Vísir Sunnudagsblað - 07.09.1941, Side 1

1941
Sunnudaginn 7. september
36. blad
íslenzk heimsskoðun.
Eftir ÞorsteinjJónsson á IJlfsstöðum.
M o 11 o:
„Sannleikurinh mun gcra yður frjálsa
Sú bók, sem eg tel einna
veigamesta þeirra bóka, sem
Menningarsjóður gaf út á síð-
astliðnu ári, er bókin „Markmið
og leiðir“, eftir Englendinginn
Aldous Huxley, þýdd af dr.
Guðmundi Finnbogasyni. Er
þar gerð mjög virðingarverð til-
raun til að finna leiðir fram úr
ófærum. nútíðarinnar, sem ekki
voru þó orðnar að svo miklu
feni, er bókin var rituð, og þær
eru nú. Þykir mér mest vert
að geta þess, sem mér sýnist
stefna i rétta átt í hugleiðingum
höfundarins, eins og t. d., að
illu verði ekki útrýmt með illu,
og að framför í góðvild sé í
rauninni hin eina sanna fram-
för. Er höfundi ljóst, hversu
rangt stefnir í flestum greinum,
og hversu öll ytri skipulagning
væri ófullnægjandi til leiðrétt-
ingar. Félagsmálin eða deilan
um félagsmálin er ekki það, sem
hann telur að bezt muni greiða
fram úr flækju félagsmálanna,
lieldur það, að einstaklingarnir
verði sem beztir og frjálsastir i
hugsunum. Heildin ætlar hann
að skapist af einstaklingunum,
en einstaklingarnir af skoðun-
um sínum á tilverunni, og að
bið þýðingarmesta sé því, liver
sé liin ríkjandi heimsskoðun.
Það, sem lielzt mætti leiða fram
úr ógöngunum, væri því, sam-
kvæmt niðurstöðu höfundarins,
að fundinn væri betri og sann-
ari skilningur á tilverunni en
fram hefir komið til þessa, og
væri það einhver trúarleg heims-
skoðun, sem mér sýnist hann
helzt vilja byggja von sína á.
Það er nú í þessu sambandi,
að eg vildi minna á heimsskoð-
un, sem komið hefir fram hér
á landi og koma mætti á full-
um sættum milli trúar og vjs.
inda. Á eg þar við kenningar dr.
Helga Pjeturss um lífsambandið
milli stjarnanna og þann skiln-
ing, sem sú kenning getur af
sér leitt. Segir hann þar fyrir,
að sú kenning og sá skilningur
megi verða mannkyninu til
bjargar, og sýnir fram á það
miklu ljóslegar en hinn enski
höfundur, livernig sannleikur-
inn einn megnar að gera menn
frjálsa. Heldur liann því fram,
að stefna mannkynsins sé i að-
alatriðum röng, og segir i ritum
sínum fyrir meira en 20 árum,
livei-nig fara muni, ef þeirri
stefnu verður haldið, og sýnist
mér, að mjög hafi farið þar eft-
ir. Ættu menn nú að geta látið
sér koma í hug, að sá, sem var-
aði við þeirri stefnu, kunni
einnig að hafa haft rétt fyrir
sér í sambandi við þá, sem hann
boðaði. Og þegar þvi er nú hald-
ið fram af mikilsvirtum útlend-
um manni, að björgunarleið
mannkynsins muni helzt vei’a
einhver samræmandi heimsskoð-
un, þá ætli ástæðan að verða
enn meiri til.að líla þangað, sem
eitthvað slíkl er á ferðinni.
Eins og eg sagði, þá er mjög
virðingarverð viðleitni hins
enska höfundar til að finna leið-
ir fram úr ógöngunum. Og
sama má segja um lítilsháttar
viðleitni, sem hann gerir til að
samræma trú og vísindi. En eins
og við er að búast tekst það
ekki. Til þess að slíkt geti tek-
ist, þui’fti að finna undirstöðu
þá, sem dr. Helgi hefir fundið,
sem er uppgötvun lians og skiln-
ingur á eðli svefns og draunia.
Skal hér lítið eilt vikið að þeirri
uppgötvun og hvernig hún leiðir
til þessai-ar lieimsskoðunar, sem
eg hygg að megi bjarga mann-
kyninu.
