Vísir Sunnudagsblað - 23.02.1941, Blaðsíða 2

2
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
sjaldan af markvissum sainlík-
ingum og tilsvörum mögnuðum
að frjórri hugsun. Á það ekki
sízt við um samtal þeirra Auð-
rúnar og Bjargmanns í fyrsta
þætti. Heilar víðátlur opnar
þetta tilsvar hennar: „Þar sem
draumurinn er eru engin
öræfi.“ Spakleg eru einnig þessi
orð Auðrúnar í öðrum þætli:
„Sumum gefur lífið allt — bara
ekki það eina, sem er allt. — Að-
dáun veraldarinnar. Kalt
leiftur augnabliksins. — Svo
gleymt. — I nótt heyrði eg liann
hvísla nafninu mínu. — Þá risu
allir draumarnir upp úr gröfum
sinum.“
Nokkuð skortir ])ó á það, að
þau Auðrún og Bjargmann séu
klædd holdi og hlóði veruleikans
að því skapi sem æskilegt er á
leiksviði. Drjúgum meiri virki-
leikablær er á sumum þeirra
persóna, sem minna koma við
sögu, eíns og hugsjónamannin-
um Jóni Eirikssyni, er opinber-
ar hug sinn og hjarta í þessum
orðum og þvílíkum: „Ef þjóðin
ætti hina heilögu trú á tilveru-
rétt sinn — mundi hún færa
allar þær fórnir, er af henni
yrðu krafðar, til þess að auka
og vernda sjálfstæði sitt. Þjóð,
sem er reiðubúin til að færa
fórnir fyrir sjálfstæði sitt, vanl-
ar aldrei brauð. Þjóð, sem kaup-
ir brauðið fyrir liugsjónir sínar,
missir hvorttveggja í einu,
brauðið og hugsjónirnar.“
Að byggingu lil er leikrit þetta
eínnig æði laust í reipunum;
einkum fer fjarri því, að
straumur hinna ýmsu atburða
sameinist í nógu þröngan far-
veg í lokaþættinum, til þess að
heildaráhrifin verði bæði sterk
og djúpstæð. í fáum orðum
sagt: Þetta leikrit höfundar er
auðugt að ljóðrænni fegurð, en
Iiinn dramatíski kraftur þess er
ekki í jöfnu lilutfalli. En það
vekur hjá lesandanum löngun
til að sjá meira frá höfundinum
i þeirri grein bókmenntanna;
eigi var þess heldur langt að
bíða, því að hann lét nú skammt
höggva milli.
Þegar árið eftir (1938) kom
út næsta leikrit lians og þriðja
bók: Líkkistusmiðurinn, í fjór-
um þáttum; er skemmst frá þvi
að segja, að um dramatíska
efnismeðferð og heilsteypta
mótun persónanna stendur það
stórum framar hinu fyrra leik-
riti hans.
Líkkistusmiðurinn segir frá
uugu skáldi Jóni Þór, sem er
ástfanginn af konu annars
manns, Unu Stein verksmiðju-
stjórafrú, er endurgeldur ást
hans; en í öðrum þætti er svipt
tjahhnu frá þvi sálarslríði, sem
hún heyir við sjálfa sig vegna
lirösunar sinnar. Eigi fer Jón
Þór heldur varhluta af sárs-
aukaþrungnum afleiðingum
gjörða sinna. Hann hefir, sam-
kvæmt erfðaskná Þóris gamla
frænda síns, líkkistusmiðsins,
fengið 1000 krónur til utan-
Iandsferðar, með því skilyrði að
hann smíðaði utan um gamla
manninn. Verður Jón frægt
skáld fyrir bók sína „Líkkistu-
smiðurinn“, en vonleysið yfir
því, að ástardraumur hans fær
eigi að rætast, steypir honum út
i taumlaust nautnalíf stórborg-
arinnar. Sál hans finnur eigi
fróun að heldur; sárþreyttur á
lífinu og sjálfum sér leitar hann
heim i faðm ættjarðarinnar og
í návist liennar, sem hann elsk-
ar, og þegar hann er kominn að
raun um, að ást hans er með öllu
vonlaus, finnur hann frið í sjálf-
um dauðanum.
Aðalefni leiksins, sem liér hef-
ir þrælt verið í nokkrum höfuð-
dráttum, er þó í rauninni aðeins
ytra borð hans. Það, sem eink-
um gefur honum bókmennla-
og Iistgildi, er hin sálræna hlið
hans, hversu höfundi héfir að
mörgu leyti tekist vel megin-
hlutverk sitt: að sýna oss inn í
duliðsdjúp stórrar og stríðandi
sálar.
Sigurður er skáld mikilla
húgsjóna og sterkra ástríðna, og
hvei'gi, enn sem komið er í
verkum sínum, fremur en ein-
mitt í þessu leikriti. Ástin er sá
voldugi máttur, sem veldur
árekstrinum i lífi höfuðpersón-
anna og skapar þeim óumflýj-
anleg örlög, og hér hnígur
straumur atburðarásarinnar
mjög að einum ósi. Lokaþátlur-
inn, um endurfundi skáldsins
og frú Stein á heimili hennar,
þar sem hann gerir upp reikn-
ingana við lifið og sjálfan sig,
er áhrifamikill og fasttengdur
því, sem á undan er gengið, fell-
ur eðlilega inn í keðju orsaka
og afleiðinga. Djarflega lætur
höfundur Jón Þór skáld horfa
í spegil liðinnar ævi i þessum
orðum:
„Lífið opnaði faðminn á móti
mér. — Eg vildi gera stór skip
eins og Iitli Steini. Og sigla langt.
Og eg sigldi langt. Stundum
með stór, hvít segl við hún,
sem vorvindarnir þöndu út. Inn
í hinn djúpa bláma framtíðar-
innar. Þar sem vonirnar eru
geymdar. En svo yfirgáfu vor-
vindarnir mig, en ég liélt áfram
að sigla, sigldi í öfuga átl. Og
eina nótt sá eg að seglin, sem
eg sigldi með, voru orðin kol-
svört. Það er ekkert eins ægi-
legt fyrir skáld, eins og að sigla
með svörtum seglum. Svo
brendi eg seglin, en það var of
seint. Eg reyndi að draga ný
segl við hún, en þau urðu öll
svört. — Eg var sjálfur orðinn
svartur.“
Persónulýsingarnar eru yfir-
leilt fastmótaðar. Stillinn er sem
fyrri ljóðrænn og lifandi, til-
svörin ofl leiftrandi að andríki;
og einmitt að slílblæ er leikrit
þetta harla sérstætt í íslenzkum
bókmennlum. Lárus rithöfund-
ur Sigurbjörnsson, sérfræðing-
ur í sögu leiklislar og leikrita-
gerðar, fer þessum orðum um þá
hliðina á þessu merkilega leik-
riti, og þau eiga sérstakt erindi
til íslendinga í landi hér:
„I ritdómi um Það logar yfir
jöklinum hafði eg tækifæri til
að benda á, að þar örlar fyrir
„expressionistiskum“ stíl i til-
svörum, en hér er heilstey]) t
„expressionistiskt“ leikrit. Nán-
ar skilgreint: ótimabundin til-
raun lil að slíta hlekki alls raun-
sæis og skapa sjónleik sálarinn-
ar — liinnar nöktu mannssálar.
Þessa tilraun hefir aðeins eitt
islenzkt leikritaskáld gerl á
undan Sig. Eggerz og með sömu
tækni. Það er Vestur-íslending-
urinn Gultormur J. Guttorms-
son, og á því sviði hefir liann
fært íslenzku leiksviði einhverja
skærustu perlu, sem það á: Smá-
leikritið Hringinn. Þó leikrit
Guttorms J. Guttormssonar og
Sigurðar Eggerz verði ekki sýnd
á leiksviði með árangri nema
með sömu fullkomnu skilyrð-
um, þá er það eftirtektarvert, að
þrátt fyrir sameiginlegan stil og
eitl og liið sama mark, þá eru
þau eðlis óskyld. Sig. Eggerz er
tilfinningamaðurinn, fyrir lion-
um er hið beina tal frá lijarta
lil hjarta eitt og allt, þar sem
Guttormur setur tæknina i fyrir-
í’úrn og deilir á heimspekilega
eða með glottandi háði.“ (Morg-
unblaðið 5. jan. 1939).
Hitt leiðir af sjálfu sér, að
það útheimtir mikla tækni i
leikstjórn og úthúnað að sama
skapi, sérstaklega með tilliti til
skiptingar Ijóss og skugga, til
])ess að sýna jafn ljóðrænan og
sálrænan leik á leiksviði, svo að
sæmandi sé skáldverkinu og
hæftúlkun persónanna.
★
Sigurður Eggerz lætur hug-
sjónamanninn Jón Eiríksson
segja á einum stað í leiknum
Það logar vfir jöklinum; „Skáld-
ið í stjórnmálamanninum má
aldrei deyja“. Það hefir verið
hin mikla gæfa liöfundar, að'
hann hefir eigi dáið slíkum
dauða, og þess vegna hefir hon-
um auðnast hæði að vera fram
á sjötugsaldur vorrænn merkis-
heri stórra hugsjóna og auðga
bókmenntir þjóðar sinnar.
(,,LÖGBERG“).
Frá deilum verkalýðssambandanna í Bandaríkjunum. Annað
krefst þess að hitt verði lagt i gröfina.