Vísir Sunnudagsblað - 05.10.1941, Blaðsíða 1

1941
Sunnudaginn 5. október
40. folaö
Þorsteinn Jósepsson:
„Landið var fagfnrt
«g ívíii...”
um þverstrikum. T. h., innan breiöu strikanna, er hin nýja giröing
Skógræktarinnar og Sandgæöslunnar. Einnig eru merkt með kross-
um nokkur eyöibýli í sveitinni, og er sumra þeirra getiö aftar í þess-
ari grein. Byggö býli eru merkt með punktum.
I.
Ein af fallegustu byggðuni
]>essa lands er Landsveit i
Rangárvallasýslu. Fjallahring-
urinn, sem umlykur sveitina á
þrjá vegu, er óvenjulega friður
og heillandi, en tígulegast þess-
ara fjalla er þó Helda, þar sem
hún gnæfir hátt við himinn,
prýdd fönnum og jökli allan
ársins hring.
Það er óniögulegt að koma í
Landsveit, án þess að verða
snortinn af fegurð landsins. Það
er líka ýmislegt annað, sem vek-
ur athygli manns, svo sem ó-
venju snyrtileg umgengni heima
við hæina, enda eru byggingar
Landsveitarhúa einar af þeim
fáu byggingum til sveita, úr er-
lendu efni, sem, ekki stinga i stúf
við umh\ erfið né særa fegurðar-
tilfinningu manns. Má vera að
þar ráði nokkru um, að heima
við marga bæi er fallegur skrúð-
garður, vaxinn reynivið og birki
og ýmsu fallegu skrúðgresi.
Þetta veldur því, að bygging-
arnar rísa ekki einstakar og
kaldar upp af jörðunni, heldur
eru þær umluktar lifandi gróðri,
sem skýla nekt þeirra og binda
þær lífrænum tengslum við
landið og umverfið, sem þær
standa i.
Gestrisni Landsveitárbúa er
við brugðið, og ræður þar um
íslenzk liöfðingslund, sem svo
víða annarsstaðar til sveita, þar
sem hin svokallaða „menning“
hefur ekki náð að uppræta allt
eðli og allan kjarna íslenzks
lundarfars. Gætir þess mjög,
hvað vegfarendum er sýnd mik-
il gestrisni á Landsveitarbæj-
um, einnig þeim, sem liggja í
þjóðbraut og þar sem ferða-
mannastraumurinn liggur um
frá vori til hausts.
Einnig í öðru er Landsveitin
tnenningarhérað. Hún er nógu
afskekkt til þess, að persónuleiki
íhúanna fái að dafna i friði,
fróðleiksþrá þeirra nær að þró-
ast vegna þess að utanaðkom-
andi áhrif trufla ekki störf
þeirra né hugsanagang um of.
1 Landsveit liafa fæðst, alizt
upp og húið ýmsir menn, sem
vakið hafa á sér athygli alþjóð-
ar fyrir menningar og mennta-
störf. Og í Landsveit býr kjarn-
mikil hændastétt, bændur, sem
standa á gömlum, merg og sjá
sóma sinn í því, að húa að sinu.
Þeir liafa ekki lent i liópi þeirra
hænda, sem hlaupið hafa af sér
liornin í skuldasöfnun eftir-
stríðsáranna, heldur hafa þeir
spyrnt við fótum, og með þeim
árangri, að Landsveitarbændur
hafa oftast verið slculdlausir
með öllu.
Það er elclci svo að skilja, að
það sé algildur mælikvarði á
bændur og bændamenningu, að
þeir safni ekki skuldum, þvi að
margir afhragðs- og afburða-
menn kunna elcki með fé að
fara. Hitt er óneitanlegt, að eitt
af höfuðeinkennum bændastétt-
ar allra landa, er að búa sem
allra mest að sínum eigin verð-
mætum, kaupa sem minnst að,
og á þann hátt að skapa sem
allra minnsta veltu í viðskipt-
um. Það leiðir því af sjálfu sér
að það eru óeðlilegir búnaðar-
hættir, þar sem safnað er mdkl-
um skuldum á eðlilegum tim-
um.
II.
Alveg af sérstökum ástæðum
finnst mönnum undarlegt að
Landsveitin — einmitt hún —
skuli vera ein af skuldminnstu
sveitum í Sunlendingafjórðungi
og jafnvel þótt víðar væri leitað.
Manni finnst það undarlegt
fyrir þá sölc, að siðastliðna hálfa
aðra öld hefur sennilega engin
byggð sveit ó íslandi goldið ann-
að eins afhroð og Landsveitin.
Einkum er það sandfok, sem
hefir herjað þessa fögru áveit,
og það svo mjög, að milcið meira
en helmingur hefir lagst í eyði.
Voru þar áður grasflæmi og
skógai’lendur, en nú eyðisandar
og blásin hi-aun. Fyrir einni eða
tveim öldum stigu bláh' reykh'
þarna upp frá bæjum, þar sem
nú stendur ekki fratnar steinn
yfir steini og ekki sér á sting-
andi strá. Svo mikill og misk-
unnarlaus er máttur eyðilegg-
ingarinnar í Landsveit.
Landsveit öll, neðan
mjóddai'innar milli Rangár og
Þjói’sár við Tröllkonuhlaup,
mun vera rösklega 250 ferkm.
að flatarmáli. Af þessu land-
flæmi mun vera um 110 ferkm.
gróins lands eftir, en allt hitt
komið i auðn. Og ef mið-
að er aðeins við efri hluta
Landsveitar, eru fjói'ir fimmtu
hlutar hennar örfoka eyðihraun.
Landbrot þetta hefir gerzt
smám saman, þó þannig, að ára-
skipti hafa orðið að, og eitt árið
eða árabilið verið miklu hat-
rammara en annað. Það hefir
gerzt með þeim hætti, að norð-
austan næðingar og þurrastorm-
ar hafa náð tökum á gróðrin-
um, relcið smáfleyga inn i gróð-
urtorfui'nar — eins og hei’for-
ingjar gera í nútima hernaði —
og þvi stærri sem fleygurinn.
varð, þeim mun mikilvirkara
varð sandfokið hvei’ju sinni.
Er svo komið, að fjöldi býla
hafa lagst í eyði siðustu tvær
aldirnar, og enn eru bændur að
flytja alfarnir brott úr Land-
sveit og bæirnir þeii’ra að leggj-
ast i auðn.
í Jarðabók Árna Magnúss.
(1711) telur hann yfir 50 jarð-
ir, þar með taldar hjáleigur og
önniu' kot, sem þá eru annað-
hvort í byggð eða nýkomnar i
eyði. Nú eru jarðir i Landsveit
30 talsins, og hefir sandfok-