Vísir Sunnudagsblað - 05.01.1941, Blaðsíða 2

2
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
það, að þegar eg nú hugsa út
í síðari framkömu þessa manns,
þá er mér nær að halda, að
hann hljóti að hafa dvalist liinn
langa tíma frá því að hann var
fjórtán þar til hann var tuttugu
og átta eða þrjátíu ára, sem
mér virtist hann vera þá, í ein-
hverri eða mörgum af glæpa-
mannanýlendunum, ef til vill
meira að segja í Botany Bay1),
þar sem hann síðar lenti, því
með öðru móti fæ eg ekki skil-
ið þá eyðu, sem var i frásögn
hans af þessu skeiði æfi sinnar.
Yfirleitt var ekki á honum
minsti sjómenskuhragur, —
hvorki í framgöngu, málfari né
fasi; hann var að vísu „ruffian-
like“, það er að segja skrílslega
ruddalegur, slægur og lævísleg-
ur, en það kemur alt prýðilega
heim við getgátur minar/ um
það, hvernig æfi hans liafi fyrr-
um verið varið, og hneigð hans
til og allmikil leikni í ritstörf-
um og bóklegum iðkunum
bendir til liins sama. En eg er
nú farinn að lilaupa fram fyrir
mig í atburðaröðinni, þvi þetta
á heima'1 síðar.
Jörgen þessi Jörgensen —
bræður hans rituðu nafnið með
ii, en liann hinsvegar með ö —,
sem ekki gat búist við að fá
frelsi gegn drengskaparorði,
vegna þess, að hann var víking-
ur, og eins vegna síðasta sjóræn-
ingjaleiðangursins, sem hann
var í, þegar hann var gripinn,
hafði, að því er sagt var,
notað tækifærið og fengið lausn
gegn drengskaparorði samtímis
mér. En livorki veit eg, hvern-
ig það hefir mátt verða, né lield-
ur með tilstyrk hvers, en vist
er það, að hann átti vini í Lond-
on, og oftsinnis liefir mér flog-
ið í hug, að hann hafi einlivers-
staðar verið notaður til njósná,
<pi Englendingar höfðu marga
njósnara víða um lönd í þá
daga.
Við gengum á Iand saman til
þess að fá passa hjá Hutchinson
höfuðsmanni2), en þar skildi
hann við okkur, því hann ætl-
aði að leggja Ieið sína til Lund-
úna, en sagðist vona, að sér
gæfist brátt færi á að halda á-
fram kunningsskapnum við
okkur i Reading.
Guð einn veit, hvort hann
hefir ekki þóst vera e'inn af liðs-
foringjum mínum, stýrimaður
eða þjónn og með þvi móti log-
ið út leyfi til þess að vera frjáls
gegn drengskaparorði. En hvað
x) Litill flói skamt suSur af
Sidney, en þangað sendu Bretar
um skeifi afbrotamenn sina.
2) HöfuSsmaSur í breska flot-
anum, „Commissioner of the board
of transport for prisoners of war.“
um það, nú fór eg til Reading.
......Nokkru eftir að eg var
þangað kominn, kom „íslands-
konungur“ eða Jörgensen skip-
stjóri, eins og hann kallaði sig,
þangað líka. Ilann leigði sér
rikmannlega íbúð, ekki langt
þaðan, sem eg bjó, og á ör-
skömmum tima tókst lionum
að koma sér í kynni við ýmsa
ættgöfugustu og best metnu
gósseigendur i nágrenninu, og
þeir töldu hann vera málsmet-
andi mann og áhrifamann i
stjórnmálum, en slíkt veitir
manni á Englandi sérstaka að-
stöðu, og greiðir mönnum að-
gang að umgengni við höfð-
ingja og stórmenni.
