Vísir Sunnudagsblað - 06.10.1940, Blaðsíða 5

VISIK SUNNUDAGSBLAÐ
o
Frásaga um alt að 60 ára búskap arnarhjóna, hjá
Núpum í Ölfusi, eftir frásögn Hannesar Ólafssonar
fyrv. kaupmanns og fleiri heimildum.
Arnarhjónin á Núpum.
Arnarunginn á Núpum. (Myndina tók Stefán Nikulásson).
Enn hvað lionum gat liðið vel.
Gat það átt sér stað, að eini-
berjabrennivinið væri farið að
svífa á hann......
Úr þokumóðu sveimandi
hugsana lians skaut upp grein
úr Helgakveri .... Helgaltver
.... livað vildi það .... Hann
mundi ekki eftir að sú hók hefði
ónáðað sig, síðan liann geklc til
prestsins. En svona var það
samt. Það var einhver grein úr
því, sem nú tók að ásækja hann.
Hann mundi ekki glögt hvernig
hún var .... Hafði sjálfsapt
ekki lært hana ofvel, frekar en
annað sem stóð í þeirri bók.
Hún hljóðaði eitthvað á þá leið,
að það væri synd gagnvart guði,
að fara gálauslega með lif sitt
og stofna því í voða að óþörfu.
O-jæja .... Það var nú svo
mörg syndin.
Helgi bullsvilnaði. Svitinn
rann í stríðum straumum niður
bak lians. En livað lionum gat
hðið vel......Sængurnar ofan
á honum voru svo heitar og létt-
ar .... einkennilega léttar. Það
var áreiðanlegt að einiberja-
brennivínið var tekið að svifa á
hann, — og það meir en litið.
Hugsanirnar héldust ekki leng-
ur við í liöfði hans .... þær
sveimuðu í kring um liann og
fjarlægðust liann stöðugt meir.
En það var eitthvað, sem
hann var að berjast við að
muna .... Eittlivað, sem hon-
um reið afarmikið á að gleyma
ekki.....En livað það nú var ..
Jú .... það var satt. Hann
varð að muna að vera stinghalt-
ur í hægri fótinn, þegar hann
risi úr rekkju....... Var það
ekki áreiðanlegt að hann segði
að það hefði verið á liægra fæt-
inum, sem hann snérist þegar
hann datt, þarna úti í skerinu.
.... Slæmt að muna þetta ekki
fyrir víst, því livað myndi
Sveinbjörg segja, ef hann nú á
morgun, væri lialtur á öðrum
fæti en þeim, sem hann var
haltur á, þegar þau tóku hann
upp i bátinn......
Þegar Sveinbjörg kom inn
með tárin í augunum og fjórða
bollan af lútsterku og brenn-
heitu kaffi i höndunum, var
Helgi Halldórsson sofnaður.
Sveinbjörg lofaði guð hátt og
í hljóði. Henni þótti svo undur-
vænt um mann sinn. Það fann
hún glegst i dag.
Og gamli báturinn stóð upp í
naustinu......
A
Eftir
Bcrgstein
Kri§tján§§on.
I. Inngangur.
Seinni hluta ágústmánaðar s.
I. lágu leiðir okkar Hannesar Ól-
afssonar fyrverandi kaupmanns
saman um stund. Hannes er
sveitamaður í húð og hár, þótt
hann hafi lengst ævi sinnar
dvalið í Reykjavík. Ilann er al-
inn upp á Núpum i Ölfusi, og
alt landið þar og afréttur ölfus-
inga er honum lieilög jörð, því
hvert kennileyti á þessum slóð-
um geymir endurminningar fró
æskuárum hans.
Ein endurminning er honum
þó sérstaklega fersk í minni, en
hún er um arnarhjón seni
verptu þar í hömrunuin fyrir
ofan bæinn öll þau 17 ár sem
hann dvaldi á Núpum. Við kom-
um okkur því saman um að
bregða okkur þarna austur til
að skoða hiistað arnarhjónanna
og afla okkur frekari heimilda
um búskap þeirra. Kvaðst Hann-
es vera sérstaklega fús til þess
af þvi, að í mörgu, sem liann
hefir séð ritað um örninn og
hætti hans, þykir honum
kenna helst til mikils ókunnug-
leika og missagna.
