Vísir Sunnudagsblað - 04.05.1941, Blaðsíða 5

VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
5
KRISTMANN GUDMUNDSSON:
SPORl SANDI
EFTIR STEIN STEINAR.
Það væri synd að segja, að
skáldferill Steins Steinars hafi
verið stráður blómum, eða öðru
grænmeti! Útlit hans ber þess
vott, að hann er „alinn“ í því
mikla bókmenntalandi, sem í
heiðursskyni er nefnt „Sögu-
eyjan“ út um gervallan herrn.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að eyju þessa byggir
fornfræg menningarþjóð, er á
mesta aragrúa af dauðum skáld-
um, sem hægt er að tefla fram
sér til ágætis, t. d. þegar finir
útlendingar sýna okkur það lít-
illæti að heimsækja okkur, eða
í veizlum erlendis, og i viðtölum
Við útlenda blaðamenn. Af þess-
um ástæðum elskar þjóðin
skáld sín og hlynnir að þeim
eftir mætti, þegar þau eru dauð.
Eai það hefir viljað brenna við,
einkum á síðari árum, að það
getur orðið nógu amsturssamt,
að koma þeim í gröfina. Lengi
vel þótti sú aðferðin duga bezt,
að drepa bara niður andlegaii
þrótt þeirra með ahnennri lít-
ilsvirðingu, og gæta þess um
leið, að þau byggi við sífelldan
skort á öllum lífsnauðsynjum,
þangað til þau voru orðin svo
aum, að ekki þurfti nema vont
kvef eða mislinga til þess að
kippa þeim af klakknum. Tær-
ingin var og um langt skeið
mjög nytsamleg í þessu tilliti.
Á eftir gat svo þjóðin grátið há-
stöfum af meðaumkun með
þessum aumingjum, hvað þeir
hefðu átt bágt meðan þeir voru
að yrkja sin ódauðlegu ljóð.
En timarnir breytast og
skáldin með. Nú eru þau farin
að brúka derring og digurmæli,
og gefa dauðann og djöfulinn i
meðaumkunarvæl landsmanna
að þeim önduðum. Þau heimta
fæði og jafnvel föt fyrir „starf“
sitt, er þau kalla svo. Og þó
flest þeirra heri menjar eftir
skort og volæði frá blautu
barnsheini, eru þau sízt auðveld-
ari fyrir það. Þetta hefir gengið
svo langt, að höfðingjar þjóðar-
innar hafa orðið að grípa til ör-
þrifanáða, svo sem nýtízku
taugastriðs og pólitískra gagn-
ráðstafana. Þá hefir og verið
reynt að fara að skáldunum með
góðu, t. d. með því að lofa þeim
greftrun á frægum sögustöðum,
rómuðum fyrir náttúrufegurð,
og jafnvel að husla þar hjá þeim
einn eða tvo fyrrverandi ráð-
herra, — en allt kemur fyrir
ekki. Skáldin vilja lifa, og það
sem verra er, þau kref jast þess,
að liafa áhrif á menningu lands-
ins í lifanda lífi! — Eins og
menningu þjóðarinnar ætti nú
ekki að vera horgið, á meðan
kaffisamsætin hlómgast í
Reykjavík, Jón Evþórsson er
formaður útvarpsráðs, og Loft-
ur Guðmundsson skrifar eitt
leikrit á viku!
Steinn Steinar skrifar víst
lítið á viku hverri. En það dreg-
ur sig saman samt, og „Spor í
sandi“ er þriðja bókin hans.Hún
kom út núna fyrir jólin, sam-
tímis „Stjörnum vorsins“, og
varð eðlilega fyrir skugga stór-
skáldsins. En hún’ er fullkom-
lega þess virði, að eftir henni
sé tekið, því með þessari bók
liefir Steinn sannað, að hann er
góðskáld, og á merkilegri fram-
farabraut. —■ Hann hefir ekki
getið sér orðstír sem bardaga-
maður, og þeir sem óttast hrun
íslenzkrar menningar fyrir at-
beina skáldanna munu ekki hafa
„reilcnað með honum sem slik-
um“. En væri ekki rétt að
henda þeim á, að maðurinn er
ekki allur þar sem liann er séð-
ur? Það þarf ekki nema rétt
meðal liugmyndaflug til þess
að sjá vel úti látið kjaftshögg í
vísu eins og þessari:
Og berjist þeir og berjist
og brotni og sundur merjist,
og hásli völl og verjist
með vopnabraki og gný.
Þó borgir standi í báli
og beitt sé eldi og stáli,
þá skiptir mestu máli,
að maður græði á því.
