Vísir Sunnudagsblað - 05.10.1941, Blaðsíða 4

4
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
!7'
íbúSarhús og skrúögaröur í Skarfanesi. Þrátt fyrir góöar byggingar
og snyrtilega umgengni í hvívetna, fallega útsýn og fallegan skrú’ö-
garö, er jöröin nú lögst í eyöi. —
því ekki að furða, þótt á hann
gengi.
í Merkurskógi er um miðja
síðustu öld talað um svo há-
vaxinn skóg að skógarhöggs-
nienn Iiafi ekki séð tþ fjalla inn-
an úr miðjum skóginum. Nú
sér þar ekki á stingandi strá og
þvi síður á lyng eða kjarr. Sama
gegnir um annað skóglendi, sem
sögur geta um í Landsveit, að
undanteknu skóglendinu í
Lambhaga.
Það er sagl, að þegar Magnús
Jónsson kom að Skarfanesi fyrir
rúmri öld, hafi ekki verið til
efni í haukstappa í Lambhaga-
skógi. Þó er þess getið, að ein-
liverju sinni hafi Sigriður hús-
freyja í Skarfanesi verið stödd
á Keldum á messudegi, senni-
lega til að færa Guðmundi
bónda leigurnar, en hann átti
Skarfaneeið. Var þar eitthvað
manna samanlcomið og heyrir
Sigríður þá, að einn sveitungi
hennar hefur máls á þvi við
Guðmund, að Skarfanésið sé illa
setið og einkum gangi á skóginn,
sem eyddur sé mjög um of.
Vindur Sigríður sér þá að manni
þessum, er ekki vissi af henni
svo nálægri, og segir: „Það er
nógur skógur i Skarfanesi til
þess að hýða með rógbera.“
Frá Skarfanesi er ein hin feg-
ursta útsýn, sem gefur að líta
úr Landsveit, landkostir eru þar
miklir, einkum til beitar, skóg-
lendi er í hraðfara vexti og i
alla staði hið fríðasta. Bæjarhús
er úr timbri, en járnklætt; pen-
ingshús og hlöður allar uppi-
standandi og í ágætu Iagi, og<
fyrir framan íbúðarhúsið er stór
og fallegur skrúðgarður með
heinvöxnum trjám og fallegum
skrúðplöntum.
En til hvers er þetta allt?
Bóndinn varð að hætta búskap
sakir elli og af því að eigi var
liægt að fá verkafólk. Aðrir hafa
ekki viljað setjast þar að, sakir
þess hve afskekkt jörðin er orð-
in við það, að næstu bæir hafa
allir farið í eyði.
V.
Það er ekki nokkrum vafa
undirorpið, að þrátt fyrir hin
hræðilegu eldsumbrot Heldu og
allar þær hörmulegu afleiðingar
þeirra, ,eru það þó ekki þau,
sem rekið liefir fólkið á flótta
úr Landsveit. Ábúendur jarð-
anna liafa yfirleitt ekki hreyft
sig af þeim fyr en þær voru
komnar í örtröð og eyðilegg-
ingin -virtist yfirvofandi og ó-
lijákvæmileg. Sú eyðilegging
stafaði af sandfoki, en ekki
Heklugosum, því jiótt Hekla
gerði Landsveitungum allskon-
ar skráveifur og veitti þeim
þungar húsifjar með ösku- og
vikurfalli, uppdráttarsýki i fé,
vegna eitraðrar fæðu og jafn-
vel fjárfellis, gleymdust þær
raunir jafnskjótt og þær voru
liðnar hjá. Sandhlæstrinum var
ekki unnt að gleyma, jivi eyði-
legging hans fór vaxandi með
hverjum norðanstormi sem
gerði, og hið uppblásna land
sfækjcaði með hverju ári sem
leið, lifsskilyrði minnkuðu, þar
var engin miskunn sýnd og jarð-
irnar lögðust ein á eftir annarri
í auðn.
En nú er ef til vill að hef jast
þáttaskipti í sögu jiessarar eyðj
leggingar. Átök mannlegs vits
og maunlegra athafna hafa ris-
ið gegn evðingarstarfi náttúru-
aflanna og liafið ræktun á
bví landi. sem norðanstormur-
inn og kuldagjóstan hefir á um-
liðnum árum og öldum Iagl í
auðn.
Eviólfur bóndi Guðmundsspn
i Hvamnii á Landi, sem lézl
rúmleea áttræður s. I. vetur. var
einn hinna fvrstu manna til bess
að snorna við eyðingu af völd
um sandfoks. Honum hafði á-
unnizt töluvert með hvi að hlaða
driótcarða í sandcárum og
stinea niður moldarhörð. Eri
einkunt unnu menn bucá sand-
fokinu með starfi Gunnlaucs
Kristnumdssonar nndanfarna
hriá áraliuíi. Hefir Gunnlaugur
komið unn nokknrum stórum
sandcræðslu girðingnm mn
miðbilc Landsveitar til he«s að
stöðva frekara fok oo skemmd
ír. Áraneur af starfi hans har i
sveit er frábær oe eru allir á einú
máfi bar um. En efst i sveitinni
voru stærstu evðiflákarnir enn
ófriðaðir ogjandornnir bangað
til nú í haust, að hafizt var
handa að girða og friða um
4000 hektara lands eða um 1/6
allrar sveitarinnar.
