Vísir Sunnudagsblað - 18.08.1940, Blaðsíða 1

1940
Sunnudaginn 18. ágúst
33. blad
BYLTING SEM MISTOKST.
ÞATTIIIt IR SJÁLFSTÆDISBARÁTTU ÍRA Á ÁRUAUM 1914-101«.
í eftirfarandi grein er lýst æfintýrum og afdrifum bresks stjórnmálamanns, sem getið hafði sér ódauðlegan orð-
stír i þágu breskra málefna, en gerist svo í einni svipan fjandmaður breska heimsveldisins og berst á heimsstyrjald-
arárunum 19U—16 með ráðum og dáð fyrir uppreisn írskra byltingarsinna gegn Bretum. Er því lýst liér, hvernig þessu
fífldjarfa æfintýri Sir Roger Casements lyktaði og hver afdrif hans urðu. En sigur Breta yfir honum virðist þó ekki
hafa verið neinn úrslitasigur yfir írsku sjálfstæðisbaráttunni, því að enn fara sagnir af hermdarverkum írskra sjálf-
stæðissinna, sem þrá sjálfstæði Irlands öllu öðru fremur og vilja alt í sölurnar fyrir það leggja.
Söguhetjan, Sir Roger Casement, mun að líkindum vera norrænnar ættar, því Roger mun vera sama nafnið og
Hróðgeir, en Casement er afbökun úr McAsmund. Eða með öðrum orðum, ef við þýddum nafn hans á íslensku, væri
það Hróðgeir Ásmundsson.
------- EFTIR
EUQEN SZATMARI
Hinn þriðja dag ágústmánað-
ar árið 1916 hringdi aftökubjall-
an í Pentonvillefangelsinu. Mað-
ur, sem liafði beðið ósigur fyrir
bresku njósnarastarfseminni,
var leiddur til aftökustaðarins.
Maðurinn var írski byltinga-
sinninn Sir Roger Casement.
Fimm vikum áður, eða þann
29. júni 1916 voru málaferlin
gegn honum til lykta leidd, og
yfirdómarinn Reading lávarður
bafði lesið upp dóminn í heyr-
anda hljóði, eftir að kviðdóm-
endurnir voru komnir til sæta
sinna i svörtu, slcuggalegu síð-
skykkjunum, svo sem siður er í
enskum löndum. Dómurinn
hljóðaði á þessa leið:
„Roger David Casement! Þú
ert sekur fundinn um föður-
urlandssvik, þann þvngsta glæp
sem lög hins sameinaða breska
konungsríkis þekkja. Þú liefir
drýgt þann glæp, að liafa aðstoð-
að féndur konungsins — þýska
ríkið — i hinu liræðilega stríði
sem við eigum nú í. Sú skylda
hvílir á lierðum mínum, að til-
kynna þér þann dóm, að þú
munt verða fluttur héðan til
fangelsis þíns, og þaðan lil af-
tökustaðarins, þar sem þú munt
hengdur verða uns þú ert dauð-
ur. Guð á himnum miskunni sig
vfir sálu þína.“
Maðurinn sem dómurinn var
kveðinn upp yfir, hafði áður ver-
ið breskur stjórnmálamaður.
Hann varð heimsfrægur í einni
svipan er hann komst fyrir
liryðj uverkin í belgisku Kongo,
og frægð hans jókst, er hann réð-
ist gegn hinni svivirðilegu mis-
notkun eigenda gúmmíplöntu-
ekranna við Amazonfljót á
Putumayoindíánunum. Hann
var einn af allra færustu sér-
fi'æðingum í bresku Austur-
landaþjónustunni, maður, sem
Viscount Grey kallaði einn
mesta hæfileikamanninn i
bresku stjórnmálaþjónustunni.
