Vísir Sunnudagsblað - 14.07.1940, Blaðsíða 4

4
VISIR SUNNUDAGSBLAÐ
Vjojhm, uwKjoncL mm,...
Saga
eftir
Kristmann
Gudmundsson.
Þetta gerðist fyrir mörgum
árum, þegar eg var ungur. Eg
dvaldi um tíma síðla sumars í
afskektri sveit hér á landi. 1
norðri risu hrikaleg fjöll, í
austri voru sandauðnir, fyrir
öllu suðrinu var liafið. En sveit-
in var einkennilega fögur; tjarn-
ir glitruðu á víð og dreif um
flatneskjuna, en lágir múlar með
stuðlabergsklettum spegluðust i
vatninu.
Fólkið sem hjó þarna var
mótað af umhverfi sínu. Það
Jiafði flest hreinann, dálitið ein-
feldnislegan svip, dreymið
augnaráð og Ityrrlála fram-
komu. Ýmiskonar hjátrú var
almenn; menn héldu að álfar og
sjóskrímsli væru til, og trúðu
því að hinir dánu gengju stund-
um aftur, reikuðu friðlausir
meðal manna.
Septembermánuður var byrj-
aður þegar eg kom í þessa fall-
egu sveit, og eg ætlaði að dvelja
þar aðeins fáa daga. En dvölin
varð lengri en eg hafði hugsað i
fyrstu. Fegurð landslagsins tók
mig með töfrurn. Eg kom
snemma morguns að grasgrón-
um bæ; fyrir ofan hann voru
stuðlabergspaldrar, þar sem
blágresið óx i brekkunni undir,
og neðan við túnið var lítið vatn,
að hálfu umgirt af lágum
hamrabeltum. Úti í vatninu voru
smáhólmar hér og þar, i sumum
þeirra uxu birkihríslur. — Tvö
börn léku sér í hlaðvarpanum.
Þau urðu mín ekki vör fyrr en
eg ávarpaði þau, þá litu þau
upp með stórum fögrum aug-
um; þau voru ólík öllum öðrum
börnum sem eg hef séð. Á næsta
augnabliki voru þau horfin.
Hefði eg ekki lieyrt tifandi fóta-
tak þeirra f jarlægjast, myndi eg
hafa haldið að þau væru huldu-
börn. — Svo barði eg að dyrurn.
Eftir litla stund kom ung kona
út. Hún var ljós á hár og hörund,
klædd á þann veg er alment var
um síðustu aldamót: í sítt dökt
vaðmálspils, brúna „dagtreyju“,
svokallaða, og prjónaða þrí-
hyrnu vafða um brjóst og axlir.
Fáorð var hún og feimnisleg, en
kurteis vel og bauð af sér góðan
þokka. Þegar eg heilsaði henni,
roðnaði hún og rétti mér hend-
ina. „Vertu velkominn,“ sagði
hún; „hver er maðurinn ?“ —
Það var eitthvað í rödd hennar
sem minti á rökkur yfir þögulli
auðn. — Eg sagði henni deili á
mér, hvað eg héli, livaðan eg
kom; og hvert erindi mitt væri.
