Vísir Sunnudagsblað - 25.08.1940, Side 1

1940
Sunnudagirm 25. ágúst
34. blaö
SANNSÖGULEG FRÁSÖGN. SKRÁÐ HEFIR SAM-
KVÆMT DAGBÓKARHEIMILDUM EINS LEIÐANG-
URSMANNSINS S. ÖVERGAARD.
Norður í íshafinu, é að
giska miðja vegu milli
Nowaja Semlja og Kanínuskag-
ans liggur eyjarkrílið Kolgujew.
Þrettán sjómílur norðvestur frá
henni, liggur önnur enn minni
eyja. Hún heitir Van-Kempels-
esyja.
Hún er tæplega 20 ferkiló-
metra stór og alveg flatlend.
Geigvænlegt öldurót Murman-
Eftir dagbókinni að dæma
voru þessir menn ráðnir til vet-
urvistarinnar: Tliode Baardsen
fyrirliði, yngri bróðir lians
Niels, Lappinn Rátolá og ungl-
ings piltur um tvítugt, Ole Ell-
ingsen að nafni.
Sá fimti sem ráðinn var til
fararinnar var mágur Baard-
sen’s, en hann veiktist skömmu
áður en lagt var af stað frá Nor-
Þessi Hendrijk van Kempel er
fyrsti veiðimaðurinn sem hér
liefir dvalið vetrarlangt, og eftir
honum heitir eyjan. Kofanum er
skift í tvent og stærri kompan er
geymslurými fyrir áhöld og
veiði. Þar var og veiðibáturinn
geymdur i illviðrum eða þegar
hann þurfti viðgerðar við.
Dvalarstofa veiðimanna var
aðeins með einum litlum glugga.
Jafnvel þótt heimsskautsvetur-
inn hefði ekki verið svo langur
og myrkur, sem raun bar vitni
hefði samt sem áður orðið að
loga á grútarlampanum dag og
nótt.
um skifti. Þá sátu þeir íshafs-
fararnir í kringum glóandi ofn-
inn, hættu föt sín og gerðu við
áliöld. Logandi grútarlampinn
gaf frá sér daufa glætu.
Baardsenbræðurnir voru al-
vörugefnir, fátalaðir menn, og
eins kom það sjaldan fyrir að
Lappinn Rátolá segði orð, nema
þá lielst til að hölva. En bæði
Ole Ellingsen og Albin Jönsson
töluðu mun meir. Sá fyrrnefndi
var léttlyndur náungi sífelt með
gamanyrði á vörunum — eink-
um framan af.
Hann sagði gamansögur og
söng svo að glumdi í litla lég-
HARMLEIKURINN A
VAN-KEMPELSE YJU
hafsins brýst yfir liana í stór-
viðrum. Veðráttan er nöpur og
köld.
Það er sjaldgæft orðið, að
veiðimenn komi til Van-Kemp-
elseyjunnar, en á fimta og sjötta
tug nítjándu aldarinnar var sjór-
inn umhverfis hana sannkölluð
paradís veiðimanna í -Norður-
höfum. Ár eftir ár liöfðu skips-
hafnir norskra skipa haft vetur-
setu á eynni. Veiðifengurinn var
altaf svo mikill, að skipsliafn-
irnar sóttu þangað stöðugt aftur,
enda þótt lieimsskautsveturinn
væri dimmur, langur og ugg-
vænlegur. Aðallega veiddust sel-
ir, sjófuglar allskonar, refir og
stöku sinnum birnir.
Vorið 1858 lenti skútan „Egil“
þar, til að sækja fiminenninga,
er vetursetu höfðu á eynni og
veiði þeirra um veturinn. Skút-
an sneri aftur með fjögur lík,
það fimta varð að jarða á slaðn-
um.
Eg komst yfir daghók, sem
fyrirliði vetursetumanna, Thode
Baardsen, liafði haldið um vet-
urinn. Eg fékk hana hjó sonar-
syni hans, og mig langar til að
segja í stuttu máli frá harmleik
þeim sem átti sér stað á þessari
eyðieyju óralangt norður í liöf-
um, veturinn 1857—58.
egi, og i lians stað var ráðinn
sænskur Finni, sem hét Albin
Jönsson.