Hann var mannvinur, íri og
ættjarðarvinur. Og einmitt af
því, að hann var bæði mannvin-
ur og íri, fanst honum einn góð-
an veðurdag, sem sín hiði önn-
ur og nærtækari verkefni en að
berjast fjæir réttindum negra og
Indiána. Hann ákvað að hætta
störfum í bresku stjórnarþjón-
ustunni og leggja alla orku lik-
ama og sálar í þágu írskra mál-
efna. Hinn breski stjórnmála-
maður varð skyndilega írskur
„Sinn fein“, og í sömu svipan
einn af liættulegu mönnum
breska lieimsveldisins.
„Sinn fein“ þýðir á íslensku
„viðsjálfir“og írska sjálfstæðis-
hreyfingin liefði naumast getað
valið sér lieppilegra nafn, því að
írarnir urðu vissulega að treysta
á mátt sinn og megin. Þeir nutu
engrar hjálpar og urðu að standa
einir í baráttu sinni. Árið 1844,
eða um sjötíu árum áður, lýsti
stjórnmálamaðurinn frægi Dis-
raeli, ástandinu i Irlandi á þessa
leið: „Þjóðin sem lifir á þessari
eyju ertötrumklæddvegnahinn-
ar átakanlegu fátæklar sem liún
á við að búa. Kirkjan, sem þar
liefir verið reist, er ekki hennar
eigin ldrkja, og jarðeigendurnir
lifa ekki meðal þjóðarinnar,
lieldur i framandi borgum og
löndum. Sveltandi þjóð, auð-
mennirnir hlaupnir á brolt,
kirkjan sem þjóðin á ekki sjálf
og þar að auki versla löggjöf
sem til er á allri jörðunni —
það er vandamál og úrlausnar-
efni írsku þjóðarinnar.“
Sir Roger Casement var á
sömu skoðun og þess vegna tók
hann sér far til Ameríku, til þess
að safna amerískum trum und-
ir merlci byltingarinnar og fá
hjá þeirn peninga, vopn og sjálf-
boðaliða. Á meðan liann var í
ferðinni skall heimsstyrjöldin á,
og frá þeirri stund var hann á
víxl leiksoppur leyniþjónustu
Rreta og Þjóðverja. Ósigur hans
var ekki það sama og sigur Eng-
lendinga yfir írsku frelsishar-
áttunni, miklu fremur, var sá ó-
sigur tákn yfirburða ensku
leyniþjónustunnar yfir þeirri
þýsku, enda er harmsaga Sir
Roger Casement’s einstæður og
óslitinn þáttur úr sögu styrjald-
ar þeirrar, sem liáð var bak við
tjöldin, ófriðarárin 1914—18.
Allan þann tíma, er Sir Roger
dvaldi i Randaríkjunum var
liann Undir eftirliti hreskra
njósnara, eins og aðxár irskir
þjóðei'nissinnar sem eitthvað
létu til sín taka vestan hafs. Hon-
ur var þetta ofurljóst sjálfum,
en hann lagði við þvi kollhúfur
og tók þi-átt fyx’ir það upp samn-
inga við þýska ræðismanninn i
Washington. Tilætlunin var, að
irska frelsisbaráttan bi'ytist út
með þýskri lijálp. Það varð að
samkomulagi við þýska ræðis-
manninn, að Sir Roger færi til
Þýskalands og tæki í eigin per-
sónu upp samninga við þýsku
ríkisstjórnina. Þar eð liann vissi
að liann var ellur á röndum af
breskum njósnurum, fékk hann
sér vegabréf á annars manns
nafn, er James E. Landy liét. Úti
á götu liitti hann blásnauðan
norskan sjómann, Adler Christ-
ensen að nafni, er hvorki liafði
í sig né á, og réði hann sem
fylgdarmann til sín. Þessi Norð-
maður, sem var húsbóiida sín-
um trúr og þakklátur alt til síð-
ustu stundar, tók sér nú far á
öðru fai-rými til Noregs undir
því yfirskini, að hitta foreldra
sína, sem bjuggu þar í smábæ
einum, Moss að nafni.
Þann 15. október 1914 fór Sir
Roger í fylgd með hinum raun-
verulega James E. Landy, um
borð í norska farþegaskipið
„Oskar II.“ í Hoboken. I New
York bjó Sir Roger undir nafn-