Vísir Sunnudagsblað - 24.11.1940, Blaðsíða 1

1040
Sunnudaginn 24. nóvember
47. blað
HINN GAMLI HARÐI
VETIIR
Oft liafa komið yfir íslensku
þjóðina harðir vetrar, með fén-
aðarfelli og hungurdauða, en þó
mun veturinn 1601—’02 hafa
verið allra vetra harðastur,
þeirra er annólar geta um. Ann-
álahöfundum, sem þessa vetrar
minnast ber saman um hina
ógurlegu frostgrimd, sem þá
hafi verið. Bæði Björn á Skarðsá
og Pétur Einai'sson á Ballará
geta þessa vetrar, sem hins
mesta fimbulvetrar, er yfir
landið hafi geíigið. Pétur á Ball-
ará segir svo í annál sínum
(tekið orðrétt):
„Anno 1602. Það haust (1601)
voru héluföll og frost fram að
Magnúsmessu (13. des.). Þá
kom á fjúk og jarðbönn með
hallæri og harðindum, svo þá
var svo liarður vetur um allt
iandið að enginn kann af slíku
að segja né séð af skrifað, síðan
ísland bygðist. Kolfellir um alt
landið, svo margir mistu alt,
hvað þeir áttu. Hestar stóðu
dauðir af frosti á Reykjanesi.
Þá var enginn gróður á Jóns-
messu um vorið. Sá vetur var
almennilega kallaður „gamli
harði vetur“. Þá formyrkvaðist
sól og tungl um liaustið fyrir.
1 sjövilcna fardögum (fyrst í
júní) var genginn ís úr Stein-
grímsfirði á Vatnsnes. Á Hjalla-
sandi var sjaldan eða aldrei á
sjó komið um veturinn, fram á
mið var lagnaðaris. Nær gras-
laust um sumarið, lögðust í
eyði yfrið mikil jarðgóss um alt
landið. — Þá var eg (annáls-
höf.) 5 vetra. — Um slíkt ár
finnast engir annálar, síðan
iandið var kristnað, að svo liart
verið hafi. 1 fardögum var sjóís
riðinn frá Kambsnesi að Skora-
vík í Hvammsfirði.“ (
Þannig lýsir Pétur lögréttu-
maður „þeim gamla harða
EFTIR PETUR A. BREKKAN
vetri“ og er engin ástæða til að
efa frásögu lians, sem lika kem-
ur vel heim við frásagnir ann-
ara liöfunda, sem um „Lurk“
bafa ritað, t. d. Björn á Skarðsá,
enda sögnin ekki um langan
veg til þeirra komin, þar sem
Björn er þá fulltiða maður og
hefir fylgst með veðráttufarinU.
Telur Björn vetur þenna: „af-
takalegan til harðinda um alt ís-
land.“
Esphólin getur um vetur þenn-
ari í Árbókum sinum (V. deild,
XCVI. cap.): „A Magnúsmessu
fyrir jól, dró myrkva á sólina,
oc skipti med þeim degi til hard-
inda; var sá vetr aftaka liardur
frá jólum um alt ísland; oc
kalladr Lurkr, en sumir köll-
udu Þióf; þá hefi ec heyrt at
nordann-menn margir er sudr
fóru, hafi ordit úti á Tvidægru,
oc er brugdit vid karlmennsku
sumra; þeirra hestar frusu þá
til hana med dægri, oc engir
menn mundu þvílíkann vetr;
gjördi peninga fellir almenn-
ann, var grasleysi, oc lágu haf-
ísar vid land langt framm á
sumar. Saudgródur var fyrst á
Jónsmessu, enn fisk tók frá fyr-
ir nordann; var þá kallat kynia
ár. Þá var oc kallat í Noregi
Myndin er frá Vorarlberg í austarrísku Ölpunum. HæS Alpafjall-
anna er svo mikil, aiS vetrarríki er engu síSra þar en á íslensku
jöklunum, enda þótt þau liggi miklu sunnar' á hnettinum. Þar er
sumstaðar fariS á skíSum allan ársins hring.
íslenskur bóndabær um vetur.
harda árit mikla, oc alvida voi'u
þá liardindi.“ (Orðrétt úr Árb.
Esp.). Allir geta höfundarnir
um sólmyrkvann, þó Esphólin
einn dagsetji hann 13. des., má
skilja á frásögn hinna eldri
liöfunda, að þeir telja hann ver-
ið hafa fyrirboða harðindanna
og er það mjög i anda þeirrar
lijátrúar, er þá ríkli og allsstað-
ar gætir meira og minna hjá
annálariturum. Svo virðist, sem
haustið hafi verið stilt með
frostum, en snjóar ekki lagst
að fyr en um miðjann desember
og þá sennilega fljótlega rekið
hafís að landinu og frosthörkur
gengið upp frá þvi svo miklar,
að eigi munu dæmi fyr eða síð-
ar. Einkum er það eftirtekta-
vert, að annálarnir segja að
hross hafi frosið til bana; slíkt
mun vera afar fátitt, og rekur
mig ekki minni til að þess sé
getið oftar í annálum. Mun því
frost hafa stigið miklu hærra
þennan vetur,- en t. d. veturinn
1918, sem allur þorri fólks man
glöggt. Þann velur vissi eg til,
að allmörg hross gengu úti og
björguðust, þótt frost væri yfir
30 stig allmargar vikur um
miðjan veturinn. Að vísu munu
líka hafa komið til jarðbönn
veturinn 1602 og hross því verið
illa farin, en þó má gera ráð
fyrir að frost hafi ekki verið
undir 40 stigum,er„hestarstóðu
dauðir“, þvi vanir útigöngu-
hestar munu þola mikinn lculda.
Eins og geta má nærri, hefir líð-
an fólksins ekki verið góð í
slikum frosthörkum, þar sem
ekki liefir verið um að ræða
upphitun í íslenskum bæjum á
þeim árum, ofnar munu þó að
eins hafa verið til á biskupstól-
unum og örfáum höfðingssetr-