Vísir Sunnudagsblað - 10.11.1940, Blaðsíða 2

2
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
ÞÁTTUR
(Eftir Prestaævum SÍghvats Borgfirðings, sögn Hildar Jóns-
dóttur i Höskuldarnesi ú Melrakkasléttu o. fl. heimildum. —
Handrit Bragá SveinsSönar). —
Einars prests á Sauðanesi.
Jón hét maöur Halldórsson.
Hann bjó í Leirhöfn á Melrakka-
sléttu skömmu eftir 1700. Kona
hans var Sigríður, f. 1694 Ein-
arsdóttir í Rauf á Tjörnesi Jóns-
sonar á Bakka Illugasonar
prests, Húsavík, d. 1673, Björns-
son. Þau áttu tvö börn svo getið
sé, Jón og Þórdísi. Þau systkin
þóttu snemma bera af öðrum
börnum að gáfum og næmi. Það
er i frásögur fært, að einhverju
sinni kom ferðamaður í Leir-
höfn og hafði meðferðis nýja
útgáfu af Passiusálmunum. Þau
systkinin fengu sálmana léða
Jijá gestinum og fóru þegar að
læra þá; lærðu þau annan hvern
sálm livert um sig. Nú vildi svo
til, að gesturinn var hriðteptur x
nokkura daga og gátu þau því
haldið áfrarn við sálmalærdóm-.
inn. Jón hafði þann stai’fa að
hirða 20 lömb og lærði Þórdís
tvo sálma á rneðan hann var að
því. Að kvöldi þi'iðjndags höfðu
þau lokið við að læra sálmana.
Hafði Jón þá numið 23 sálma,
en Þórdís 37 og það svo vel að
þau gátu sungið þá viðstöðu-
laust.
Þórdís Jónsdóttir giftist
manni þeim er Ái-ni hét Hall-
dórsson, hóndi í Leirhöfn Magn-
ússonar. Þau bjuggu fyrst í
Hjálmai-svík í Þistilfirði og síð-
ar i Leirhöfn. Hjálmarsvík var
hjáleiga fx-á Svalbarði og skamt
þaðan. Þá var Jóhann Krist-
jánsson frá Sauðanesi pi-estur í
Svalbarði. Hann hafði lömb í
húsi í Hjálmarsvík og hirti þau
sjálfur. Sat hann oft á tali við
Þórdísi húsfreyju því honum
þótti liún gáfuð og skemtileg.
Út af þessu spanst það svo að
þau ættu vingott sanxan, enda
var Jóliann prestur talinn í
meira lagi kvenhollur. Þau Árni
og Þórdís fluttu svo fná Hjálm-
arsvík í Leirhöftx sem áður er
sagt og þar dó Árni’ en Þórdís
giftist aftur Þoi-valdi í Blika-
lóni Jónssyni prests í Presthól-
um Þoi-valdssonar og var fyrri
kona hans. Þau voru barnlaus.
