reykja-
vík — í nóvember 1906 — selt
fyrir 1551 kr., en þaö var samtals
um 2500 bindi.
2) Kunningi þessi var aS eigin
sögn dr. Jón biskup Helgason og
mintist hann þessa atviks í út-
varpserindi sínu 19. þ. m.
stöðu og framkvæmda, eða þá
fjái'afla og valda, en missirinn
getur samt verið mikill þó að
fátt sé og smátt xmi þá yfii'burð-
ina, og svo er unx sr. Þorvald.
Hann var svo mildll yfir-
burðamaður að gáfum og marg-
lxátluðum fróðleik, að allir fögn-
uðu hans fundi. Og ættarbragð-
ið var svo keimmikið lijá hon-
um. Sú ættin — móðurættin
hans — mun prestsælust á ís-
landi, en eigi hafa allir þeir
frændur vígðir verið prestlegir
að ytri hátlum.
Meðal guðfræðinga í Höfn
geldk sr. Þorvaldur lengi vel
undir nafninu „kandidatinn á
gráu brókunum“. Hafði hann
sýnt tískuhelginni þann ósóma
að ganga svo klæddur undir
embættispróf, en meira liló þó
sr. Þorvaldur að oi’ði, sem hraut
til lians hjá vini hans, Vilhelm
Thomsen, málamanninum
lieimsfræga sem nú er: „Op-
rigtig talt saa du mig mest
barbarisk ud.“ Sr. Þorvaldur
hafði spurt hann hvers vegna
hann liefði borið niður á sér
öðrum fremur til íslenskunáms-
ins. Og ósvikinn hefir Thomsen
verið á þeim kjarnakvisti ís-
lensks þjóðernis.
I minningarorðum blaðanna
um sr. Þorvald hefir pi’estsins
sem næst verið að engu getið.
Og prestur var hann þó í lijart-
anu með guðstrúna örugga og
mannelskuna fölskvalausa. Yel
er látið af pi’édikunxxm lians,
eigi sist af tækifæi’isræðunx, en
ósýnt var honum um barna-
fræðslu. Það er broslegt, og þó
ömurlega lii’yggilegt um leið,
þegar lítið er gert úr mannviti
og þekldngu til prédikunar-
starfsins, þótt eigi sé það ein-
hlýtt. — Ástsæll var liaiin af
sóknarbörnum sínum og hér-
aðsbúum,, og sænxdarauka telur
islenska kirkjan sér að hafa átt
liann. Blöðin hafa að makleg-
leikum getið drenglyndis hans,
hreinskilni og hjartagæsku, og
var hann liverjum þeim kærst-
ur, er kunnastur var honum.
Til smekks á trúarskoðunum
sr. Þorvaldar tek eg brot úr
bréfi, sem hann reit í árslokin
1891, þegar útslcúfunar kenn-
ingin var efst á baugi, út af urn-
mælum sr. Matthíasar:
„Eg er með sr. Matthíasi i
því, að andlegt ófrelsi sé nokk-
uð ólútherskt; í því einu þykir
mér lútherska kii'kja taka fram,
þeirri katólsku, að hún heimilar
andlegt frelsi; neiti liún mér um
það, þá er eg horfinn undan
hennar merkjum, ekki til þess
að verða únítari, eg fer þá suð-
ur i Róm.“
1 alþýðumentamálum var sr.
Þorvaldur mjög andvígur fjölg-
un barnaskóla og enda far-
kenslu, vildi eigi gefa neina á-
tyllu til þess að létta fræðslu-
ábyrgðinni af heimilunum, og
mun hann aðallega hafa hygt
skoðun sina á reynslunni, sem
fékst við skólalialdið í Kjósinni.
Af ritstörfum sr. Þorv. er
helst að geta útgáfunnar af
foi-níslenskum guðfræðii’itum,
sem hann vann að á námsárum
sínum í Höfn, en ritið kom fyrst
út 1878, og heitir „Leifar fornra
kristinna fræða íslenskra“. Þá
Iiefi eg og fyrir satt, að liann
hafi þýtt „Sögur úr biblíunni
með myndum“, sem út kom i
Höfn 1878. Þýðarans er eigi get-
ið, en málið segir til hans og
stafsetningin; þótti fullfornlegt
fyrir börn. Eg gríp af liandahófi
ofan i eina opnuna, þar sem
segir fi’á því, er gerðist á „fæð-
ingai’liátíð“ Heródesar:
„Heródes hélt eigi löngu
seinna hurðartíð sína, og liafði
mannboð mildð; að þvi boði
kom o. s. frv.“ í næstu grein
eru orðin við skirn Jesú hermd
svo: „Sjá er sonr minn, er mér
líkar vel.“
Annað rit, ágætt og merki-
legt, þýddi sr. Þorvaldur fyrir
hið evangeliska smárita félag
Hernhúta, og út var gefið í Höfn
1865 á kostnað smárita félags-
ins, er sr. Jón lærði á Möðru-
felli kom á stofn og undir um-
sjón „Bi-æðrasafnaðarins i
Höfn“. Ritið heitir „Nytsöm
liugvekja urn velgjörning Jesú
Krists hins krossfesta kristnum
mönnum til lianda“, og er eft-
ir italskan píslarvott síðbótar-
innar á 16. öld. Mér er fyrir
barnsminni hve mjög faðir
minn fagnaði þvi riti vegna
innihaldsins og eigi síður vegna
búningsins íslenska. „Eg var þá,
eins og eg er enn, talsverður
ítalomann“, skrifar sr. Þor-
valdui’, „og vandaði mig á að
þýða ritið.“ En einkennilegt er
það, að þýðarans skuli alls eigi
getið, og það hvað helst, hafi
liann vei’ið eini maðurinn, sem,
fær var að þýða af frummálinu
á íslensku.
Gamansögu þeirri er haldið
á lofti af málakunnáttu sr. Þor-
valdar, að Ilalir tveir voru á
ferð um Miðfjörð og sáu sel á
ánni, en þar var sr. Þoi'valdur
á fjórum fótum berhöfðaður
við veiðiskap. Þetta voru veiði-
menn og hrósuðu happi er mað-
urinn kendist, áður en slys yrði
af, en mest brá þeim þó við, er
„selurinn“ talaði ítölsku reip-
rennandi. Satt er það, að sr.
Þorvaldur fylgdi ítölum suður í
Borgarfjörð, og þar var það
suður i dölunum, að þeir heils-