Vísir Sunnudagsblað - 17.11.1940, Blaðsíða 4

VlSÍR SUNNÚDAGSBLAÐ
Myndin er af tveim tennisköppum, Bobby Riggs frá Chicago
(t. h.) og Frank Ivovacs frá Oakland í Kaliforníu, sem börðust í
3 tíma um sigur í tenniskepni. Sá stutti sigraði að lokum.
lokkrar vcírarferdir Iorðlénding:a
yfir öræfin með rckitra*
hafðí hún aldrei beyrl annan
eins bölvaðan gauragang. Þessi
óguriegi skarkali, sem nú tók
út yfir allan þjófabálk, gerði
hana æsta og uppnæma. Sjálf-
sagt var þetta einhver nýmóðins
f jandi, sem flýtli fyrir eyðilegg-
ingunni og hruni ættarinnar?
Hún gat ekki betur lieyrt en að
það væri rétt yfir böfði henn-
ar? — Skyldi það vera einhver
bannsettur óþarfinn sem Há-
varður hafði keypt seinast þeg-
ar hann var í kaupstaðnum? —
Reyndar var hann vanur, dreng-
urinn, að segja henni nákvæm-
lega frá öllu sem hann tók út,
— ef hann laug þá ekki að
henni líka, eins og aðrir? Hún
hafði nefnilega lengi haft hann
grunaðan um að fara í kringum
hana; — sjálfsagt var hann
smitaður af þessum nýja tíma,
— „nýja tíma“, fari það all sót-
bölvað!
„Hvað er þetta, Hávarður!“
hrópaði hún í offorsi; nú var
grjáthljóðið greinilegt í rödd
hennar. „Geturðu ekki svarað
mér, drengur?“
En nú var flugvélin heint
yfir höfðum þeirra og flaug
lágl. — Þetta var í fyrsta sinn
að slíkt henti í sögu dalsins,
upplýsti Guðjón, skólagengni
maðurinn og allir voru svo
gripnir af hátíðleik augnabliks-
ins, að enginn mátti vera að því
að sinna. Guðrúnu gömlu.
Fyrst þegar þessi sendiherra
nýja tímans var horfinn bak
við fjöllin, var farið að reyna
að útskýra þetta fyrirhrigði
fyrir gömlu konunni. — En það
sem unga fólkið sagði, var svo
fram úr öllu hófi vitlausl að
amma hað ungviðið að halda sér
saman og snéri sér til sonar
síns: „Segðu mér nú afdráttar-
Iaust undir eins hvað þetta var,
Éávarður!“ skipaði hún.
Hávarður hóndi ræskti sig
griðarlega og snýtti sér; þar
næst mælti hann: „Já, sjáðu til,
mamma, það er nú ekkí svo
auðvelt að skýra frá því. — En
þetta er einskonar skij), já skip,
— sem getur siglt í Ioftinu!“
„Skip sem getur siglt i loft-
inu? — ja hérna!“ varð Guð-
ríði gömlu að orði. — Hún
hafði að eins einu sinni á æfi
sinni séð skip, þrímastraða
skonnortu sem kom með speku-
lantvörur í kaupstaðinn, þegar
hún var ung. Og hún reyndi að
hugsa sér þessa fleytu á sigl-
ingu yfir dalnum, hált í lofti
uppi, með alla klúta þanda; —
en hvaðan kom þá allur hávað-
inn? Nei! Það var þó augljóst
hverri viti borinni manneskju,
að þetta var hauga horngrýtis
lýgí I
Guðríður gamla viðhafði ekki
fleiri orð. En hún lierpti saman
munninn og rölti lieim á leið. —
Úr ])ví hann Hávarður litli,
drengurinn hennar gat gert svo
lítið úr sér að ljúga svona að
henni, þá voru henni öll sund
lokuð i þessu lífi. Úr þessu var/
ekki annað fyrir hendi'en leggja
sig í körina og bíða dauðans.
Heimsendir var á næstu grös-
um; veröldinni varð ekki bjarg-
að!
Frá örófa líð haftt littldísl
uppi „vetrarferðir yfir öræfin"
millí Hhðúr- og Norðnrlands,
þótt flestar þeirra hafi vcrið
farnar af mönnum að norðan,
er stunduðu sjóróðra á Suður-
landi. — Mörg æfintýri eru nú
til í endurminningum frá þeim
ferðum, en þau verða ekki rak-
in hér; aðeins getið þriggja
ferða frá seinustu 160 árum, er
farnar hafa verið af Norðlend-
ingum með þunga rekstra yfir
öræfin að vetrarlagi.
Eins og séð verður, urðu lok
þessara ferða misjöfn, og kem-
ur þar lil greina hinn óendan-
legi hreytileiki tíðarfarsins.
Allar þessar ferðir, er hér
verður skýrt frá, voru knúðar
fram af neyð, en allar eru þær
ljós mynd af þróttí og dáð
Norðlendingsins.