íslands vegna liafði honum
þegar tekist að komast í kunn-
ingsskap við Sir Joseph gamla
Banks1), en Sir Joseph hafði
mestu mætur á landi þessu eftir
að liann hafði komið þangað,
manni liggur við að halda, að
honum hafi sjálfum fundist, í
landkönnunarferð.
Jörgensen kom nú oft i heinv
sókn til min, og eg heimsótti
liann líka, enda þótt sjaldan
væri. Eg hitti altaf svo á, að
hann var önnum kafinn við rit-
störf, og sat stundum bókstaf-
lega upp yfir eyru niðursokk-
inn í bækur og skjöl. Safn hans
af hréfum frá hinni stuttu
stjórnarlíð hans á íslandi var
sérstaklega stórt, og lét liann
mig sjá mörg þeirra, sem
voru allskrítin. Sú saga var öll
frá upphafi til enda líkust skop-
leik. Að þvi er mig minnir vár
liún í stuttu máli á þessa leið:
1808 eða 9 hafði Jörgensen
lagt upp frá Kaupmannahöfn
með víkingaskipið Niels Juel,
og lenti honum þá i málamynda-
bardaga við enskt herskip,
sem tók vílcinginn og flutti
hann til Englands. Elcki veit eg,
livort Jörgensen hafi látið í
veðri vaka, að hann væri sjó-
liðsforingi og víkingaskipið
hans herskip, en á skipinu geklc
hann í einkennisbúningi með
axlaskúfa og stældi alt það tild-
ur, sem haft er í enska flot-
anum. En mjög var það ein-
kennilegt, að hann var látinn
vera frjáls ferða sinna i Lund3-
únum; en hafi hann raunveru-
lega verið frjáls gegn dreng-
skaparorði, eins og látið var
heita, er hann var tekinn fastur
á íslandi, þá verður að telja það
stórfurðulegt, eins og Englend-
ingar annars voru harðir við
x) Breskur feröalangur, sem um
skeið var formaSur í „The Royal
Society" og kom hingaS til lands
ásamt Uno von Troil, síhar erki-
biskup í Uppsölum, 1772.
víkingaskip, því það var ekki
eitt, að foringjar þeirra væru
miskunnarlaust látnir hafast
við i fangaskipúm með sömu
aðbúð og óbreyttir hásetar,
lieldur var loku fyrir það skot-
ið, að liöfð væru skifti á þeim
og enskum föngum óvinanna,
fyrri en að ófriði loknum.
Á þetta mintist Jörgensen
auðvitað ekki frekar við mig i
frásögu sinni, er hann skýrði
frá æfiferli sínum í heild eða
einstökum atriðum.'
Það eitt er víst, að hann hafð-
ist við í London, og fékk versl-
unarhús þar í félag við sig um
leiðangur til Islands, en það
fyrirtæki kemur hlægilega fyrir
sjónir, þó ekki sé nema sem
verslunarfyrirtæki, og ber vott
um litla þekkingu á löndum og
þjóðum hjá hinum trúgjarna
kaupmanni. Tvö skip voru lilað-
in vörum, sem að þvi, er mig
minnir, að vísu áttu nokkurn
veginn við þarfir landsins, og
hafði annað þeirra „letter of
marque“ — víkingsbréf, sem
fengin voru kaupförum, er
voru svo vopnuð og mönnum
búin, að þau gátu jafnhliða
kaupskapnum, ef svo bar und-
ir, rekið liernað, sagt öðrum
skipum til leiðar og ráðist á ó-
vinaherskip og vikinga, og þar
fram eftir götunum. Var Jörg-
ensen með í förinni, og var svo
kallað, að hann væri „Super-
cargo"1), en mér er nær að
halda, að hann hafi frekar verið
túlkur eða jafnvel fararstjóri.
