Vísir Sunnudagsblað - 09.11.1941, Page 1
1941
Sunnudaginn 9. nóvember 46. blaö
Ragnar Ásgeirsson:
Ansitnr á Héraði.
Þó eg hafi að vísu nokkrum
sinnum ferðast um, Austurland
og meðal annars komið tvisvar
á Hérað, í námskeiðsferðum
fyrir Búnaðarfélag Islands, þá
Jief eg aldrei fyr liomið þar að
sumarlagi. Þótti mér því vænt
um að eiga þangað erindi um
hásumarið, og greip það fegins
Jiendi, er það Jjauðst síðast í
júlímánuði.
22. júlí var eg staddur í Ás-
byrgi, ásamt konu minni, og við
settumst þar í hraðferðabílinn
um hádegisbil. Eftir skamma
stund var hinn fagri og frjósami
Axarfjörður að baki, en hinn
ömurlegi Hólssandur teldnn við.
Svo koma Hólsfjöllin, sem hið
fræga hangikjöt er kennt við.
Þar eru fáir bæir og eru nú
Grímsstaðir einna kunnastir —
að minnsta kosti meðan veður-
fregnum var varpað út, og alltaf
var þar mest frostið á landinu.
Ekki er það að furða, því Hóls-
fjallabyggðin er um 400 metrum
yfir sjávarmál og óraveg frá sjó.
Á Grímsstöðum bíður kaffi á
borðum, þvi þessi afskekkti bær
er nú kominn í þjóðleið. „Hér
er gott að koma,“ segir einn
langferðamaðurinn, „hér þarf
hvorki að kaupa né þakka fyrir
sig.“ Það er óneitanlega kostur
fyrir þá, sem telja eftir sér að
hjóða góðan dag, þó það sé út-
látalí tið.
Fjórum km. fyrir austan
Grímsstaði eru „gömlu Grírns-
staðir“. Þár stóð bærinn um ald-
ir, en landið blés upp og bærinn
varð að flytja. Hnullungar úr
veggjum og beinarusl benda á
að þar hafi byggð verið. Mjög
er þama eyðilegt, landið sendið
og blásið, en hvergi hef eg séð
jafnháar og einlcennilegar mel-
þúfur og þar. Blaðkan er bezta
fóður, en einkennilegt sýnist ó-
kunnugum manni, að hér skuli
vera eitt bezta fjárland. Allar
sveitir eiga sína fegurð, en eg
verð að játa, að eg átti bágt nreð
að korna auga á liana á þessum
slóðum þennan dag. Mistur eða
móða var i lofti og þvi bulin
sú fjallanna fegurð, sem, þar er
talin mikil.
Þarna er langt milli bæja, en
billinn fer hratt yfir og brátt
sést til Víðidals, eins afskekkt-
asta bæjarins, og þá, nokkru
síðar, er farið um lilaðið í
Möðrudal. í þúsund ár liefir
þessi bær verið einn afskekktasti
bær landsins og það er rétt eins
og búsin sjálf standi steinliissa
á að vera allt í einu komin í
þjóðbraut. Ekki var staðnæmst
þar í þetta sinn.
Á Jökuldalsheiðinni eru fáir
bæir, en eyðibýlin tala sínu
þögla máli. Farið er framhjá
einu þeirra, Rangalóni við Sæ-
nautavatn. Brátt tekur svo Jök-
uldalurinn við, með bændabýlin
beggja megin árinnar. Þar má
víða sjá vel hlaðna veggi og
kringlóttar hlöður. Matjurta- og
kartöflugarða sá eg þar í blíð-
um, sem sýna að Jökuldalsbú-
ar fylgjast með, en kartöflur
munu liafa verið heldur sjald-
gæfar þar, þangað til fyrir fjór-
um árum. Einkennileg byggð er
þetta, þar sem mórauð straum-
hörð áin veltur áfram og ein-
angrar byggðirnar sitt hvoru
niegin.
Þar sem ekið er yfir Jökulsá,
tekur Hróarstunga við. Úr Tung-
unni er stórkostleg og falleg út-
sýn til f jallanna, sem skilja Hér-
aðið frá Austfjörðum. Yar nú
siðla kvelds og aftanroði yfir
Dyrfjöllum Kjarvals og Beina-
geitafjalli, sem Ásgrimur hefir
gert fagrar myndir af. Og svo
voru öll hin f jöllin, sem eg kann
ekki að nefna. Fannst mér sem
eg hefði varla fegurri fjallasýn
séð en úr Tungunni þetta kvöld.