Eg spurði liana hvort eg gæti
fengið að búa þarna á bænum
nokkra daga? Hún var auðsjá-
anlega mjög í vafa um hverju
svara skyldi, svo eg flýtti mér
að bæta þvi við, að auðvitað
myndi eg borga fyrir mig það
sem upp væri sett. En þá rétti
hún úr sér og leit dálitið þótta-
lega á mig. — „Við erum ekki
vön að selja greiða hérna,“ sagði
hún. — „Jæja,“ sagði eg og bjóst
til að kveðja og fara. „Afsakið
mig frú. Gamalt orðtæki segir
að enginn liafi á spurninni. Ver-
ið þér sælar!“ — Þá brosti hún
eilitið. „Við erum fátæk og liöf-
um lítið að bjóða langferða-
mönnum,“ sagði liún kyrrlát-
lega. „En við höfum ekki lagt i
vana okkar að úthýsa fólki.“
Hún þagði noldcur augnablik,
svo bætti liún við: „Það er hérna
dálítið kames í frambænum. Ef
maðurinn getur gert sér það að
góðu, þá er þér velkomið að vera
þar eins lengi og þú vilt. Hér er
ekki stóru að tjalda, en algeng-
an sveitamat get eg framreitt
fyrir þig.“
Eg þakkaði fyrir boðið og bað
enn afsökunar á því ónæði sem
eg gerði. Svo bauð konan mér
inn. — Herbergið var ágætt,
mjög lítið að visn, en þiljað i
hólf og gólf og snoturlega um-
gengið. Óþarfi er að geta þess að
allur viðurgerningur var því
líkur sem eg væri hinn glataði
sonur, nýkominn heim! Eg'
hafði það gott á allan handa
máta, — en margt var þarna
öðru vísi en eg átti að venjast.
— Stundum spui'ði eg sjálfan
mig hvort eg hefði ekki í raun og
veru vilst til huldufólks, svo
undarlega fanst mér viðmót og
framlcoma þeirra manna er eg
hitti. Þó vandist eg þessu fljótt
og kunni þvi vel. Mér lærðist að
vera hljóður, tala ekki í ótíma,
og vera stuttorður. Samt sem
áður tókst mér ekki að kynnast
fólkinu á bænum þar sem eg
bjó, það var alúðlegt við mig á
sína vísu, en eg vissi lítið meira
um það þegar eg fór, en þegar
eg kom.
Niður við tjörnina lá gamall
kirkjugarður, og rústir kirkj-
unnar sáust enn. Á þessum stað
sat eg oft, þar var þögn og frið-
ur, þaðan sást austur á sandana,
út á hafið og um mestalla sveit-
ina. Fólk var við heyskap á
engjum, angan jarðarinnar
lagði að vitum mínum, og ofan
úr hlíðinni heyrðist niður fossa.
Þá fanst mér stundum sú veröld,
er eg þekti áður, vera óraun-
veruleiki og draumur, en sól-
mild kyrðin á þessum fagra stað
vera sjálft lífið.
Kvöld eitt i tunglsljósi gekk eg
ofan að kirkjurústinni á tjarn-
arbakkanum. Yeður var kyrt og
grænleitt blik á yfirborði vatns-
ins. Eg stóð lengi á sendnum
grasbala og naut þess yndis að
vera þarna einn og vera til. Það
var nú liðið að þeim tíma er eg
þurfti að fara til Reykjavikur
aftur, og eg fann til saknaðar við
tilhugsunina um það að hverfa
á brott; eg hefði gjarna viljað
vera þarna alla mína ævi.
Alt i einu heyrði eg einhverja
hreyfingu hinumegin tjarnar-
innar og leit upp. Það kom Ijós-
leit vera út úr skugganum undir
hamrabeltinu, gekk dálítinn
spöl niður með tjarnarbakkan-
um og staðnæmdist á grænni
flöt sunnanmegin við hana. Mér
er engin launung á þvi að eg
varð hræddur, það fór um mig
kaldur hrollur og eg fékk ákaf-
ann hjartslátt. Á þessum tíma
dags hafði eg aldrei séð fólk á
ferli í sveitinni, það var liðið að
miðnætti, og eg sá líka strax að
þetta var ekki menskur maður.
Allflestum mun verða bilt við
i fyrsta sinni er þeir sjá eitthvað
annarlegt. Og eg var ekki hug-
rakkari en alment gerist, óttinn
lamaði mig um stundarsakir svo
að eg átti erfitt með að lireyfa
mig. En samt gekk eg hægt af
stað í áttina til þessarar undar-
legu veru; mér var það ekki
sjálfrátt, einhver leyndardóms-
fullur máttur knúði mig til þess.