— Og meðan eg man: livaða
séní meðal islenzkra ritskýr-
enda var það, sem „sló því
föstu“, að Steinn kynni eklci að
ríma? Eru þessi erindi þá ó-
hundið mál:
Eg ligg hér einn og Iúinn,
úr lífsins liarki flúinn,
og vilja'óg vopnum rúinn
á vinsamlegum stað.
Manns liug ei hátt skal flíka,
eg hefi barizt líka
og átt við ofraun slíka.
En ekki meira um það.
Vort líf er mikil mæða
og margt vill siárið blæða.
Og knappt til fæðu og klæða
er kannske nú sem þá.
En samt skal sorgum rýma,
þó sækist hægt vor glíma,
því eflaust einhvemtíma
mun einhver sigri ná.
Þó ekki sé bjartsýninni fyrir
að fara í þessurn skáldskap, þá
er hann af þeirri tegundinni,
sem gleður hjartað. Ög eg
myndi hiklaust telja þetta rím-
að, ef eg mætti ráða. Ekki getur
mér heldur skilist, að eftirfar-
andi sé rimlevsa:
Eg hefi látið úr höfn allra landa
og runnið í farveg hvers fljóts.
Og á botni hins óræða djúps
lief eg vitund og vilja minn
grafið,
og ég veit ekki lengur,
hvort liafið er ég
— eða ég er hafið.
Steinn er gamansamur, en
oftast á þann hátt, að maður
klórar sér á bak við eyrað að
afloknu hrosi, og segir eins og
kerlingin við býfluguna: Æ hver
skollinn, stakkstu! — í kvæðinu
um mislieppnaðan tónsnilling
eru þessi erindi:
Vér áttum kanske erfitt
og athvörf miður hlý.
Og naumt varð oft að nægja
til næsta dags. Ojæja,
vor list var lítils metin,
og launin eftir því.
Um það er bezt að þegja
og þreyta ei ónýtt hjal.
Það snertir einskis eyra,
og öðrum bar víst meira,
því það er misjafn máti,
hve mönnum gjalda skal.
Það er karlmennska og ró í
ljóðum Steins Steinars. Og hon-
um lætur vel alvaran:
Og þungur gnýr sem hrynji höf
mitt hjarta lystur enn eitt sinn:
Mín liljóða sorg og hlátur þinn,
er hlutu sömu gröf.
Sem sandur rynni gegnum
barnsins greip,
var gildi alls í koti jafnt sem
höllu.
Og slóðin, sem þú raktir langa
leið,
er loksins liorfin þér að fullu
og öllu.
Svo situr þú hjá líki dáins dags,
hver draumur vöku og svefns
er burtu máður.
Um djúp þíns hugar flýgur
svartur fugl,
framandi, þögull, engri minning
háður.
Það bjargast ekki neitt, það
ferst, það ferst,
það fellur um sig sjálft og er ei
lengur.
Svo marklaust er þitt líf og
lítill fengur,
og loks er eins og ekkert hafi
gerzt.
Af gleri strokið gamalt ryk og
hjóm
er gleði þín og hryggð í rúmi
og tima.
Það andlit, sem þú ber, er
gagnsæ gríma
og gegnum hana sér í auðn og
tóm.
Það verður farið að fyrnast
yfir ýmislegt smálegt úr ísl. nú-
tímabókmenntum, um það Ievti'
?em þessi erindi eru að fullu
gleymd.
En svo sletlir skáldið í góm-
inn:
Skáld er ég ei og innþlástrunum
fækkar,
andagift minni er löngum þungt
um vik.
Mun ég þó yrkja, meðan
krónan lækkar
og mæddur hóndinn nær sér
ögn á strik.
Og svo framvegis.
Gamansemin glitrar alltaf inn
á milli, róleg og karlmannleg eins
og alvaran. Það er heiður him-
inn yfir því, sem þetta unga
skáld skrifar; í því líkist hann
stóra bróður Tómasi. Steinn er
vitmaður og heimspekingur, en
fyrst og fremst skáld. Og meira
skáld mun hann verða.
Ljóðavinum vil eg eindregið
ráða til að lesa þessa bók hans.
Hinuin vil eg gefa það ráð, að
kaupa hana. Nú er menning vor
að færast meira og meira i það
liorf, að jafnvel efnuðum
mönnum þykir ekki lengur
skömm að því að láta sjást lijá
sér bækur. Og þegar búið er að
binda Stein í fallegt band, er
prýði að honum, jafnvel í
mahogny-hillu, einkum tölu-
settu útgáfunni.
Því fer víðs fjarri að eg liafi
tilfært það bezta úr Ijóðum
Steins. Eftir eru perlur eins og:
„Leyndarmál", „Brúðkaups-
kvæði í gömlum stíl“, „Chap-
línsvísan“, „Mansöngur úr
Hlíðar-Jóns rímum“, og margt
fleira.
Skemmtilegt „grin“ er: