Vísir Sunnudagsblað - 30.11.1941, Blaðsíða 4

4
VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
tonn. |Úr vatninu renna þá að
meðaltali90millj. tonn 4 ári.eða
90X106 _ on , .
365X24X60X60 - -9 m a
sekúndu, þ. e. a. s. um 3 tonn á
sekúndu. Þetta ætti þá að vera
meðalniðurrennsli vatnsins.
Berum þetta saman við þær
daglegu breytingar, sem Geir
Gígja fann á yfirborði Kleifar-
vatns í þurrkunum síðastliðið
sumar. Hann segir, að vatnið
hafi lækkað allt að 2 cm á sólar-
hring og stundum meira. En
samkvæmt framansögðu á vatn-
ið að lækka um 1.5x6= 9 m
á ári, eða 2.5 cni á sólarliririg.
Við það má bæta þeirri lækkun,
sem stafar af uppgufun úr vatn-
inu, og í heitu veðri getur það
sennilega numið um eða yfir 0.5
cm á sólarhring. En á móti kem-
ur svo aðrennsli i vatnið, sem
getur verið meira en það, sem
sést eða mælist ofanjarðar.
Beti’a samræmis er tæplega að
vænta, en ef til vill gæti þetta
bent til þess, að úrkoman sé of
hátt áætluð, eða til hins, sem
máske má telja líklegra, að eitt-
hvað af úrkomunni hverfi nið-
ur í jöi-ðina, án þess að koma til
skila í vatnið.
Það má heita einsdæmi, að
ársúrkoma verði 50% meiri en
meðallag. Niðurrennslið ætti þá
samkvæmt framansögðu ekki
að geta fai’ið yfir 4.5 tonn á sek.,
þvi að ef gert væri ráð fyrir, að
niðurrennslið ykist örar en úr-
koman, gæti aldrei hækkað i
vatninu.
Setjum svo, að úrkonian sé
eitthvert árið 50% umfram
meðallag, þ. e. a. s. 850 mm
meiri en meðallag við Kleifar-
vatn. Ef niðurrennslið væx-i
jafnt, mundi þetta liafa í för
með sér uxn 5 m hækkun á vatn-
inu. Raunveruleg hækkun verð-
ur miklu minni, bæði vegna
þess, að niðui-rennslið eykst, og
í annan stað stækkar yfirborð
vatnsins, og verkar það i sömu
átt. Mér er ekki fullkunnugt
um, hvort nokkurntíma liefir
hækkað eða lækkað svona mik-
ið í vatninu á einu ári, en mér
liefir skilizt, að hreytingarnar
væru aldrei svo örar, enda er það
í samræmi við þær upplýsingar
Geirs Gígja, að mesti munur
á vatnsboi'ðinu sé ekki nema
um 4—5 m.
ár, Bruckners-tímabilið 35 ár o.
fl.).
2. Frárennslislaust vatn er
háð skilyrðinu: uppgufun +
niðuxrennsli = úrkoma, miðað
við meðaltal margra ára og úr-
komusvæði vatnsins. Ef uppguf-
un + niðui’rennsli er minna en
úrkoman, fær vatnið frárennsli.
Ef uppgufun + niðurrennsli er
meira en úrkoman, þornar vatn-
ið upp, a. m. k. á sumum tímum
árs.
3. Á lieitari eða úrkomulitlum
hnattsvæðum gela frárennslis-
laus vötn einnig verið án niður-
í’ennslis; þá er uppgufun álíka
mikil og úrkoman. Hér á landi
er uppgufun miklu minni en úr-
koman. Af því leiðir, að hér á
landi liljóta öll frárennslislaus
vötn að hafa niðurrennsli.
4. Úrkomubreytingar liafa í
för með sér breytingar á yfii’-
borði stöðuvatna og innhafa,
hvort sem þau hafa frárennsli
eða ekki, og verða hækkanir og
lækkanir meiri í vötnum án frá-
rennslis, en mestar ef niður-
rennslið er jafnt. Líklega er hitt
oftar, að niðurrennslið aukizt
í réttum hlutföllum; við hæð
vatnsins.
