Vísir Sunnudagsblað - 07.07.1940, Page 4

4
VISIR SUNNUDAGSBLAÐ
Jón úr Vör:
Scuynix ab u&stcun.
Þættír af Sigurði Ella, Ólafi Árnasyni
sýslumanni og fleirum.
^TBURÐIR ÞEIR, sem hér segir frá, gerðust í átthögum mín-
um, vestur á Patreksfirði og þar í grend, um miðbik 18.
aldar. Fyrir nokkrum árum skrifaði eg hjá mér þessar sagnir,
eins og gamalt fólk þar vestra kunni að segja þær. En síðar
komst eg í handrit Gísla Konráðssonar í Landsbókasafninu, þar
sem hann segir frá þessum atburðum meðal annars, og bar það
í öllurn aðalatriðum saman við sagnirnar að vestan. Eg tók
mér þá fyrir hendur að endurrita þessar sagnir, með Barðstrend-
ingaþátt Gísla Konráðssonar sem aðalheimild. Meginhlutar þess-
ara þátta eru skrifaðir svo að segja orðrétt eftir handriti Gísla.
Jón úr Vör.
1.
Af Helgu, Gunnari, Sigurði Ella
og Guðrúnu.
Á fyrstu árum 18. aldar bjó
bóndi sá í Hænuvík við Patreks-
fjörð er Jón hét Jónsson. Hann
var af ætt hinna svonefndu Sel-
látrabræðra, sem alkunnir voru
þar vestra á sinni tíð, vegna
ríkidæmis þeirra og þess karl-
menskuorðs, sem af þeim, fór.
Jón þessi átti dóttur þá er
Helga hét. Var hún kvenlcostur
hinn besti, ekki einungis vegna
ættar og auðs, heldur einnig
sökum meðfæddra mannkosta
sinna og fríðleiks. Hana skorti
því Iivorki ríka né ættstóra
biðla. En hún lagði lag sitt við
fátækan vinnumann föður síns,
er Gunnar hét, og unnust þau
hugástum. Hafði liann beðið
hennar, en ekki fengið, því for-
eldrar hennar og frændlið taldi
hann henni ekki samboðinn.
Helga fékk engu um þetta
ráðið. En er hér er komið sögu,
gekk hún með barn undir
brjósti og var Gunnar faðir
þess.
Sigurður hét maður, kallaður
Ella. Hann var norðlenskrar
ætlar, karlmenni hið mesta og
harðgjör. Hann hafði lengi ver-
ið lausamaður og flækst víða og
grætt mikið fjármuna og pen-
inga, og var því talinn vel efn-
aður. Sigurður þessi hafði einn-
ig felt hug til Helgu og varð það
að ráði, að foreldrar hennar
giftu honum hana, þar sem liann
var auðugur maður og líklegur
til frama. Helgu var þessi ráða-
hagur nijög á móti skapi, en
varð, að þeirrar tíðar sið, að láta
að vilja foreldra sinna.
Er Helga varð léttari að barni
þeirra Gunnars, vildi Sigurður
ekki heyra annað nefnt, en að
hann gengist sjálfur við barn-
inu. Helga var þessa mjög ófús
og kvað „mannvillu þá illri heill
meiga stýra“. En vilji hennar
var einnig að þessu sinni ofur-
liði borinn. Barnið var sveinn,
og er hann var vatni ausinn, var
hann skírður Einar og kallaður
Sigurðsson .
Nú liðu fram stundir og varð
Sigurður brátt hinn gildasti
bóndi. Hánn bjó með konu sinni
á Geirseyri við Patreksfjörð.
Var hann talinn ríkastur manna
þar um slóðir, bæði að fjármun-
um og gangandi fé. Þau hjón
áttu nokkur börn, meðal þeirra
var Jón, er ungur sigldi utan
og varð frægur úrsmiður i Dan-
mörku. Að öðru leyti fara eng-
ar sagnir af sambúð þeirra, en
Helga mun hafa látist á miðjum
aldri.
Þannig er Sigurði Ella lýst,
að hann væri kappsmaður mik-
ill og hraustur og léti hann ekki
hlut sinn fyrir neinum. Um hug-
rekki Iians og manndóm er
sögð eftirfarandi saga:
Einliverju sinni höfðu fransk-
ir sjómenn hlaupið á land og
rænt Sigurð 6 eða 7 sauðum og
ráku til strandar að báti sínum.
Sigurður sá til ferða þeirra og
liljóp á eftir þeim. Sigaði hann
hundum sínum á sauðina, svo
að fransmennirnir mistu af
þeim. Urðu þeir þá mjög reiðir
og rauk einn skipsmanna til og
greip byssu og miðaði á Sigurð-
Sigurður lét sér hvergi
bregða, en stóð kyrr og barði
sér á brjóst. En byssan kveikti
ekki, og ekki þó í annað sinn
væri freistað. Urðu fransmenn-
irnir þá liræddir, ætluðu fjöl-
kyngi valda og flýðu i bát sinn.
Af Einari syni þeirra Helgu
og Gunnars er fátt sagt annað
en það, að hann eignaðist á
unga aldri barn með stúlku er
Guðrún hét Valdadóttir, en um
frekari viðskifti þeirra er ekki
getið. En eftir lát Helgu konu
sinnar tók Sigurður Guðrúnu
þessa að sér og gerði að ráðs-
konu sinni. Má vel vera, að hún
hafi áður verið vinnukona hjá
þeim Helgu og Sigurði.
