Vísir Sunnudagsblað - 07.07.1940, Blaðsíða 6
6
VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
„Sagnir úr Grímsey"
Þvi miður eru hér engin tök *i
að leiðrétta nefndan greinar-
flokk hr. 0. CL, því alt er þar
rangt og umsnúið frá upphafi til
enda. En með því hr. O. CI. liefir
margt annað nýtilegt upp grafið
og í letur fært, þá verður að
sýna honum þá virðingu, að
leiðrétta nokkur atriði aðeins
úr 1. kaflanum. „Sagnir úr
Grímsey I.“ er birtist í Lesbók
Morgunblaðsins, 13. tbl. þ. á.
Jón Selkollur var enginn til í
Grímsey, en Jón selnefur var þar
lil forna, og bjó á Eiðum. Hann
var ekki Jónsson, eins og Oscar
segir, heldur Briktíusson, Jón
selnefur var ekki hálfbróðir
Jóns Björnssonar Grímseyjar-
formanns, heldur var Jón
Björnsson faðir Jóns, sem Oscar
lætur vera bróður lians. Randa-
lín var ekki kona Jóns Björns-
sonar, heldur var hún tengda-
dóttir hans, og hún var dóttir
Jóns selnefs. Var „selnefs“-nafn-
ið þannig tilkomið, að þegar sel-
ir láu uppi við Grímsey, klædd-
er og mál manna, að nokkur
grunur hafi livilt á flutnings-
mönnunum sjálfum um að þeir
væru valdir að hvarfi hestsins.
Þau hjónin, Halldóra og Þor-
valdur, höfðu ekki búið lengi
saman í Litla-Laugardal, er liún
tók að drekka. Eyddist fé þeirra
með ýmsu móti og kom þar að,
að Þorvaldur fór frá lienni til
sona sinna á Barðaströnd, ör-
snauður maður.
Það sem eftir var æfi Hall-
dóru átti hún einnig við sár-
ustu fátækt að búa. Dvaldi hún
hin síðustu árin hjá fósturdótt-
ur sinni og manni hennar —
voru þau barnmörg og fátæk.
Ýmsir ættingjar Halldóru sendu
henni þó gjafir og lét hún þær
allar renna í bú þeirra hjóna.
Var sagt að Halldóra Ibæri
mótlæti sitt vel og heyrðist ald-
rei mögla yfir kjörum sínum,
kvaðst jafnan liafa átt meira og
verra skilið.
Einhverju sinni varð bónllan-
um á, að bregða Halldóru um
hennar fyrra líferni. Brást hún
þá reið við og sagði: „Þegiðu,
vítisgikkurinn. Guð á með að
dæma og fyrirgefa.“
Endalok Halldóru eru alment
sögð þau, að hún dæi örvasa
gamalmenni, árið 1780, liggj-
andi á reiðingstorfu á kotbýl-
inu Litla-Laugardal í Tálkna-
firði.
Jón úr Vör.
ist Jón í „selbelg“, skreið þar til
er selir lágu óg tók þá fang-
brögðum. Eitt sinn lenti Jón í
kasti við einn gríðarstóran,
rauðhöfðóttan. Sá var verstur
viðureignar, því liann heit nefið
af Jóni. Eftir það var Jón „sel-
nefur“ heitinn.
0. Cl. segir í nefndri grein:
„Einn son átti Jón Selkollur er
Antoníus hét og ekki annað
barna, og sagt er hann líktist
föður sínum mjög um fjölkyngi
og aðra varmensku.“
Þótt ógerningur megi teljast,
að eltast við svona endiíeysu, þá
skal þess þó getið, að Antonius
var ekki sonur Jóns „Selkolls“,
heldur Jóns Jónssonar stólpa,
hreppstjóra i Grímsey, er fórst
við Húnsnes á Skaga, haust-
ið 1730, og fyrri konu lians,
Randalínar Jónsdóttur. Anton-
íus var elcki einbirni eins og 0.
Cl. segir, lieldur voru systkyni
hans: síra Björn er prestur var í
Grímsey um ellefu ára skeið
(1735—-1746), og Steinunn
(Galdra-Steinunn) er giftist
Magnúsi Jónssyni, bróður Ein-
ars föður síra Magnúsar Einars-
sonar á Tjörn i Svarfaðardal.
