Vísir Sunnudagsblað - 19.10.1941, Síða 1

1941
Sunnudaginn 19. október
42. blad
JÓNAS SVEINSSON:
SIFILIS
— velkin §em nefnd hefnr verid
„hefnd Ameríkn^. —
Þ9íR SKOÐANIR hafa verið látnar uppi nú nýverið, bæði i blöðum höfuðstaðarins, og á fundum, er haldnir hafa verið við-
víkjandi hinu svonefnda siðferðisástandi, að bezt væri að tala sem minnst um þessi mál, enginn veit af hverju. Engum
vafa er þó undirorpið, að undir þeim kringumstæðum sem hér hafa myndast, hlýtur nokkur hætta að vera á því að kynsjúk-
dómar aukizt, og um þá á það ekki við, að bezt sé að þegja.
í grein þessari verður greint nokkuð frá skæðasta kynsjúkdómnum, syfilis, og hvers læknar hér í bæ hafa orðið varir í
því sambandi.
JÓNAS SVEINSSON.
I.
Dag nokkurn árið 1497 skeði
athyglisverður atburður í ])org-
inni Palos iá Suður-Spáni. Skipa-
floti sem talinn var af, undir
forustu ævintýramannsins
Kristófers Cólúmbusar, lagði
þar að landi og varpaði akker-
um inni á höfninni. Skipverjar
höfðu þá sögu að segja, að langi
i vestri hefðu þeir fundið land
mikið, er síðar reyndist að vera
hemsálfan mikla, Amerika.
Fregn þessi flaug þegar í stað
um allar álfur, og þótti liinn
mesti viðburður.
En því var minni athygli veitt,
að hafnarlæknirinn gamli Diaz
de Isla var í skyndi sóttur iil
skipverja þessara, er flestir voru
haldnir illkynjuðum og óþekkt
um sjúkdómi. Hlaðnir kaunum
og útbrotum, veiklaðir á taug-
um, svo nærri stappaði vitfyrr-
ingu. Gamli læknirinn hafði
aldrei séð neitt því líkt og vissi
ekki sitt rjúkandi ráð.
Nokkru síðar gaus veiki þessi
upp viðsvegar í borginni, og
breyddist með leifturhraða til
nálægra borga og héraða. Syfil-
isinn, kynsjúkdómurinn skæði,
hafði þannig haldið innreið sina
í Evrópu.
Á næstu árum breiddist veiki
þessi um öll lönd álfunnar og
hagaði sér sem óvenjulega ill-
kvnjuð farsótt. Bar einna mest
á henni í Frakklandi, og var
venjulega á þeim árum nefnd
morbus gallicus, eða franska
veikin. Þess má geta, að hingað
lil lands mun veiki þessi liafa
komið um eða eftir 1-520. Og þá
venjulega nefrid sárasótt, þólti
þá bæði hættuleg og vandlækn-
uð. Er þess getið í annáluin, að
fenginn var hingað frá Þýzka-
landi læknir að nafni Lazarus
Mattheusson til þess að ráða
niðurlögum liennar. Er skýrt
frá þvi að honum var lofuð
jörðin Skáney öll, ef hann gæti
læknað eitt hundrað sjúklinga.
Tókst honum að lækna 50
þeirra, og fékk því aðeins hálfa
jörðina. Lassi læknir, þvi svo
var hann venjulega nefndur,
mun hafa læluiað sjúklinga
þessa með kvikasilfri. Gengu
menn með svonefnd baukabelti
um mittið, en í þeim voru
geymd kvikasilfursmyrsli. Og
var aðl'erð Lassa á þeim timum
eimia mesl notuð i nágranna-
löridunum og þótti reynast vel.
Annars vita menn ekki til að
sýfilis hafi nokkurntima náð
verulegri útbreiðslu hér á landi,
neiria eiltlivað dálítið i tíð
Bjarna Pálssonar landlæknis.
Þá kom upp faraldur i „innrétt-
ingunum“ svonefndri héi; í
Reykjavík, árið 1756. Var þá
þessi vísa kveðin:
íslands lítill ábate,
af innréttingum hygg eg' sé.
Kominn er franzos, kláði i fé,
og kurant mynt fyrir specie.
Fróðir menn telja, að á 19.
öldinni hafi veikin annað slagið
borist hingað til landsins, en
jafnharðan verið kveðin niður
með harðri liendi. Landlæg
verður liún fyrst um síðustu
aldamót.
FuIIyrða má að veiki þessi
hafi verið í mikilli rénum hér á
landi hin siðustu árin, og má
þakka það ósérplægni og dugn-
aði lækna þeirra hér í bæ, er fást
við lækningu kynsjúkdóma.
Heilbrigðisskýrslurnar tala hér
máli sínu. Árið 1921 eru taldir
50 nýjir sjúklingar, aðallega hér
í Reykjavík. 1927 eru laldir 31
syfilissjúklingar. 1936 eru að-
eins talin 3 ný tilfelli hér á landi,
og 1938 telja læknar fram 6
sjúklinga. Munu sjúklingar
l>essir aðallega vera sjómenn, cr
sýkst hafa á ferðum sínum milli
landa, en hinsvegar verði und-
antekning að sjúklingar hafi
sýkst innanlands.
En svo kemur „ástandið“ sem
kunnugt er í maímánuði 1940.
Eykst þá fjöldi sjúklinga að
mun næstu mánuðina. Telja
læknar 13 ný tilfelli í júlímán-
uði þess árs. En alls eru talin
75 ný tilfelli frá júnímán. 1940
til ágústloka jæssa árs, og er það
mikil og óvænt fjölgun, miðað
við það, sem unnist liafði á, und-
anfarin ár.Má geta þess, að þessi
nýju tilfelli hafa eingöngu fund-
ist hér í höfuðborginni. Alger
óvissa rikir um það, livernig
málum þessum lcunni að vera
háttað hjá hinum erlendu selu-
liðum, en gjöra má ráð fyrir að
syfilissjúldingar, erlendir og
innlendir, skipti nú hundruðum.
Er vitanlega vá mikil fyrir
dyrum, því að allir sem til
þekkja eru á einu máli um það,
að syfilis sé einn liinn hræði-
legasti og hættulegasti sjúkdóm-
ur sem þekkisl. Þar verða fyrsl
og fremst hinir sjúku grátt
leiknir. Einnig fjöldi saklausra,
er ekkerl hafa unnið til saka,
ekki sízt börnin, fsedd og ófædd.
Syfilis-sýkillinn, er Schau-
dlnn fann árið 1905. —
Spmir nefna hann einnig
„hleikii skelfingnna“.