í grein þeirri sem hér fer á
eftir, verður nú leitast við að
segja sem sannast frá búskap
þessara arnarhjóna, eftir frá-
sögn Hannesar og öðrum þeim
heimildum sem okkur tókst að
afla okkur. Svo og endurkomu
arnanna á þessar stöðvar.
II. Búskapur amarhjónanna
að Núpum og daglegir hættir
þeirra.
Á þeim tíma sem hér ræðir
um, bjuggu á Núpurn lijónin
Þorgeir Þórðarson og Guðríður
Guðmundsdóttir. Þorgeir var
fæddur 1823 en Guðríður 1837.
Þau voru efnuð vel og bjuggu
rausnarbúi, og voru hinir mestu
höfðingjar á gamla vísu. Þor-
geir var skarpvitur maður for-
spár og framsýnn, og eru enn til
margar sagnir um kjarnyrði
hans og framsýni, en það liggur
utan við ramma þessara hug-
leiðinga, en væri efni í aðra
grein, og verður því ekki farið
um það fleiri orðum liér.
Þau Þorgeir og Guðríður gifi-
ust 1855. Þau byrjuðu búskap
að Hagavik i Grafningi og
hjuggu þar til 1859, er þau flult-
ust að Núpum.
Eftir því sem næst verður
komist munu arnarhjónin lnifa
verið sest að á Núpum nokkuð á
undan þeim hjónum, og hjuggu
þar síðan óslitið til 1913, og hef-
ir þvi húsela þeirra á Núpum
tæplega verið skemri en 60 ár.
Á Núpum eru tvö hreiður
sem örninn hefir verpt i; annað
lireiðrið er i háum hömrum
ofan við túnið, skamt fyrir aust-
an bæinn. Iireiðrið er í litlum
skúta ofarlega í liömrunum
og eru grasteigingar niður
frá hreiðrinu, sem gróið hafa
upp af driti fuglanna og
matarleifum. Skútinn er það
stór að ekki sést örninn eða
ungar hennar þó hún sitji inni.
Á þessum stað er örninn alger-
lega óhultur fyrir öllu ónæði af
manna völdum, en nokkuð þyk-
ir mér benda til, að hann hafi
ekki unað sér þar eins vel og i
hinu hreiðrinu, sem síðar getur.
Yestan við hreiðrið er liár
klettastandur; þar sat karlfugl-
inn löngum á milli veiðiferða
og hvesti sjónir suður yfir
bygðina til veiðistöðvanna.
Hitt hreiðrið er miklu vestar
í hömrunum; þar er skai'ð djúpt
í hömrunum sem heitir Val-
hnúksskarð, en Valhnúkur aust-
an við það, en vestan í skarðinu
gengur stór liamrastandur inn
i skarðið, en fremst á hon-
um er grashóll nokkur; þar
var lireiður arnarins og verpti
hann þar öðru hvoru en flutti
þaðan er hann varð fyrir stygð
og ágengni frá mönnum. Skamt
frá eystra hreiðrinu verpti
hrafn og voru allmildar erjur
milli þeirra nábúa. Örninn átti
altaf í fullu fangi við tvo
lirafna, en ef þrír sóttu að lion-
um, átti liann í vök að verj-
ast.
Líf arnarhjónanna var mjög
reglubundið. Þau verptu jafnan
um sumarmál og munu altaf
liafa átt tvö egg, þó oft væri
ekki nema einn ungi sem upp
komst.
Karlfuglinn fór vanalega
þrjár veiðiferðir á dag, þá fyrstu
snemma morguns, aðra upp úr
hádegi og þá þriðju á kvöldin.
Stundum fór lcOnan með hon-
um. Þess á milli sat liann á
klettasnösinni og horfði yfir
bygðina. Aðdrátturinn var sil-
ungur, sili og fuglar, einkum
endur, en einkennilegt þótti
það, að jafnan kom liann heim
með andirnar hauslausar. Eins
og nábrri má geta þurfti liann
mikla aðdrætti því fjölskyklan
var matlystug og þurfti að taka
skjótum þroska. Aldrei kom það
fyrir að örninn grandaði Ung-
lambi i Núpalandi og það var
trú fólksins, að liann varnaði
þess að hrafninn legðist þar á
lömh. Hitt bar við að liann tæki
lömb frá nágrönnum þó ekki
væri mikil brögð að því.
Það eru gömul munnmæli að