Sonur síra Björns hróður Ant-
oníusar var síra Snorri i Hof-
staðaþingum, fæddur í Grímsey
7. des. 1744; en sá Snorri var
faðir sira Áma á Felli í Sléttu-
hlíð, síðar á Tjörn í Svarfaðar-
dal og Sigurðar sýslumanns að
Stóru-Gilsá í Húnavatnssýslu.
(Fékk Húnavatnssýslu 1806).
Síra Björn átti fjölda barna.
Meðal þeirra var Jón „snikkari“,
fæddur 1747, bóndi á Lóni í
Viðvíkursveit, dó 25. ágúst
1819, tvígiftur; átti fjölda barna.
Yngstur þeirra var Pétur, f. i
ágúst 1800, bjó á Syðri-Brekk-
um og Hofstöðum lengi, var
tvisvar hreppstjóri, dó 24. mars
1898, 98 ára gamall. Giftist 17.
okt. 1832, Sigríði Björnsdóttur,
sem dó 29. ágúst 1875, og var
hún ekkja eftir Jón Sveinsson á
Brekkum. Þeirra synir Björn
og Sigurður á Hofsstöðum,
merkisbændur. Sigurður á
Hofstöðum fæddur 3. júní 1843,
bjó óðalsbúi á Hofstöðum fram
á 20. öld; átti Björgu Jónsdóttur
prófasts í Glaumbæ, Hallsson-
ar. Dóttir Sigurðar á Hofsstöð-
umogkonu hansBjargar er Sig-
ríður Lovisa, kona Björns Jós-
epssonar héraðslæknis í Húsa-
vík S.-Þing. einbirni. Jón stólpi
var af ætt Möðruvellinga. Ilann
var fæddur í Grímsey 1684, son-
ur Jóns Björnssonar Grímseyar-
formanns (f. 1651) bónda á
Borgum i Grímsey, Jónssonar
Grímseyarformanns Halldórs-
sonar Grímseyarformanns Jóns-
sonar. Kona Jóns Börnssonar, en
móðir Jóns Stólpa, hét Helga
Pétursdóttir (f. 1663). Systkini
Jóns stólpa voru þessi: Pétur,
Anna, Vigdís, Ragnlieiður og
Kristín. Var til þess tekið livað
alt þetta fölk bar af öðrum að
líkamlegu atgervi og gáfum. Á
margt merkisfólk um land alt
kyn sitt að rekja til afkomenda
þessara hjóna, þótt engir þeirra
séu nú i Grimsey. Fyrri kona
Jóns stólpa var Randalín (f.
1683), dóttir Jóns selsnefs á
Eiðum í Grímsey. Móðir Randa-
línar, en kona Jóns selnefs, hét
Steinunn Bjarnadóttir (fædd
1645). Síðari kona Jóns stólpa
var Þuríður Helgadóttir frá
Róðuhúsum, Einarssonar frá
Melgerði Jónssonar. Þau voru
barnlaus og bjuggu á Básum í
Grímsey, og þar bjuggu þau
1730, er Jón fórst. Þuríður flutt-
ist til lands og giftist tvisvar eft-
ir lát manns síns, en var barn-
laus með öllum mönnum sínum.
Antoníus Jónsson, hinn frægi
galdramaður, bjó aldrei i Sand-
vík eins og sagnir O. Cl. herma.
Hann var alla sína ævi í Syðri-
Grenivík, fæddist þar og dó.
— Það var ekki Jón Björnsson
sem fórst við Neðranes á Skaga
árið 1730, eins og O. Cl. segir,
því hann (J. B.) var þá dauður
fyrir 23 árum. En það var Jón
stólpi, sonur Jóns Björnssonar
er fórst þar, en hann nefnir
Oscar „Selkoll“ og segir liann
vera hálfbróðir Jóns Björnsson-
ar (föður sins!) Og það var ekki
um „vorið fyrir sumarmál“,
sem slysið varð, heldur um
haustið; og það var ekki áttær-
ingur sem fórst, heldur sexær-
ingur. Konan í Neðranesi hét
ekki Sigþrúður heldur Herþrúð-
ur og hún var Þorbjarnardóttir.
