Vísir Sunnudagsblað - 06.04.1941, Blaðsíða 6

6
VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
UM SÁRPÁ-GÍSLA
um. En á nytjajurtirnar verðum
við að leggja niesta áherzlu.
—o—
• Við, sem vorum staddir hér í
Reykjavik í febrúarmánuði,
vorum minntir á það — með
skotum úr loftvarnabyssum á
óvinaflugvél — live þeir tímar
eru alvarlegir sem nú standa
yfir. Og þó höfum við íslend-
’ingar haft minna af þeim ógn-
um að segja en flestar aðrar
þjóðir hér i álfu.
Við megum vita, að aðflutn-
ingar á nauðsjmjum til landsins
geta teppst eða torveldazt þá og
þegar og mikinn vanda borið að
liöndum. Landsfólkið þarf að
vita hve mikið lífsviðurværi —
hve mikinn mat er hægt að fá
úr görðunum hér á landi, ef rétt
er að farið og grænmetið notað
eins og vera ber. „Grænmeti á
hvers manns borð á hverjum
degi,“ segja frændur vorir
Norðmenn, og það getur alveg
eins verið það hér. Þó notkun
grænmetis liafi aukizt mikið
hér á landi síðustu tvo áratug-
ina, þá erum við líklega enn- sú
þjóðin í álfunni, sem notar
minnst grænmeti.
Garðrækt okkar var eiginlega
fram á siðustu áratugi að eins
kartöflu- og gulrófnarækt, en
þetta er nú að smá þokast í
rétta átt, fleiri tegundir eru nú
að verða algengar og ná viður-
kenningu lijá fólkinu.
Ef við að eins vöndum verk
okkar í görðunum, þá getur
uppskera margra tegunda orðið
mjög árviss liér á landi.
Annars má lesa um undir-
stöðuatriði garðræktarinnar í
flestum garðyrkjubókum, svo
eg fer ekki inn á þau liér að
öðru leyti en því, að garðstæði
mega með engu móti vera blaut,
verða að njóta vel sólar og mat-
jurtirnar þurfa helzt nokkurt
skjól.
Og eitt, máske umfram allt
annað: Illgresi má aldrei eiga
griðland innan um matjurtirn-
ar, áburðurinn er allt of dýr til
þess að láta illgresið lifa á lion-
um. En sé matjurtagarður vel
hirtur, tel eg hann ekki minni
bæjarprýði en skrúðgarð.
Eg vil liiklaust ráða til þess
að hafa matjurtagarðinn sem
allra næst bænuin eða íbúðar-
húsinu, þvi búsmóðirin á ekki
að þurfa að ganga nema fáein
spor til að ná í grænmeti fyrir
hverja einustu máltíð dagsins,
yfir sumarið. Auk þess er alltaf
hægara að bafa eftirlit með
þeim matjurtagörðmn sem eru
hjá bústaðnum, en hjá þeim
sem Jengra liggja frá. En garð-
í dagblaðinu „Vísir“ 24. okt.
s. 1. er grein eftir Björn hrepp-
stjóra Björnsson i Grafarholti.
Þar minnist liann á Guðnýju
Gísladóttur og segir að liún hafi
verið dóttir Sarpa-Gísla. Þetta
er ekki rétt. Eg bjóst við, að
einhver myndi leiðrétta þessa
missögn lians, en eg hefi ekki
orðið var við að það hafi verið
gert.
Gísli faðir Guðnýjar var son-
ur Jóns Sæmundssonar í
Brennu í Lundarreykjadal
Gíslasonar í Vatnshorni Eiríks-
sonar Oddssonar sagnaritara á
Fitjum.
Móðir Gísla Jónssonar liét
urinn þarf daglegt eftirlit —
helzt.
Eina meginreglu vil eg ráð-
leggja þeim sem garðyrkju
stunda og hún er sú, að liafa
aldrei stærri garð en komizt
verður yfir að liirða — því það
gefur meiri arð að eiga lítinn
garð vel hirtan, en stóran í ó-
hirðu. En það er og algengt fyr-
irbrigði að gapa yfir meiru í
einu en liægt er að svelgja með
góðu móti.
Hvað garðyrkju snertir, þá
lifum við nú á timamótum hér
á íslandi. Garðyrkjumennirnir
eru nú orðnir sjálfstæð stétt,
sem getur stundað verk sitt all-
an ársins hring, vegna þeirra
viðáttumiklu jarðhitasvæða
sem hér eru. Almenningur er
einnig að opna augu sin fyrir
þýðingm matjurtanna fyrir sig,
það sézt bezt á því, að nú er
stórum betur blýtt á garðyrkju-
fræðslu hér en fyrir 10—20 ár-
um. Misskilningurinn gamli, að
matjurtir væru litils virði og
jurtafæða léttmeti var áður rót-
gróin, en er nú óðum að hverfa.