5. Út frá línuritum Geii’s
Gígia yfii’ úrkomuna á Eyrar-
bakka og yfirborðsbreytingar
Kleifarvatns, sem og öðrum
í’annsóknuin hans, virðist mega
álykta: a) að hann hafi gefið
þá réttu og fullnægjandi skýr-
ingu á „leyndardómi Kleifar-
vatns", enda þótt hann hafi ekki
krufið hana til mergjar; b) að
meðalniðurrennsli úr Kleifar-
vatni — að Lambhagatjörn
meðtalinni — sé um eða eitt-
hvað undir 3 tonn á sek., og c)
að niðuri’ennslið aukizt i réttum
hlutföllum við hæð vatnsins.
Ólafur vid Faxafen:
Kleifimatn
Ath. Eftir að þetta er ritað,
hirtist hér í blaðinu fvrri hluti
ritgerðar eftir Ólaf Friðriksson
uin sama efni. Er þar margt
réttilega athugað. En liöf.
gezt ekki allskostar vel að rit-
gerð G. G. og sakar hann jafnvel
um „höfuðóra, svikna sjón“ —
það cru að vísu ekki hans ó-
breytt orð — i sambandi við
skýringar lians á „Leyndardómi
KIeifarvatns“. Með þvi að eg lít
svipuðum augum og G. G. á
málið, get eg tekið þessa ásökun
til mín. Og af því leiðir enn-
fremur, að eg tel ritgerð Ól. Fr.
og túlkun hans á linurilum G
G, bera þess vott, að þött hann
sé pennafær vel, þá kunni hann
ekki að lesa — linurit. í rauninni
er athugasemdum Ól. Fr. við
,------ --------— línuritin þegar svarað í grein
sveiflur eða timabil, mismun- minni, en eg vil samt til ár(4+
íínni Irmrf ícAlhl^f4^4i^^u:i:^ *-t . _ ,
mgar bæta þessu við:
Niðurstöður,
Eg dreg að lokum saman' j
stuttu máli helztu atriði og nið-
urstöður þessai’ai’ greinar:
1. í hita, úrkomu og fíeiri
fyrirbrigðum liafa fundizt
, nismun-
andi löng (sólblettatímabilið 11
Niðurl.
Fyrstu fjögur árin (1926—
’30) er yfirborðshæð Kleifar-
vatns sett eftir áætlun. En það
má sleppa þeim, jafnvel þó við
álitum þar rétt aætlað, því þó
úrkoma og vatn sé i samræmi
þar í tvö ár, þá eru önnur tvö
árin, sem ekkert samræmi er
svo það vegur salt. En ]>egar
tekin eru þau tíu árin, sem
nokkurnveginn er vitað um
yfirhorðshæð vatnsins (frá 1930
til 1940) þá verður útkoman
sem hér segir:
1930— 31 Úrkoman eykst, vatn-
ið lækkar.
1931— 32 Hvorttveggja lækkar.
1932— 33 Hvorttveggja hækkar.
1933— 34 Yatnið hækkar, úr-
koman minnkar.
19.34—35 Vatnið stendur í stað,
úrkoman minnkar.
1935—36 Vatnið fer að minnka,
úrkoman eykst.
Þarna eru þá tvö ár, sem eru
í samræmi við sjón Geirs Gigju.
en fjögur sem eru það ekki.
Þá koma 2V> ár, sem segja
má að séu í samræmi við liana,
eða til síðustu mánaða ársins
1938. Lolcs kemur liálft annað
ár, sem úrkoman minnkar, en
vatnið hækkar Niðurstaðan
verður þá þessi:
Samræmi 4% ár.
Ósamræmi 5VÍ> ár.