Synir Árna og Þórdísar voru
Bessi vefari i Reykjavík, Magn-
ús bóndi í Hax-ðbak og Skinna-
lóni, „sigldur skómakari“. Skór,
mikill og stex-klegur, sem hann
hafði smíðað, stóð lengi í göng-
umíSkinnalóniog var þar hafð-
ur fyrir hundadall. Hafði Hildur
Jónsdóttir á Ásmundarstöðum,
sein sagt hefir frá sumu þvi, er
hér fer á eftir, séð hann. Þriðji
sonur Þórdisar og Árna hét Ein-
ar. Hann var fæddur í Hjálmars-
vík 1741 og talinn af mörgum
sonur síi-a Jólianns Kristjáns-
sonar. Einar fór ungur að Odd-
stöðum á Sléttu til Guðrúnar
skjöldu dóttur Eiriks ríka á Ás-
mundarslöðum, er lengi bjó ó-
gift á Oddstöðum, og var þar
smalamaður. Þess er getið að
Einar væri snemma næmur og
hneigður til lærdóms, liafði
liann einhvers staðar náð í
Handbók presta og lært nokkuð
á henni og tónaði síðan eftir
prestum þeim senx hann lxafði
lieyrt til, en það voru þeir síra
Ólafur Jónsson á Svalbarði og
síra Stefán Þorleifsson í Pi’est-
hólum. Það var unx þetta leyti
að síra Stefán reið erinda sinna
einu sinni senx oftar norður á
Sléttuna. Ilann fór svo kallaða
Þýfigötu. Hún liggur innan við
bæinn í lieiðinni suður af Odd-
stöðum. Þegar prestur kom
nokkuð austur á götuna skall
yfir haxxn lcafþoka. Skönxmu
siðar heyrði prestur tónað í
þokunni skamt fi-á sér. Þótti
honum það kynlegt og x-eið á
hljóðið. Koxxx lxann þar að sem
unglingspiltur töti-alega klædd-
ur sat undir steini og tónaði hátt
og' snjalt. Þóttist prestur kenna
þar Einar Ái-nason frá Leirhöfn.
Þegar hann heyrði fyrst til Ein-
ars hafði liann verið að tóna eft-
ir síra Ólafi á Svalbarði, en
skifti svo unx og tók nú að tóna
eftir síra Stefáni sjálfum.
Undx-aðist prestur mjög livað
lxann gat orðið líkur þeinx prest-
um og svo það, hvað röddin var
nxikil og fögur. Ekld er þess
getið að Einar yrði prests var,
og reið liann svo leiðar sinnar.
Síra Stefán konx að Oddstöð-
um í þessari ferð og hitti Guð-
rúnu skjöldu.Fór hann strax áð
spyrjast fyrir um Einar og gat
þess unx leið að liann hefði fagra
rödd, og sagði að ilt væri að
hún yrði til engra nota. Guðrún
sagði að sér líkaði ekki illa við
Einar, liann væri í meðallagi til
verka, en þó þætti sér liann lielst
lil hnísinn um gamlar bóka-
skræður og annað því unx líkt.
Prestur spurði þá hvort hún
leldi ekki að hann lxefði góðar
gáfur, og kvað hún svo mundi
vera. Það varð svo úr að prestur
tók Einar tali og spurði hann
nokkurra spurninga, og leysti
Einar vel og skilmerkilega úr
því, sem px-estur spui’ði unx.
Séra Stefán kom svo aftur að
nxáli við Guðrúnu skjöldu og
sagði að sér sýndist Einar efni-
legur og fór þess á leit að hún
léti kenna honum undir skóla,
sagði hann að þetta væri sórni
hennar, enda gæti hún gifst hon-
um þegar liann hefði lokið
skólanámi. Bauðst prestur til að
taka hann fyrst í stað og kenna
honum ef liún vildi kosta hann.
Og lxvort þau töluðu um þetta
lengur eða skemur, þá varð það
að ráði þeirra og fór Einar til
pi-ests og var hjá honum einn
vetur áður en lxann fór i Hóla-
slcóla 1758. Þó segir Hálfdan
Einarsson i Prestbiterólógiu
sinni að Einar lærði undir skóla
lijá Þorvaldi í Blikalóni, stjúpa
sínum. En hitt voru almennar
sagnir á Melrakkasléttu, og má
vera, að livorutveggja hafi við
nokkuð að styðjast.
Þegar Einar útski-ifaðist úr
Hólaskóla 1764, er sagt að hann
liafi viljað verða aðstoðarpi-est-
ur að Sauðanesi hjá síra Árna
Skaptasyni, sem þá var orðinn
gamall. Iíafði Einar í-iðið að
Sauðanesi og fai-ið þess á leit við
prest. Síra Árni kvaðst ekki
þurfa hans við, og þegar hann
sá, að Einari mislíkaði, sagði
hann: „Eg get hughreyst þig
nxeð því að þú kemur í presta
tölu á Sauðanesi eftir minn dag,
þótt ekki verði af því í þetta
skifti.