Árið 1780 krepti mjög að
norðlenskum hændum; árið
hart að tíðarfari, sauðfénaður
mjög fár, vegna fjársýkinnar
og niðurskurðarins.
Þetta ástand skapaði meðáí
annars, að þau 'Reýnistaðahjön
gripu til þeifra úrræða, að
sendtt á Öndverðun) slætti
Bjárna son sinn og Jón Áust-
mann suður í Hkaptárþing til
fjárkaupa. Riðu þeir suður
Kjalveg.
Reynistáðahjónin voru hæði
af húnverskiim ættum, Hall-
dór sonur Bjarna sýslumanns
á Þingeyrunl, en Ragnheiður
dóttir Einars Nikulássonar á
Söndum.
Um sláttarlokin sendu þau
(Reynistaðahjónin) þá Sigui‘ð á
Daufá og Einar son sinn, 11 ára
gamlan, suður, hinum til að-
stoðar að reka norður. Þeir urðu
siðbúnir og lögðu þeir upp úr
Hreppunum annan laugardag í
vetri með 200 fjár og 5 klyfja-
hesta. Voru þeir 5 alls, ]wí með
þeim var til fylgdar Jón sonur
Daða prests Guðmundssonar í
Reynisþingum. Veður og útlit
var talið ískyggilegt, enda gekk
i harðviðrishríðar. Er talið í
annálum frá þeim tíma, að á
Norðurlandi hafi staðið norðan
garður í hálfan mánuð, með
snjókomu og frosli.
Eins og kunnugt er, varð end-
ir þessarar farar hinn hörmu-
legasti. Þeir komust m.eð rekst-
urinn norður undír Kjalfell, og
urðu þar úti. Sjást þess enn
merki, á svokölluðum Beina-
hala.
Rúmum 77 árum síðar Iiefsl
annar þáttur þessara frásagna.
Kláðafaraldurinn hafði herjað
Norðurlandið, og niðurskúrður
þess, sem eftir var af sauðfé,
var ákveðinn. Geta menn von
hráðar lesið um það ástand, er
þá ríkti á Norðurlandi, i Brand-
slaða annál. (Annállinn er nú í
j)rentun, gefinn út af Sögufélagi
Húnvetninga). — Féð var skor-
ið niður á öllum tímum árs.
Hér verður aðeins greint frá
einu atriði, hvað niðurskurðinn
snerti. í Stóradal í Húnavatns-
sýslu hjó þá Kristján Jónsson.
Var hann ríkur og kjarkmikill
hóndi. Ilann átti 300 sauði, er
skera átti niður. En þegar fjár-
skurðarmenn komu að Stóradal
á Góu, var Kristján og sauði)‘
hans horfnir. Allif vissu að
Kristján mundí hafa lagt af stað
ineð sauðintt suður yfir Öræfin,
en Cngin vissi hvort stefnt heíði
veríð tlí Árnéss- eða Borgár-
f jarðarsýslu. Fyrir það var halin
ekki eltur. Kristján var nær 60
ára, er hann fór þessa ferð;
hafði hann ineð sér 3 menn og
hey á 5 hestunl. Eftir fjögra
sólarhringa ferð kömust þeir að
Háukadttl í Árnessýslu, lieilu og
hÖldnu. Alla leið var rénnihjarn
og stilla, hvergi liagi.
Kristján í Stóradal var afi
Jónasttr Kristjánssonar læknis
og þeirra hjóna, — þau eru
hræðra born. —
Saga Kristjáns i Stóradal er
saga liins norðlenska bónda, er
heldur vildi láta alt, — lifið og
sttuðina, — heldur en láta kúga
sig. —
Nú, 1940, endurtekur sagan
sig að nokkru. Eftir að mæði-
veikin hefir lierjað Húnaþing í
full 3 ár, ráðast Ilúnvetningar
i að senda stóð sitt suður til
slátrunar, fyrir atbeina kaupfé-
lagsins, fyrst og fremst til að
hlifa fjárstofninum, er svo
mjög er lil þurðar genginn, og
forðast skuldasöfnun, og ekki
síst til að létta á fóðrum, ef vet-
ur yrði harður.
Frá þessari ferð er að nokkru
skýrt í Vísi 9. þ. m„ — en því
skal aðeins við bætt, að eg tel
fullan vafa á að seinni ferðin
hefði komist á í liaust, ef Guð-
jóns Hallgrímssonar hefði ekki
notið við. Var honum fullljóst,
hver þörf var á sliku úrræði,
enda i blóð borið að hræðast
ekki örðugleikana, heldur
þreyta fang við þá, eins og Elli
kerling við Grím forðum.
Þess verður þó getið sem gert
er, stendur í húnyerskri forn-
sögu — Grettis sögu —, og mun
svo enn fara.
Þorsteinn Konráðsson.