Vísir Sunnudagsblað - 30.11.1941, Blaðsíða 5

VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
5
Kleifarvatn. Ljósm.: Geir Gígja
Horft er til útsuðurs yfir vatniö. Næst á myndinni er Lambhaga-
tjörn og er þar hulda afrásin. Nesið, sem sést gánga frá vinstri hlið
út milli vatnsins og tjarnarinnar, er Lambhagi. tít frá Lambhaga
gengur malareyri, og sést rásin, sem er milli hennar og eyrar þeirrar,
er gengur frá norövestur-landinu (hægra megin frá á myndinn).
Þessar tvær eyrar, sem nú eru, voru upprunalega ein eyri, er mynd-
aðist frá norðvestur-landinu. Viö noröausturhorn Lambhaga sést
móta fyrir eyrinni, sem myndaðist þegar vatnsboröiö var yfirleitt
lægra en nú, en mestur hluti hennar er í kafi á myndinni (3. gr.
í lok ritgeröarinnar).
víð Kleifarvatn, og það þó mest
rynni neðanjarðar. En hvað
sem þessu nú líður þá getur
ekki verið að úrkoman sé svo
misjafnlega lengi að renna að
vatninu, að hún valdi því stund-
um, að það hækki í því svo að
segja þegar í stað, en stundum
ekki, fyrr en eftir ár, eða meira.
En þegar litið er á línúrit Geirs
Gígju má sjá, að 1932 fer að
hækka á sama ári sem úrkom-
an eykst, en 1935 þegar úr-
koman eykst, er Kleifarvatn
svo ósvífið í garð Geirs að vera
að lækka í heilt ár á eftir.
Lesandinn getur nú dæmt
um, hvort málið sé nú ljósara,
eða hitt, en áður en Geir Gígja
fór að fást við það.
Leyndardómur Kleifarvatns.
Leymdardómur Kleifarvatns á
ekki, eins og Geir Gígja heldur,
skylt við hækkun í vatninu,
heldur aðeins við lækkun, sem
þykir óeðlileg. Það er sagt að
vatnið taki stundum kippi, sem
það lækkar á óskiljanlegan hátt.
Svo er mælt, að menn, sem
hafi átt erindi að vatninu á
haustin, og svo aftur að vori,
hafi undrast, er þeir sáu, að
vatnið liafði lækkað mikið yfir
veturínn, og undrast enn meir,
ef þeir vissu að þelta kom ekki
nema sjaldan fyrir, að það
lækkaði í því yfir veturinn. Um
uppgufun gat ekki verið að
ræða, nema sára litla, um þenn-
an tíma árs. Og því kom þetta
ekki fyrir nema einstöku sinn-
um?
Til þess að skýra þennan
leyndardóm, höfðu menn látið
sér detta í hug, að frá vatninu
lægju göng, en þannig, að þau
lægju fyrsi Upp á við, svo venju-
lega gæti ekki runnið úr vatn-
inu um þau. En þegar valns-
horðið væri komið svo hátt, að
vatnið fyllti hnéð, þar sem göng-
in færu að liggja niður á við,
soguðu göngin vatnið til sín.
Rynni þá úr vatninu um göng-
in, þar til valnsborðið hefði
lækkað svo mikið, að loft kæm-
isl í þau um opið, niður að vatn-
inu.
Skýring þessi gæli vel staðist,
þar eð göngin þyrftu ekki að
liggja Upp á við, nema sem
svaraði lækkuninni er yrði á
vatninu. Heyrt hefi eg getgátu
þessa eignaða Þorvaldi Thorodd-
sen, en veit engar sönnur á að
hann hafi komið með hana.
Engmn vissL hvar þessi göng
væru, því enginn hafði séð opið;
en vel gat þetta verið fyrir þvi.
Elcki þurfti að koma upp nema
<efri brún opsins, til þess að fylla
göngin af lofti, og þau hættu að
soga tíj sín. Og væri öldugangur
í vatninu, þegar þetta færi fram,
þyrfti vatnsborðið ekki einu
sinni að síga niður að efri brún
opsins.
Málið skýrist.
Þannig hagar til við norð-
austurenda Kleifarvatns, að
öðru megin gengur út í það
höfði, er Lambhagi heitir, og er
malareyri fram af honum En
önnur malareyri er fná hinu
landinu, og króast þarna af
nokkur hluti vatnsins og lieitir
Lambliagatjörn.
Þegar ekki er því meira í
vatninu, er sundið milli malar-
eyranna ekki nemá nokkrar
stikur á breidd, þar sem mjóst
er. Eg kom þarna að i ágúst
1938. Var slmdið þá 22—24 stilc-
ur, þar sem það var breiðast, en
mjög grunt þar; ekki nema i
mjóalegg eða lcálfa. Þar sem það
var þrengra var það aftur á
móti dýpra, allt að tveim stilc-
um
Ofan úr brekkunni í Laml)-
haga, þarna á móti, var mjög
gotl útsýni yfir malareyrarnar,
og hlaut lögun þeirra að vekja
undrun þeirra, er eilthvað höfðu
fengist við jarðfræði. Skal eg
ekki orðlengja um það hér, en
eg siá, að eina skýringin á lög-
um eyranna var, að straumur
lægi úr vatninu inn i tjörnina,
þó elckert sýnilegt afrennsli væri
úr lienni.