Fyrir alhnörgum árum keypti
Sandgræðsla ríkisins eyðijörð-
ina Mörk og hálft Eskiholtið,
sem einnig var komið í auðn.
Umhverfis þetta land var svo
girt fjárheldgirðing og sáð í það,
eða nolckurn hluta jjess, mel-
grasi. ITefir jietta land æ siðan
verið algerlega varið gegn á-
gangi búfjár og hefir brugðið
svo við, að nú er það orðið að
nytjalandi.
En við þetta hefir ekki verið
látið sitja, jiví nú liafa Sand-
græðslan og Slcógræktin sam-
eiginlega lagt hönd á plóginn, til
að friða og græða upp að nýju
milcinn hluta jjess lands, sem
lagst hefir í auðn í Landsveit.
Hefir Sandgræðslan keypt land-
eignir Ósgrafar og Skógarkots,
en Skógrælctin Skarfanesið, og
hafa i haust girl sameiginlega
girðingu utan um meginhluta
jressa mikla landsvæðis, sem'
mun nema allt að 4000 hekt-
urum að stærð. Er þetta með
stærri verlcefnum, sem |iess-
ar stofnanir liafá ráðist í,
og mun það mest að þaklca
ötulli förustu og athafnavilja
tveggja jieirra manna, sem
stjórna þeim. Það eru jieir
Gunnlaugur Kristmundsson,
forstjóri Sandgræðslunnar, og
Ilálcon Bjarnason, skógræktar-
stjóri.
Girt er ofan við og áfast við
gömlu Merlcurgirðinguna, þann-
ig að hún fellur inn i þessa nýju
girðingu. Ur henni er svo girf
beggja megin, að sunnan upp
í Þjófafoss í Þjórsá; en að norð-
an um Skarfanes út í Þjórsá,
beint norður af Skarfanesi. Inn-
an girðingarinnar mun rúmlega
y10 hluti Iandsins vera gróið,
aðallega i Skarfanes- og Ósgraf-
arlöndum, en auk þess eru smá
gróðurblettir upp með Þjórsá,
og eru sumir þeirra vaxnir lágu
kjarri. Állt annað er uppblásið
hraun, * orpið djúpum vikur-
sandi. Þar er enginn teljandi
gróður, aðeins örlítið af klóelft-
ingu, skriðlinggresi og sand-
vingli, sem er aðalplantan. En
allt vex jietta strjált, eitt og eitt
strá á stangli og til að sjá er
j>etla ein svört og endalaus
sandauðn.
Við vitum ekki hvað komandi
tímar færa okkur i slcaut, hvað
þeir valda okkur miklu erfiði
og amstri i lífsbaráttunni, né
heldur hvað þeir gefa okkur
mikla heill og giftu. En þrátt
fyrir alla óvissu, liöfum, við
samt ástæðu til að ætla og vona,
að jietta land, sem nú er svartur
sandur og uppblásið hraun, eigi
innan slcamms eftir að gróa upp
að nýju og verða frjótt og fag-
urt graslendi, með skógarlund-
um inn á milli. í framtiðar-
draumum okkar sjáum við hilla
undir fögur hændabýli I efsta
hlula Landsveitar, við sjáum
reykina slíga hátt til lofts, bænd-
urna lcoma snöggklædda út á
hlaðvarpann og gá til veðurs.
Við sjáum grösug tún og fall-
ega trjálundi fyrir framan bæj-
arhúsin, eins og við sjáum all-
staðar í Landsveit, og við sjáum
að yfir Jjessu landi hvílir gifta
fórnfúss starfs og heill dáðmik-
illa brautryðjenda, sem elcki
liafa látið skammsýni múg-
mennslcunnar villa sér sýn, held-
ur hafa horft framsýnir á verð-
andi möguleilca, og vitað, að
þeim mun fyr, sem að nýgræð-
ingnum var hlúð, Jiví fyr bar
hann ávexfi, eklci aðeins Land-
sveit, hcldur og allri þjóðinni til
lieilla. óg j)á ósk munum vér
Islendingar allir eiga heitasta,
að orð Árna Magnússonar meg'i
ósannast, j>au er hann sagði um
eitt eyðihýli Landsveitar:
„Kann aldrei aftur byggjast, j>ví
tóftir, tún og landið, sem grasi-
vaxið var j>ar nálægt, er lcafið
sandi.“
VI.
Þegar við Iítum yfir sögu lið-
Húrf'etl j Þjórsártíal. Það blasir við af Landsyeitinni ofanverðri og
rr J>a8an að sjá, næst Hekjy, fjalla fegurst.
)