Og smám saman rénaði óttinn,
mér varð þvi hughægra eftir þvi
sem eg nálgaðist sýnina meir, að
lokum var eg orðinn alveg ró-
legur. Eg fann aftur frið nætur-
innar umlykja mig með alvöru-
liljóðri ástúð. Og nú sá eg að
veran var kona, eg var kominn
svo nálægt henni, að eg gat virt
fyrir mér andlitsfall hennar og
svip. Hún var frekar hávaxin og
klæði hennar líktust brúðar-
kirtlum þeim er notaðir voru á
fyrri hluta aldarinnar sem leið.
Dökt hárið féll laust um axlir
og háls; andlit hennar snéri að
mér, hvítt, ljósbjart, og augun
— augun, við hvað á eg að líkja
þeim? Eyðilegt liaustkvöld, i há-
fjallaþögn, órafjarlægar stjörn-
ur skína yfir öræfin, og það
dimmir að langri nóttu, kanske
á aldrei af tur að daga ? Nei, það er
ekki hægt að lýsa því augnaráði.
i því var alvara og angurværð
heims er engin lifandi þelckir.
Orð geta heldur ekki endurskap-
að hreinleikann i svip hennar og
látbragði. En það sem eg tók
mest eftir í fyrstu voru hendur
hennar; þær voru framréttar að
hálfu, eins og í ráðþrota bæn, án
vonar. Hún vænti einhvers af
mér, einlivers sem varð ekki út-
skýrt og sem mér var ekki unt
að veita. Eg nam staðar rétt fyrir
framan hana, og ótti minn
hvarf; það var eins og hlið ó-
lcunnrar veraldar lykjust upp í
hálfa gátt, veraldar sem liggur
utan við rúm og tíma og sem eg
þekti, en hafði gleymt — gleymt
fyrir löngu. Mér var fullljóst að
þessi vera var ekki af holdi og
blóði, en samt streymdi til mín
frá henni og heimi hennar mildi
og ró. Eg hef einu sinni séð svip-
inn á liryggu barni, þegar móðir
þess, er hafði verið f jarverandi,
kom og tók það í faðm sinn.
Þannig var þetta líka; eg fann
nærveru einhvers er eg liafði
saknað — og sakna ávalt.
Svo gekk eg nær, eg ætlaði að
snerta veruna hvítu og tala til
liennar. Hún beið mín og það
var engin svipbreyting sjáanleg
á andliti hennar; en þegar eg
rétti út hendina, var hún liorfin.
Eg fann að hún var enn nálæg,
liún var í kyrðinni og tunglskini
þessarar undarlegu nætur. En
augnabliki síðar var auðn i
kringum mig, framandi veröld;
það var eins og hún hefði numið
á brott með sér sál lilutanna.
Það hafði verið ákveðið að eg
færi einhvern næstu daga en eg
gleymdi því. Eg dvaldi enn í
sveitinni nolckrar vikur. Á
hverju kvöldi laust fyrir mið-
nætti gekk eg ofan á tjarnar-
hakkann þar sem kirkjan hafði
staðið, og hið sama endurtólc
sig: Hún kom út úr skugga
klettanna, hinumegin við tjörn-
ina, nam staðar við litla gras-
gróna blettinn og beið mín þar.
Eg gekk til móts við hana, sama
veg og fyrsta kvöldið; nú fann
eg ekki lengur til ótta, eg þráði
hana, mér leiddist birtan og sól-
skinið og eg taldi stundir dagsins
sem færðumignærnó ttunni. Mér
var Ijóst að eg mátti ekki snerta
hana og reyndi ekki oftar til
þess, eg nam staðar nokkur
skref frá henni, svo horfðumst
við í augu fáein augnablik. Aldr-
ei mun eg gleyma þeim stund-
um; það var eins og að mæta á
ný fegurð heims sem við höfum
gleymt, sem okkur getur aðeins
dreymt um.
Fyrstu þrjú skiftin beið hún
mín altaf í sömu stellingum,
eins og þeim sem eg hef lýst áð-
ur. En f jórða kvöldið lyfti hún
hægri hönd sinni, — liægt og