Vísir Sunnudagsblað - 13.07.1941, Blaðsíða 1

1941
Sunnudaginn 13. jiilí
28. blad
Bepgsveinn Skúlason;
IleÍBiiMékiB tii g'ainsiEiai* koiin
í Flatey er fleira fóik en í öðr-
um eyjum á Breiðafirði — ungt
fólk og gamalt fólk, — og a. m.
k. suma tima ársins er þar fólk
á bezta aldri. Og svo er þar
læknir, prestur og kirkja, eins
og vera ber. En þegar liaustar að
og húma telcur um hina kyr-
látu byggð þarna úti á firðinum,
flytur unga fólkið hurt — suður
-— ásamt ritunni úr liöfninni og
máríuerlunni af húðarsillunni.
En gamla fólkið sýnir ekki á sér
neitt fararsnið og situr heima.
Það kann hvergi betur við sig.
Þeir sem hafa hlustað á nið
sævarins og þyt yjndanna í 70—
80 ár og séð sólina setjast við
Skor jafn lengi, yfirgefa ekki
sveitina sína nema híða við það
eilíft tjón.
I gömlu húsi, með gráum
veggjum og svörtu þaki og stói’-
unx gluggum móti vesturátt,
hjuggu um langt skeið gömul
lijón: Kristín Jónsdóttir ljós-
móðir og Jakoh Þorsteinsson
verzlunarstjóri, og voru þau að
góðu kunn víða. —- Nú býr
Kristín þarna ein. Jakoi) er dá-
inn fyrir nokkrum árum.
Á æskuárum mínum var eg
heimagangur i þessu húsi. For-
eldrar mínir voru góðkunningj-
ar þeirra lijóna, og naut eg þess.
Nú liöfðu atvikin liagað þannig
til, að eg hafði ekki komið í hús-
ið um nokkurt skeið. En fyrir
skömmu átti eg leið um í Flat-
ev, og leit þá inn til gömlu kon-
unnar í rökkrinu. —- Þegar eg
kom inn úr dvrunum lagði á
móti mér notalegan húsvl og
kaffiilm. Kristínu þykir góður
kaffisopinn eins og’ fleirum
stallsystrumliennarog hefirheitt
á könnunni allan daginn. Það er
gamail vani. Og hvergi er hetra
að koma en þar sem kaffið er
alllaf heitt á könnunni.
Gamla konan hafði lagt sig
fyrir á leguhekk i stofunni sinni
og hvildi sín lúin hein. Gigtin
ætlaði alveg að geia út af við
hana.
Þarna var'kvrrt og hljótt, og
þegar eg var sestur í mjúkan
stól í stofuhorninu fór reglulega
vel um mig. — En þó vanlaði
nú eitthvað, Blindi öldungurinn
sem venjulega sat í ruggustóln-
um sínum eða gekk um gólfið,
teinréttur og fyrirmannlegur i
fasi, og ræddi við gesti sína um
liðna timann: æskuárin í móð-
urliúsum heirna í Húnavatns-
sýslu, æfintýrarík störf við æð-
arvarp í Árnesi á Ströndum
norður og vetrardvöl í Kaup-
mannáhöfn, var nú horfinn.
Norðlénzk lieiðríkja var yfir
hugsun hans, málfarið skýrt og
skoðanirnar álcveðnar og karl-
mannlegar. Jalcob gieymdist
seint þeim senx lxöfðu af honuixx
nokkur kynni.
Eg liafði orð á þvi við Krist-
ínu, hvort henni findist ekki ein.
veran tónxleg og löng, en lxun
kvað svo ekki vera. Hún sagðist
hafa óskað þess að Jifa nxami
simx. Sér hefði orðið að þeirri
ósk sinni, og nú væri ekki amx-
að að gera en að bíða. Hún liefði
verið við því búin. Lífinu væri
lokið fyrir sér.
Hér er i’ólegt heinxkynni,
hér er ólund fjarri.
Hér skin sól í kalviðri.
hér eru góluð ljóðmæli,
sagði hún einlivern tíma.
Kristín er lxagixxælt vel, en
liefir gert lítið að því að yrkja,
og eixix minna að því að flíka
skáldskap sínum. En eriridið
við gömlu konuixa var nú ekki
hvað síst, að reyna að veiða upp
úr lienni eilthvað af skáldskap
liennar, og svo að spyi’ja liana
um eitt og annað úr lxeixnar
löngu ævi, eftir þvi sem fæii
gæfist.