Einar mun liafa verið á Odd-
stöðunx lxjá Guðrúnu fóstru
sinni þangað til hann var vígður
að Nesi í Aðaldal 1767.
Fátt eitt er sagt frá veru síra
Einars í Nesi, en á þeim árum
munGuðrúnskjalda fóstra hans
hafa látist. Arfleiddi hún hann
að öllu eftir sinn dag, svo Einar
hefir verið orðinn allvel efnaður
unx þessar mundir. Á þessunx ár-
um hefir liann líka kvænst konu
sinni, Margrétu Lárusdótt-
ur Scheving.
Árið 1783 féklc Gísli Magnús-
son, senx haft hafði Sauðanes
um nokkur ór, Arnarbæli, og var
Sauðanes þá laust. Síra Einar
brá við og braust suður til þess
að sækja unx Sauðanes, í fann-
fergi og hríðum. Nokkrir prest-
ar, er vissu um ferð hans, báðu
hann fyrir umsóknarbréf sín;
þar á nxéðal var sl’. Jón Stefáns-
son í Grimsey. Síra Einar kom i
Reykholt á suðurleiðinni og var
þar unx nætursakir. Þar skildi
liann eftir bréf pi-estanna og
fékk Sigríði móður síra Vig-
fúsar Reykdals til þess að læsa
þau niður í kistu og senda þau
ekki fyr en nokkru eftir að hann
væri farinn. Síðan liélt liann
leiðar sinnar til Reykjavíkur og
sótti þegar uin Sauðanes, en
fékk litla áheyrn. Eftir það kom
hann volandi til Ólafs Stephens-
sens síðar stiftamtmanns og
bað hann að styrkja mál sitt.
Síðan lagðist hann í rúnxið nxeð
háhljóðumog neitti hvoi’ki mat-
ar né diykkjar að kalla mátti
en bað án afláts um Sauðanes.
Fór svo að með millgöngu Ólafs
og fleiri var honum veitt Sauða-
nes 3. mars 1784. Reis Einar
prestur þá úr rekkju alheil-
brigður og hélt sem skjótast
norður aftur með veitinguna
„upp á vasann“. Skönxnxu síðar
komu umsóknai-bréf hinna
prestanna fram, og reiddust
þeir mjög Toi-fdal stiftamt-
nxaður og biskup, þvi þeir grun-
uðu síra Einar um pretti, en
létu þó svo búið standa.
Einar flutti að Sauðanesi
um vorið og bjó þar síðan til
dauðadags. Af því sem að ofan
er sagt, má sjá, að sr. Einar var
nokkuð brellinn, en i hina rönd-
ina er talið að hann væri artar-
maður og höfðingi i lund. —
Ingibjörg hét fátæk ekkja sem
bjó á Eldjárnsstöðum, hún varð
fyrir því óláni að bærinn brann
og eina kýrin senx hún álti kafn-
aði í reyknum. Síra Einar frétti
um ólán hennar og gerði henni
boð að finna sig. Þegar Ingi-
björg kom, sagði síra Einar
lxenni að lxún mætti velja hverja
kúna senx hún vildi úr fjósinu,
þá ótti liann 5 mjólkandi kýr,
en 28 manns var í heimili. Ingi-
björg valdi sér þá eina svart-
hjálmótta og lét prestur fæi-a
kúna heini til hennar. Síðan
sagði hann konu sinni hvar
komið var. Hún mælti þá: „Það
er auðséð að þú átt ekki að
skamta hérna á Sauðanesi, þú
áttir heldur að gefa lxenni kvíg-
una sem aðeins er óborin að
fyrsta kálfi“. Ekki er þess getið
hvex-ju prestur svaraði.
Að hverjum jólum bauð síra
Einar heim að Sauðanesi öllu