Þegar mann dreymir, segir
dj'. Helgi, er það ekki fyrst og
freuiSt vitund di'eymandans,
sem er að verki, heldur eru
draumsýnirnar og það, sem
þeim fylgir, inngeislan frá lieila
einhvers vakandi manns. Sýnir
dreymandans eru því það, sem
ber fyrir augu þessa vakandi
draumgjafa, og það, sem,
dreymandanum finnst verahann
sjálfur, er því í raun og vei'u
annar maður. Af þessu leiðir dr.
Helgi svo, að lífgeislan hljóti
að eiga sér stað, og þar sem
liann hefir auk þessa komizt að
þeirri iiiðurstöðu fyrir athugan-
ir á draumunum, að draumgjaf-
inn hljóti mjög oft eða oftast
að vera íbúi annarrar jarð-
stjörnu, þá verður ályktun hans
ekki einungis sú, að lifssamband
eigi sér stað milli manna, sem
þessa jörð byggja, heldur einn-
ig á milli stjarnanna. En það,
að slíkt samband eigi sér stað,
leiðir svo til þessa skilnings:
í svefni er maðurinn magn-
aður til lífs af tilgeislandi krafti
fi’á öflugum lífstöðvum, og það
var einmitt slík geislan, sem
vakti fyrst lífið hér á jörðu og
knúði fram þróun þess. Líf
þessarar jarðar er þannig þáttur
í óendalegu lífi alheimsins og
vakið af því. Það er vaxið upp
úr hinni dauðu og óvitandi nátt-
úi-u fyi'ir geislan lifskraftar frá
öðrum jarðs'tjörnum. Lengi
vanlaði hér skilyrði til að veita
viðtöku þessum skapandi krafti,
nema mjög lítillega, og kom
þar þegar til greina stillilögmál-
ið, sem dr. Helgi nefnir í sam-
bandi við draumana, og ræður
ættgengi. Hið ríkjandi, sem fyr-
ir var, mótaði æ að mestu þann
kraft, sem tilsendur var, og
vannst þróunin þannig seint og
ei’fiðlega. En jafnan vannst þó
eitthvað með hvei’ri lífskynslóð,
og því meir, sem lengur leið.
Fjölþættningin vai’ð smám sam-
an æ meiri og samræming fjöl-
þættninnar, sem svo bauð heim
nokkru fullkomnari krafti eu
áður hafði fundið sér stað.
Iíom loks að því, að ekki ein-
ungis lifsgeislinn, heldur einnig
vitgeislinn fór að nema hér land
og koma jörðinníá byi'jun sjálf-
Þorsteinn Jónsson
forræðis. Er nú verið á þeirri
byrjun og mun framhaldið tak-
ast eftir þvi, hve vel mönnum
tekst að skilja, hvert stefna
skal. Leiðrétting þeirrar röngu
stefnu, sem þegar hefir verið
tekin, er undir því komin, að
menn skilji það, sem uppgötvun
lífsambandsins getur látið þá
skilja. Menn þurfa, til þess að
sjá fram úr þokunni, að skilja
hvað lífið er. Þeir þurfa að
skilja, að það er lileðsla, sem
efnið tekur við, skilja, að það
er niðurslcipun samræmandi
magns, því að með þeim skiln-
ingi liverfur það . djúp, sem
menn hafa hugsað sér millí
anda og efnis. Til þess, að vel
farnist hinu nýbyrjaða sjálffor-
ræði jarðarinnar, þurfa menn
eins og þekkingin á lífsamband-
inu getur hjálpað þeim til, að
læra að skilja á náttúrufræðis-
legan hátt, hvernig menn lifa á-
fram eftir dauða sinn i nýjum
líkömum á einhverjum öðrum
jarðstjörnum. Með því, að þekk-
ing komi þannig í stað misskiln-
ings og trúarbragða, munu
deilurnar hverfa einmitt á því
sviði, sem menn þurfa svo mjög
að vera sammála á, svo að sam-
böndin t^þist betur við hinar
magnandi lífstöðvar. Mun þá
æ betur koma af sjálfu sér, að
menn lifi samkvæmt þeim til-