Nú er það svo, að safnræmi
þyrfti hér að vera töluvert meira
en ósamræmi, þvi fáir myndu
taka mark á því, eða telja sann-
indalíkur, þó samræmið væri
eitthvað lítið meira en ósani-
ræmið. En því er ekki að fagna
’ hér, því ekki hefi eg heýrt það,
að íjórir væru meira en fimm,
og þurfa meiri sannanir að
koma, ef almenningur á að trúa
því að 4V2 sé meira en 51/?.
1 sambandi við þessi línurit
nefnir Geir Gígja, að úrkomu-
svæði Kleifarvatns sé 6 til 7
sinnum stærra en vatnið sjálft.
Úrkoman (einkum snjór), þurfi
því töluverðan tíma til þess að
geta valdið hækkun í Kleifar-
vatni. 1 annan stað talar hann
um að allar aðalhækkanir á yfir-
borði komi alltaf heldur á eftir
aukningu úrkomunnar.
En um úrkomusvæði vatns-
ins er það að segja, að víða eru
vztu takmörk þess ekki nema
2 til 4 rastir (km.) frá vatninu,
en lengst 5—6 rastir. Snjór tefst
auðvitað að nokkrU leyti yfir
vefurinn, en þar eð hæðarmun-
ur, á vatni og úrkomusvæði, er
viðast töluverður, getur úrkoma
ekki verið lengi á leiðinni, ekki
nema það, sem fallið liefir sem
snjór og býður næsta sumars.
Lang mestur liluti úrkomu-
svæðisins er nær vatninu en það,
er nemur 4 röstum. Ef gert væri
ráð fyrir því að úrkomuvatnið
(sumpart neðanjarðar) væri
tvo mánuði að renna vegalengd
jiessa, væri liraðinn þá ekki
fullar 3 stikur á klstund. En
liann er varla minni en þetta,
þar sem jafn mikið hallar og
Við samanhurð línuritanna
verður að hafa það hugfast, 1) ■
að þau eiöa ekki alllaf að fylgj-
ast að. Hækkanir og lækkanir
ársúrkomunnar frá ári til árs
eiga ekki alltaf að koma fram
sem hækkanir og lækkanir á
línuriti vatnshorðsins, af þeirri
einföldu ástæðu, að breytingar
vatnsins velta ekki á því, hvort
úrkoman eykst eða ininnkar,
heldur á hinu, hvort mismunur
úrkomu og uppgufunar cr meiri
eða minni en sem nemur niður-
rennsli vatnsins á liverjum
tima. 2) Það væri ósanngjarnt
að arilasl lil þess, að úrkoman á
Eyrarbakka gefi fullnægjandi
skýringu á öllum breytingum
vatnsins, a) vegna þess, að all-
miklu getur munað á úrkom-
unni á Eyrarbakka og við Kleif-
arvatn einstök ár, og á úrkomu-
breytingum frá ári til árs, b)
yegna þess ennfremur, nð fif
gera á grein fyrír öllum breyt-
ingum vatnsins, nægir ekki að
ganga út frá ársúlkomunni,
heldur verður að hafa til hlið-
sjónar úrkomu einstakra árs-
tíma eða mánaða, eða jafnvel
styllri tímahila. Og það væri að
fara í geitarhús að leita ullar, að
vilja nota úrkomuna ú Eyrar-
hakka í því skyni.
Eg tel því samræmið golt og
að elckert bendi til þess, að leila
þurfi að sogpípum eða öðrum
„dulurfullum" eða „duttlunga-
fullum“ fyrirhrigðum i sam-
bandi við yfirborðsbreytingar
Ivleifarvalns. Eg skoða það- mál
þegar upplýsl í aðalati’iðum.. Þo
vsen vítanlega æskílegt, að gerð-
ar væru itarlegar rannsóknir á
þessu, m. a. til að finna niður-
rennslið og ganga ur skugöa um,
hvað af vatninu verður. En það
er leyndardómur út af fyrir sig,
sem eg leiði minn hest hjá,