Ilugsunin í þessu gat að vísu
verið rétt, af því að ísland liafði
um langt skeið alls ekkert sam-
band haft við Danmörku og
Noreg, og hlaut því að skorta
margar lífsnauðsynjar, en liugs-
anlegt var, að farmurinn, sem
fengist til baka, gæti gefið góð-
an arð á Englandi; en þetta var
alt rekið með þeim hætti, að
fyrirtækið gat pklci annað en
hakað þeim, er að því stóðu,
tap. Skipin komu loks til ís-
lands, og Jörgensen hagaði sér
þegar i stað, eins og hann væri
staddur á einhverri suðurhafs-
eyjanna.
(Hér tekur við frásagan af
athöfnum Jörundar á Islandi,
og er henni slept).
Eg man, að eg hefi tekið alt
þetta eftir þeim fjölmörgu
skjölum, sem Jörgensen var á
kafi í, þegar eg heimsótli liann
um það leyti, sem liann var að
raða skjölum sínum, og, að eg
held, að skrifa nokkurskonar
sögu hins skammvinna lýðveld-
is. Oftsinnis las hann veiga-
mestu bréfin upp fyrir mér, en
x) þ. e. kaupstjóri, lestreki.
liin lofaði liann mér að lesa,
eftir þvi sem mig lysti, og gerði
við þau athugasemdir sínar
lieldur drýgindalegur.
Meðan þetta stóð, átti Jörg-
ensen hina dýrlegustu æfi í hvi-
vetna og neytti hann, að þvi er
hann mjög greinilega lét skilja
á sér, alls þess munaðar, sem
landið hafði að bjóða.
Þegar þessí dýrð hafði staðið
fyrir Jörgensen í einn eða tvo
mánuði, skaust enskt herskip
„Talbot“, undir stjórn liins
virðulega skipherra Jones, inn
iil Reykjavikur. Hnykti horium
nokkuð við, er liann sá fána,
sem hann ekki bar kensl á —
eg lield gullinn liarðfisk i blá-
um feldi — blakta á vígisnefnu
með fjóra eða sex gamla,
ryðgaða fallbyssuhólka.
Yerndari rikisins braut nú
odd af oflæti sínu og heimsóttí
skipherrann út i herskipið. Var
þá gerð bráðabirgðagrein fyrir
atbui’ðunum, en þar var síðar
aukið við með bréfi stiftamt-
manns, sem hafður var í lialdi
á skipi úti, til Jones skipherra;
lauk málum svo, að Trampe
greifi var látinn laus og settur
i embætti sitt aftur, fáninn var
'dreginn niður, lýðveldið afnum-
ið og Jörgensen, sem talinn var
herfangi, er strokið hefði und-
an drengskaparorði, var fluttur
til Englands og sendur út í
fangaskip.
Jörgensen liafði þegar, með-
an liann var í fangaskipinu, far-
ið að þýða leikrit Holbergs á
ensku, að því er mér var sagt.
Fyrsta leikritið, sem hann lagðí
hönd að var „Sveitapilturinn
veðsetti1';1) var það alveg eftir
.Törgensen að velja það. Ilann
þýddi síðan fleiri, en hætti loks
að fást við það, væntanlega af
því, að hann hefir engan útgef-
anda getað fengið, og ábatavon
þvi engin af verkinu. Hann fór
þá að semja ýmislegt annað,
sem reyndar fyrst var birt, þeg-
ar leið á sumarið, en altaf var
hann siskrifandi, ýmist ritgerð-
ir eða bréf, að þvi, er hann
sjálfur sagði.
Þetta var álcaflega einkenni-
legur maður, og þegar þess er
gáð, að skólavist hans laulc
snemma, og að hann síðan lenti
í störfum, þar sem lítill var
kostur að halda áfram námi, er
ekki hægt að neita honum, um
það, að hann hafi að eðlisfari
veriðgáfaður.Ensku ritaði liann
gersamlcga lýtalaust, en þegar
hann talaði hana skein aftur á
móti í framburði, orðalagi og
orðtckum greinilega í það, að
hann hafði lifað innan um
x) Den pantsatte Bondedreng.