Það kom líka í Ijós, þegar eg
fór að athuga þetta betur, að
straumur var i rennunni, þó
enginn hefði fyrr veitt honum
eftirtekt.
En því aðeins gat vatnið
streymt inn í tjörnina (til lengd-
ar), að það rynni einhversstaðar
úr henni aftur, Og þnr sem
livergi rann úr lienni sýnilega,
hlaut rennslið að vera einhvers-
staðar á botni tjarnarinnar.
Með þvi að mæla þverslcurð
vatnsins i rennunni, og hraða
þess þar, hef eg á ýmsum tím-
um mælt livað milcið rennur
á milli þarna. Mælitækin er eg
notaði, voru æði ófullkomin:
eg mældi breiddina með snæri,
en dýptina með venjulegu vasa-
sentimetermáli (á allmörgum
stöðum, og tólc meðaltal af).
Hraðann á vatninu mældi eg
með 10 stika löngum tvinna-
spotla: gáði að límanum sem
straumurinn var að teygja úr
honum, en taldi valnið fara
heldur liraðar en teygðist úr
spottanum. Nálcvæmar eru mæl-
ingarnar því elclci, én eg voiiast
])ó lil að þær reynist réttar i
aðalatriðunum.
Daginn, sem eg fyrsl tölc eft-
ir því, að straumur væri milli
valns og tjarnar, taldisl mér, að
þar rynni V2 smálest vatns á
selcúndu. Eg gat eklci atliugað
vatnið aftur fvrr en eftir nálega
viku. Ifafði yfirborð þess þá
lælckað eitllivað lítilsháttar, svo
sem merkin sýndu, er eg hafði
sett við valnið. Hafði afrennslið
þrengst við það um 4 til 6 stilc-
ur, og var nú ekki nema 16
stikur, þar, sem það var breið-
ast. Rann nú elcki nema um Vi
smól. þarna á milli, eða helm-
ingur þess, sem runnið liafði,
þegar eg fyrst athugaði þetta
Merkin, sem es hafði seít við
tjörnina sýndu, að yfírborð
hennar hafði íækkað að mun,
eða um 25 sm., þó vatnið sjálft
hefði elclci lælckað nema fáa sm.
Með þessu öðlaðist eg fyrstu
hugmyndina, um hve milcið
rynnj niður nni opið, er hlaut
að vera á botni tjarnarinnar.
Það hlaut að vera meira en þessi
milli y2 og Ví smál., er .runnið
hafði á sekúndu hverri ]>etta
tímabil, er liðið hafði.
Þrír vinir minir fóru með
mér til þess að hjálpa mér til
þess að dýpka rásina, næst vatn-
inu, til þess að aulca rennslið.
Yar það erfiðara, en eg liafði í
fyrslu hugað, einlcum eftir
í'yrsta daginn, þvi sandurinn,
mölin og hnullungarnir þarna,
voru afar fast saman barin,
enda vorum við flesta daga að-
eins tveir, vjð athuganir þessar
við vatnið.
Þegar við nú jukum vatns-
rásina milli vatns og tjarnar,
féll vatnsborð tjarnarinnar eklci
jafn ört sem áður. Þegar rensl-
ið þarna á milli var orðið um
700 lítrar á selcúndu, var crfitt
að sjá, hvort enn fór læklcandi
í tjörninni, enda oft gutlandi i
henni af vindgáru. Þó mátti á
mörgum dögum samanlögðum
sjá, að yfirborðið var enn að
falla líklegast tvo til þrjá milli-
metra á dag).
Þegar vatnsrennslið jókst
enn, kom þó að því, að yfirborð
tjarnarinnar fór að stíga. Á
þennan bátt sáum við, að það
sem rynni niður um opið á botni
tjarnar, (sem þó enginn liefir
séð ennþá), væri um 750 lítrar,
eða % smálestar af vatni á selc-
úndu (um 65 þúsund smálestir
á sólarhring).
Til þess að lesarinn fái liug-
mynd um live mikið þetta er,
má geta að það er meira en nóg
til þess að fylla 100 síldartunnur
á Ví minútu. Það er liðlega þre-
falt meira cn það, sem vatns-
sveita Reylcjavíkur í'lytur, sem
eru 220 lítrar á sekúndu (en
hún væri 47 sekúndur að fylla
tunnurnar). Hinsvegar er þetla
elcki milcið, borið saman við
Elliðaárnar, sem flytja 4 smál.
á sekúndu, og er það því clcki
nema Vr> hluti þeirra. Væri þetta
lælcur sem rynni ofanjarðar og
væri 25 sm. djúpur (hér um bil
í lcálfa), og rynni nokkuð hratt
(25 sm. á sekúndu), myndi
hann vera tólf stilcur á breidd.
Stundum ber öldugangur i
Kleifarvatni, sem getur orðið
töluverður, möl og sand upp í
opið ó rennunni, er vcit að vatn-
inu. En þegar rénar i því, hætt-
ir að lolcum að renna á milli.
Læklcar þá óðum í tjörninni,
og tæmist hún sennilega alveg
á 1 til 2 vikum (á liðl. 12 sólar-
hringum, ef gert er ráð fyrir að
Iiún sé 40 hektara, og meðal-
dýpi 2 stilcur).
Margir liafa séð tjörnina
tóma, og sá eg hana þannig
sjálfur 1928. Er þar víðast mold