Nú fór það að kvisast, að
mjög dátt myndi vera með þeim
Sigurði og Guðrúnu, og er það
vitnaðist, að hún myndi aftur
með barni, þóttust menn vita
að Sigurður myndi faðir þess.
Nú er þess að geta, að á þeirri
tíð voru lög mjög ströng hér á
landi. Eitt af ákvæðum hins al-
kunna Stóradóms mælir svo
fyrir, að ef sama kona eignast
börn bæði með föður og syni,
skuli það dauða sök. Og ætti
faðir barn með barnsmóður
sonar síns, var það sifjaspell.
Nú virtist þannig komið fyrir
þeim Sigurði og Guðrúnu, því
Einar var kallaður sonur Sig-
urðar, þó það væri reyndar á
flestra vitorði, að Gunnar væri
faðir lians.
Nú var úr vöndu að ráða. Og
til að bjarga lífi þeirra beggja,
fór Sigurður á fund síns gamla
meðbiðils og bað hann nú að
lýsa því yfir, að liann væri faðir
Einars, ef það mætti verða þeim
til lifs.
En nú hugsaði Gunnar sér
gott til glóðarinnar. Hann liafði
alla stund hatað Sigurð, vegna
þess, að hann hafði tekið frá
lionum ástmey hans. Nú var
stund hefndarinnar komin.
Hann þvertók fyrir að verða
við óskum Sigurðar. Lagði Sig-
urður þó mjög að lionum og
bauð of fjár til, en það stoðaði
ekki.
Eftir þetta keypti Sigurður
mann nokkurn er Þórður hét til
þess að gangast við barni Guð-
rúnar, og er sagt að liann hafi
gefið honum gjald svo mikið,
að tæki upp undir þumal á sjó-
vetlingi.
2.
Frá Ólafi sýslumanni
og Halldóru.
Þegar þessir atburðir gerðust,
var Ólafur Árnason sýslumaður
í Barðastrandarsýslu. Hann var
mjög lærður maður og hafði
numið bæði innanlands og utan.
Hann var kallaður lagamaður
mikill, en illa þokkaður af sýslu-
búum sinum, vegna fjárgirni
sinnar og harðýðgi.
Sem dæmi um hörku hans og
miskunnarleysi var það sagt
eigi ótitt, að hann gerði upp-
tæk bú og eignir þeirra bænda,
sem berir urðu að rangri tiund.
Notaði hann hvert tækifæri, sem
gafst til að ná eignum manna
og gera þá sér háða. Þá voru
lög mjög hörð og notaði hann
valdmensfku sína sér til fjár-
dráttar, lét hann menn stund-
um gjalda aleigu sína fyrir
smávægilegar yfirsjónir.
Ólafur var kvæntur konu þeirri
er Halldóra hét. Var hún prests-
dóttir frá Skutulsfjarðareyri.
Hafði faðir hennar verið fjár-
plógsmaður mikill og ágjarn og
látið líf sitt, ásamt húskörlum
sínum, í rekaviðarflutningum
frá Ströndum, af því hann
kunni ekki ágirnd sinni hóf og
ofhlóð flutningaskipin.
Halldóru virtist ekki hafa ver-
ið í ætt skotið hvað þetta snerti.
Var það margra mál, að hún
hvetti bónda sinn mjög til fjár-
drægninnar og styddi hann í
öllu slíku. Þess voru einnig
dæmi, að liún léti sjálf taka
góðar kýr úr fjósum fátækra
landseta sinna og léti strítlur í
staðinn. Hér er ein sögnin:
Ekkja ein, barnmörg og fá-
tæk, bjó á Grænhól á Barða-
strönd. Hún átti kú eina af-
bragðs góða og nytháa, á hverri
sýslumannsfrúin hafði mjög
mikla ágirnd. Einhverju sinni
tók Halldóra sig til og lét einn
vinnumann sinn ráðast inn í
fjós ekkjunnar og hafa á brott
með sér kúna, en lét hann skilja
eftir aðra kú, mildu lakari.
Móðir ekkjunnar, fjörgömul
kona, er horfði á þessar aðfar-
ir, á þá að liafa sagt, að ekki
myndi kýrin sú arna lifa, frek-
ar en aðrar eignir Halldóru.
Mjólkaði kýrin vel um kvöldið
á sýslumannssetrinu í Haga, en
næsta morgun fanst hún dauð
á básnum. Það fylgir og sög-
unni, að kýr fátæku eklcjunnar
bafi orðið hinn besti gripur.
Sú er önnur saga sögð, að ein-
hverju sinni kæmu þau sýslu-
mannshjón á ferðum sínum að
Botni í Patreksfirði. Bóndi sat
í dyrum inni og smíðaði laup.
Er sýslumann bar í hlað, flýtti
bóndi sér svo mjög að lúta hon-
um og heilsa, að hann gætti
þess ekki, að leggja frá sér
tálguhnífinn og hafði hann op-
inn í hendinni. Ekki veitti sýslu-
maður þessu neina atliygli, en
Halldóra varð þessa vör. Á hún
þá að hafa sagt: „Illa sástu nú,
þar gastu fengið skildings virði.
Gættir þú þess ekki, að maður-
inn gekk með opinn hnif á móti
þér ?“
Síðar kallaði sýslumaður
bónda fyrir sig og bar á hann
sök þessa og liótaði lögsókn.
Glúpnaði þá bóndi og bað sýslu-
m.ann ráða fjárútlátum sínum.
Urðu þau svo mikil, að lítið varð