Rristin sagðist vera fædxl í
Svefxxeyjum 2. sept. 1858, og
hafa nú átt lxeinxa i Flatey síð-
ustu 52 árin. Og 82 ára gönxui
kona getur sagt frá nxörgu, sem
okkur, sem nú erum á nxiðjum
aldri, er liarla ókunnugt uixi. En
það er sturidum ekki hlaupið að
vizku gamla fólksiris, og svo fór
hér. Kristíix vai’ðist allra frétta,
sagðist aldrei lxafa verið neitt,
hvorki skáld né annað, ewda
væri liún nú húin að „brjóta og
týna“ því litla sem hún hefði
átt, eiixs og þessi „eftirixxæli“
sem hún liefði gert um sjálfa
sig gæfu hugmynd um:
Þegar eg yfir líf nxitt lít
lítils er að geta.
I engu vei’ið eg lief nýt
og ekki til að éta.1)
í einfeldni minni spyr eg,
livort hún liafi lært ljósmóður-
stöi’f.
Jú, segir ganxla konan. Eg
lærði ljósnxóðui’fi’æði i 3 nxán-
uði Iijá Hirti lækni Jónssyni i
Stykkishólmi. Það var nú allur
Iæi’dómurinn; og það lá við að
eg iðraðist eftir það fyrst i stað,
að liafa nokkurn tínxa farið að
talca þetta að mér. Það var ekki
góð stoð að vera lærð ljósmóðir
í þá daga. Það var ætlazt til að
maður gæti allt jafnvel meira
en guð almáttugur. Það liafði
verið komizt af með ólaunaðar
og ólærðar ljósmæður fram að
þessu, sögðu eyjahændurnir í
þá tíð. Guðrúnu í Miðhæ, Ólöfu
í Skáleyjum, Ingihjörgu í Herg-
ilsejr og livað þær nú allar hétu,
hiriar ólærðu en giftudrjúgu
1) Sbr. stökurnar eftir þær
Guðrúnu Andrésdóttur í Flatey
og Ólöfu Guðnxundsdóltur í
Skáleyjum. Guðrún kvað um
sjálfa sig:
Handarmjalla lirundin hvít
heims þó lalli vegi.
Orðin valla neins til nýt
nú svo kalla nxegi.
Ólöf sagði:
Þau við kjör eg þreyja lilýt
þessa leið má feta.
Eg er ekki í neinu nýt
nenxa til að éta.
Allar voru þessar konur þá í
frenxstu röð breiðfirskra kvenna
— og allar ljósmæður.
ljósnxæður, sem voru hér á und-
an nxér. — Og karlmennirnir
sátu yfir engu síður en konurn-
ar, t. d. Sveinbjörn Magnússon
í Skáleyjum og Eyjólfur Eyj-
ólfsson í Bjarneyjunx, og þótti
sá síðarnefndi ekki sérlega
nostursamur í störfum; en það
er undarleg heppni senx fylgir
liöndum sumra manna. —
Eg hefi heyrt orð á því gert,
hvað Ingibjörg í Hergilsey liafi
verið Ijót. —
Jú, hún var elcki fríð kona,
en hún var góð. Frábær kona að
rausn og gæðunx. Því varð Sím-
oni Dalaskáldi að oi’ði, þegar
hann kom fyrsta sinn í Hergils-
ey: „Þú ert ósköp ljót, elskan
nxín, en eg lield að þxi sért hetri
en margar aðrar.“ —
Var nokkur læknir í Flatey,
þegar þú varst ljósnxóðir?
Nei, Flateyjarlæknishérað
varð ekki til fyrr en margum ár-
um seinna. Þá var styzt að sækja
Iæknir suður í Stykkishólm, og
þá‘ leið varð að fara^á opnum
árabátunx, annað þekktist þá
ekki, og það gat tekið langan
tíma —- allt of langan. Eg vai’ð
því að gera nxargt senx eg hafði
enga þekkingu á, en það lagast
margt af sjálfu-sér ef maður er
rólegur og lætur skyiisemina
ráða. -— En ekki meifa um það.
Hver voru laun Ijósmæðra á
hvítvoðungana? —
Föstu launin voru 40 krónur
á ári og 3 kr. fyrir að taka á
nxóti barninu. — En þá voi’U
margir fátækir liér í hreppnum;
þó ekki væru nema húsnxéíxn-
irnir í Bjarneyjum — og eklci
fór eg nxeð 3 kr. í vasanum frá
hverri sængui’konu. Verst þótti
mér þegar ekkert var til að vef ja
hvítvoðunga í. —
Allt vei’ður að ferðast á sjó í
Flateyjai’hreppi, og eg spyr
Kristínu livort mikill kuldi og
voshúð liafi elcki fylgt hinum
tíðu sjóferðunx. Hún gerir ekki
nxikið úr því, segist hvorki hafa
verið sjóveik né sjóhrædd og þá
lxafi hún heldur ekki verið gigt-
veik. Verstar voiru sjóferðirnar