Þeir, sem lítt þekkja til,
benda stundum á, að matjurtir
séu snauðari að næringarefn-
um en sumar aðrar fæðuteg-
undir, þær séu þurefnislitlar og
ekki margar hitaeiningar í
liverju ldlói. En þó er ekki liægt
að neita því, að með því að
rækta matjurtir gela menn afl-
að sér mestrar næringar af vissu
landssvæði. Nægir þar að benda
á hvítkál, grænkál og kartöflur.
Af fjárhags- og heilsufræði-
legum ástæðum verðum við að
reyna að lialda matjurtarækt-
inni í horfinu - og helzt að auka
liana frá því sem verið hefir
með tilliti til þeirra alvarlegu
tíma sem nú standa vfir.
Guðný, hún var dóttir Þórodds
á Fitjum og Þóru Snæbjarnar-
dóttur, prests í Lundi, Þorvarðs-
sonar frá Brautarliolti.
Kona Gísla Jónssonar hét
Guðrún Pálsdóttir frá Stóra-
: Kroppi, Þórðarsonar Pálssonar,
en móðir liennar hét Þórkatla
Þorsteinsdóttir, ættuð af Snæ-
fellsnesi.
Gísli Jónsson ólst upp á Fitj-
um í Skorradal hjá ömmu sinni,
Þóru Snæbjarnardóttur, en
Guðrún kona hans ólst upp hjá
foreldrum sínum á Stóra-
Kroppi til 12 ára aldurs, en þá
fór hún til Stefáns á Vilmund-
arstöðum og var þar í átta ár.
Árið 1821 vistaðist hún að Fitj-
um. Þar kynntist hún fyrst
Gísla Jónssyni og giftist lion-
um 1828. Það ár fluttu þau að
Sarpi og bjuggu þar í 30 ár unz
Gísli andaðist 1858. I>au lijón
eignuðust 11 börn, 4 þeirra dóu
í æsku en flest Iiinna náðu liá-
um aldri, 3 þeirra komust á ní-
ræðisaldur og var Gtiðný eitt
þeirra.
Um ætt eða æskuár Sarpa-
Gísla vita víst fáir, þó mun
nafns hans Iengi niimist, efckl
vegna afreka Iiáns eða mann-
kosta, heldur vegna sagna
þeirra sem uni hann gauga.
Lýsa þær fávizku Iians og
dæmafárri nízku.
Sarpa-Gisli lcvongaðist aldrei
og átti engi börn. Á fvrri hluta
nitjándu aldar var hann lengi
húsmaður í Hraunsási i Hálsa-
sveit. IJann átti nokkurar kind-
ur og vann fyrir þeim á sumr-
um. Þess á milli liélt hann sér
uppi á flakki, því liann tímdi
ekki að framfæra sig á sinn
eigin kostnað. Sagt er að Gísli
hafi haust eitt slátrað tvævetr-
um sauð sem liann álli. Saltaði
hann kjötið niður í tunnu. Ekki
tímdi liann að taka neitt af
kjötinu. Leið svo veturinn og
nokkuð fram á sumar; fer liann
þá að líta ofan í ílátið, sagðist
hann þá liafa litið ófagra sjón,
því að maðkarnir hefðu oltið
hver yfir annan og rifist eins
og grimmir hundar.
Sagnir, sem Iiér fara á eftir,
lýsa bezt manngíldí Sarpa-
Gísla:
Heitrofið.
Á unglingsárum Sarpa-Gísla
hafði stúlka nokkur, sem Rann-
veig hét, náð astum Iians, kom
Iiún í Iieimsókn tíl hans eitt
sinn um jólin. Sýndí Gisli liénnl
þá jólaref sinn og sagði henni
að smakka á lionum. Tók hún
þá sauðarlærlegg mikinn og fer
að eta. Bj rjar hún við vöfustall
og skein nú brátt i beran legg-
ínn. Gísli borfir nú á unnustu
sína og ofbýður matgræðgi
Iiennar. Stúlkan lieldur áfram
að matast unz eftir er htið
kjötstykki á öðrum enda leggs-
ins og sýndist Gísla leggurinn
lita þá út sem sleggja. Býzt hanir
nú við að liún afhendi sér leif-
ai-nar, en það fór á annan veg.
Slúlkan stakk Ieifunum í pils-
vasa siiín. Verður Gísli nú bæði
hryggur og reiður út af kjöt-
missinunt og sleit þá tryggðum
við hana. Var hann eigi við
kvenmann kenndur upp f'rá því.
Þegar Gísli var að segjá frá at-
burði þessum, sagðl hannr „Þeg-
ar hún Iét sleggjuna I vasa sinn,
það þoldi eg ekki.“ Rannveig
þessi var niðursetningur á Vil-
mundarstöðum um 1870, þá
um nirætt.
Áheitin.
Oft lcomst Sarpa-Gisli í krögg-
ur miklar á ferðalögum sínum.
Einu sinni kom bann að Grímsá
við Norðlingavað. Hugði hann
Hraunfossar í Hvítá hjá Hraunsási.