Iiún var ekki ekkja og hafði
og liafði ekki mist mann sinn í
sjóinn. Maður hennar var spil-
lifandi og á þurru landi, hét
Einar Halldórsson og kemur
mjög við sögu í því ljóta og
umfangsmikla glæpamáli er af
slysinu leiddi. Auk þess var
„Þrúða“ ekki ólétt er þetta
skeði, eins og Óscar segir, því
hún var komin úr barneign.
Hún bar þvi engan Jón undir
belti og eignaðist engan Nonna
Þrúðar-kyllir. — Það voru ekki
ferðamenn „utan af Skaga“,
sem fundu Jón, heldur bænd-
urnir í Efra- og Neðranesi, Árni
Jónsson og Einar Halldórsson,
maður Þrúðu.
Bóndinn á Mallandi var ekki
sektaður um 10 hundruð á
Landsvísu, eins og O. Cl. segir.
Það voru alhr sýknaðir i þessu
ljóta máli, nema hjónin i Neðra-
nesi sem dæmd voru í geysifé-
sektir, sem þau gátu ekki greitt,
og voru þvi hýdd stórhýðingu á
manntalsþingi á Skefilsstöðum,
er næst gekk lífi þeirra, 2. maí-
mánaðar árið 1731.
1 þingbókum Hegranessýslu
nr. 794 á Þjóðskjalasafninu, má
sjá allan gang þessa máls. Gat
eg þessa ítarlega i grein minni
um Kolbeinsey í III. hefti Eim-
reiðarinnar 1933. Sömuleiðis
hefir lierra Finnur Sigmunds-
son landsbókavörður, afritað
allan gang þessa máls, orðrétt
úr þingbókunum, og var það
prentað í Nýja-Dagblaðinu í
febr. 1935.
Ættu fræðimenn jafnan að
fylgja dæmi Ara Þorgilssonar
fróða, og gæta ávalt þess „er
réttara reynist“.
Að lokum slcal þess gelið, að
sá er þetta ritar hefir óyggjandi
sannanir fyrir, að Jón sá frá
Básum í Grimsey er formaður
var á skipi því er fórst við Húns-
nes á Skaga í sept. 1730, og á
land komst lifandi, var sá liinn
sami og kallaður var „stólpi“
vegna Kolbeinseyjarferða sinna.
Bréfaskifti varðandi skipbrotið
og þau illræmdu málaferli er af
því risu, fóru fram milli séra
Ólafs Þórarinssonar, er var
þjónandi prestur í Grímsey á
þessum tímum og liéraðspró-
fastsins í Hegranesþingi, séra
Sæmundar Magnússonar, ásamt
lireppstjórunum, Guðmundi Ei-
ríkssyni og Jóni Jónssyni, er
báðir bjuggu í Ketu. Þar segir
séra Ó. Þ. Grímseyjarprestur
meðal annars: —-------„þa erru
þeira forgieingnu oc i gude
sobnudu Æyiarinnar innbyggia,
quera hk öll at landi uppdrivu
oc i cristina mana reit til upp-
risu quila, nebnilega Jon Ions-
son hrieppstiore oc huande a
Baesum, kalladr Stollpe oc for-
madr bædi nu oc suidvanlig oc
þat sitt sexarings kolbeinsaeiar-
far quert med þeim siohrokktu
moiium at landi bar oc bevisast
at í spon brotnad hava muni“ —
Þar eru einnig tilgreind nöfn
allra háseta Jóns.
Hér liefir aðeins verið leið-
rétt lítið eitt úr I. kafla lir. O. Cl.
„Sagnir úr Grímsey“ er byrjuðu
í 13. tbl. Lesbókar Mbl. þ. á.
Síðari kaflarnir fjórir verða
ekki leiðréttir. Þeir eru að því
leyti óhyggilegi’i, að þeir eru
framhald af þeim fyrsta.
Reykjavík, 21. júní, 1940.
Jochum M. Eggertsson.