Jönsson hafði ilt orð á sér, en
hann var jötunsterkur og þaul-
vanur ísliafsferðum. í dagbók-
ina liafði Baardsen skrifað:
„Við réðum til okkar sænsk-
an sjómann, einkum vegna yfir-
náttúrlegra krafta hans, sem eru
ótrúlega miklir, en jafnframt
vegna liæfileika lians sem skyttu
og veiðimanns."
Kofa, sem harmleikurinn á
Van-Kempelseynni fór fram i,
lief eg sjálfur séð. Hann var
langur og lágur undir loft. Þilj-
aður var hann með gildum og
ferlegum trjám. Upphaflega
hygðu Hollendingar hann, en
síðar hafa Norðmenn lengt liann
og stækkað.
Á annað gaflþilið að innan-
verðu var grafið:
DIT HUIS HEB IK RENDRIJK
VAN KEMPEI. GEBOVWEN
VANT JAAR 1781.
Og þar fyrir neðan svoliljóð-
andi vísuhelmingur:
AL IS ONS HVIS NOG Z00
IÍLEIN
TOCH ZAL’T ONS EIGEN
HVISJE ZIJN.
Þar inni yoru fimm rúm. Tvö
gólfrúm og þrjú hárúm. I liá-
rúmunum sváfu þeir hræðurn-
ir Baardsen og Ole Ellingsen en
niðri sváfu Jönsson og Lappinn
Rálolá.
Undir glugganum stóð borð,
en í miðri stofunni var stærðar
skipsofn. Aulc nolckurra bekkja
og skipsskrína var þar fjöldi
matarkassa, sem hlaðið var upp
með veggjunum.
Á reyksvörtum veggjunum sá
í hálfmáðar áletranir, nöfn,
Upphafsstafi, ártöl og hingað og
þangað í hollensk sálmavers.
Eftir dagbók Baardsens að
dæma, hafa bæði veður og veiði
verið í ágætasta lagi fyrstu vik-
urnar. Veiðimennirnir höfðu
yfrið nóg að gera.
En von hráðar komu liaust-
rokin, haf og himinn runnu i
eitt. Snarpir byljir skullu á liaf-
ið, ýfðu það og æstu það upp
uns gnæfandi öldur þess stigu
lil himins og hvítlöðrandi hrim-
ið skall langt upp á eyju.
Hin volduga liljómsveit nátt-
úruaflanna, brims og roks
drundu í milcilfengleik sínum yf-
ir hauður og yfir haf. Yfir enda-
laust íshafið frá Murmansk til
Alaska herjaði fárviður dag eftir
dag og nótt eftir nótt — svo vik-
reista hreysinu þeirra. En af því
að enginn hlustaði á hann, hætti
hann því hvorttveggja mjög
bráðlega.
Jönsson sagði af sér frægðar-
sögur. Hann sagði frá barsmíð-
um og viltu líferni, svo að báð-
um Baardsenbræðrunum, er
voru siðavandir og guðhræddir
menn, liraus hugur við. Frá-
sagnarmáti hans var ógeðfeldur,
en úr hófi keyrði dýrsleg græðgi
lians í mat. Þá rann kalt vatn
milli skinns og hörunds á félög-
um lians og þeir mistu matar-
lystina nema Rátolá einn. Þetta
kom lionum ekkert við.
Á sunnudögum þvoðu menn-
irnir sér i tilefni af helgi dags-
ins, nema Jönsson einn. í lians
augum voru þvottar hégómi.
Aftur á móti fékst Rátolá til að
snyrta sig á tyllidögum, en Jöns-
son liló háðslega og gerði gys að
hreinlæti hans.
„Það miá vera, að eg þvoi
framan úr trýninu á mér þegar
eg kem aftur suður á bóginn,“
var hann vanur að segja, „en
fjandinn éti mig með húð og
hári ef eg fer að gutla framan
úr mér i þessu sótsvarta helviti.
Svo heimskur er eg ekki.“
Og vikurnar liðu. Það varð
eftir því verra að umgangast