Þar sem Hróarstunga endar taka
Fellin við. Er það réttnefni á
þeirri sveit, því þar er fell við
fell, vestan við Lagarfljótið.
I einu fellinu er Grímstorfa,
all fyrirferðarmikil skógartorfa,
girt af náttúrunnar liöndum.
Þangað komast kindur ekki
og menn aðeins eftir tæpu ein-
stigi og er bún þannig sjálffrið-
uð. Þarna faldi sig fyrrum
Grímur Droplaugarson, eftir
að hafa komið befndum fram.
Því ber torfan nafn bans. í þús-
und ár hefir björkin átt heim-
kynni sín á þessum hamrastalli,
óáreitt af fé og að mestu leyti
af fólki.
Eitt, sem einnig hefir lifað á
Héraði í þúsund ár, er orðið
buski. Er það sama og danska
orðið Busk, sem þýðir runni. Á
Héraði tala menn um skógar-
buska og birkibuska. Að hverfa
eitthvað „út i buskann“ þýðir
því að hverfa inn í skóginn —
runnana, en ekki út í bláinn, eins
og sumir halda. Og „eldabuska“
mundi þá mega þýða, sú sem
kyndir, setur buska i eld. Var-
lega skyldi fara í að dæma allt
það í íslenzku, sem líkist dönsk-
unni, dönskuslettur. Þeir „is-
Ienzkumenn“, sem það gera, at-
huga oft ekki hve málin eru
skyld og að sum norræn orð lifa
i hinum Norðurlandamálunum,
sem fallið hafa niður bér.
Svo er komið að Lagarfljóti,
að brúnni, sem var einhver
fyrsta stórbrúin, sem byggð var
á landi bér eftir aldamótin og
enn er liún stæðileg. Þá er
skammt að Egilsstöðum á Völl-
um, einu mesta stórbýli á Hér-
aði. Þar er einn aðalviðkomu-
staðurinn, hjá Sveini bónda. Er
tvíbýli þar og bæði býlin stór
og byggingar miklar fyrir fólk
og fénað. Þar er etinn kvöldverð-
ur, síðan heldur bíllinn áfram til
Seyðisfjarðar. Er það löng leið
að aka á einum degi, frá Akur-
eyri og þangað.
En við verðum eftir á Egils-
stöðum. Næsta morgun slcoðum
við umhverfi Egilsstaða. Af
hæðunum er fagurt að lita yfir
Lagarfljót. Skógi vaxnir ásar
austan við bæinn. Egilsstaða-
skógur nær yfir mikla víðáttu.
Enda er þetta mesta skógarhér-
að landsins, sem við erum kom-
in í. Á Egilsstöðum eru mikil
tún og mildi nýrækt. Birkifræ
fýlcur úr skóginum í fram-
ræsluskurðina og spírar á börm-
unum. Mátti þar víða sjá álit-
legar, fallegar birkiplöntur,
vaxnar upp sem nokkurskonar
„illgresi“. Björkin er ágeng og
leggur fljótt landið undir sig,
fái hún að ráða.
Jökulnúnar klappir standa
víða upp úr túninu, spor frá ís-
öldum, yfir Lagarfljót sér inn á
Snæfell fyrir botni Fljótsdals-
ins. Sunnan við húsin eru stórir
og myndarlegir trjá- og blóma-
garðar, sem gefa Egilsstöðum
myndarlegan og fagran svip.
En ferðinni var heitið að Hall-
ormsstað. Vellirnir teygja sig
langt inn með Lagarfljóti, þar
sem þeir enda taka Skógar við.
Vellirnir eru vinaleg sveit, en
lítið er þar um skógargróður
nálægt bæjum. Ég hafði áður
komið að Hallormsstað um há-
vetur. Reið i kaldranalegu veðri
frá Ketilsstöðum þangað. Þegar
í skóginn lcorn, var hlýtt og nota-
legt, þar næddi ekki, því skóg-
urinn mildar loftslagið, þar sem
nóg er af honum. Ég varð þá að
bugsa mér hvernig þar væri um
hásumar, en verð að játa, að
veruleikinn tók öllum vonum
mínum fram. Á Hallormsstað
fær ínaður glögga liugmynd um
bvað ísland hefir misst, við að
skógunum var eytt og um hve
þýðingarmikið það væri að
koma þeim til aftur. En það er
hægara að afklæða en að klæða
landið á ný. Á Héraði má sjá
glögg merki þess hve máttug
friðun lands er og hvað manns-
höndin hefir og getur gert til að
hjálpa náttúrunni.
Á Hallormsstað er húsmæðra-
skóli, sem frú Sigrún Pál&dóttir
Blöndal veitir forstöðu. Þar er