Vísir Sunnudagsblað - 30.11.1941, Blaðsíða 6

VtSdR S.UNNWDAGSBLAÐ
6
eða leir 1 botni, en ekki vissi eg
þá, frekar en aðrir, að þar væri
niðurfalls að ieita. Eg hef liitt
ýmsa menn, sem þarna hafa
lagt um leið sina, og séð tjörn-
ina tóma, en ekki sáu þeir neitt
nema moldarbotn, enda var ekki
að neiriu gáð
En vafalaust er auðvelt að
l'inna niðurfallið, þegar skálin
er tóm, ]>ví ætla má að möl eða
sandur sé þar, sem vatnið fer
niður. Að minnsta kosti ætti að
vera auðvelt að finna það, þeg-
ar síðasta vatnið er að hvei’fa
niður. Sennilega er það gjá, sem
vatnið sígur í, sem er full af
möl og sandi, svo slétt er yfir.
Er með nokkrum likum liægl
að vita hvar þessi gjá er, þvi
líklegt er að liún sé í framhaldi
af gjá, sem þarna er nálægt
Hvað verður af vatninu?
Mörgum mun vera forvitni á
að vita hvað verður af vatni því,
er þarna rennur niður. Kunnugt
er, að jarðsprungur í þessuin
hluta landsins hafa flestar stefn-
una útsuður-landnorður. Nú
vill svo einkennilega til, að
Kaldá er í l)eina sprungustefnu
til landnorðurs frá Lambhaga-
tjörn. Vegalengdin er um 9 rast-
ir, og uppsprettur Kaldár eru
um 48 stikum lægra en tjörnin,
svo nægur er hallinn. (Geta má
að Gvendarbrunnar, sem
Reykvíkingar fá vatn úr, eru
h’ka i sömu stefnu)
Það lá því nærri að halda, að
vatnið sem hyrfi við Kleifar-
vatn kæmi aftur fram, þar sem
er Kaldá, (en úr henni liggur
vatnsveita Hafnfirðinga). En
kunnugir menn höfðu sagt mér,
að oft væi’i lítið í Ivaldá, þegar
lágt væri í Kleifarvatni.
Eg hef þó liorfið frá því, að
samband sé þarna á milli, eink-
um af því að mikilJ hitamunur
kemur þarna fram. Hafa verið
mæld 1Vi stig í Kaldá, þegar 8
eða 9 stiga liiti var í Kleifar-
valni, þar sem rann úr því inn i
rennuna (síðari talan ekki við
hendina, jægar þetta er ritað).
En hvað verður þá af vatn-
inu ? Sennilega rennur það til
sjávar, og kemur þangað fyrir
neðan sjávarmál. Þegar opið er
fundið i tjörninni verður ef til
vill hægt að auðkenna vatnið,
með lit eða öðru, og á þann hátt
komast eftir, hvar það kemur
fram á ný.
Sumir nmnu spyrja. hvorf
bstta gett skki verið vatnið, sem
kemur fram við Strauma, fyrír
sunnan Hafnarfjörð. En það er
ýmislegt sem bendir á að það
sé einmitt Ivaldá, sem kemur
þar fram. Því Kaldá hefir ekki
runnið nema skammt, frá upp-
tökum sínum, þegar hún fer að
renna ofan i hraunið. Þannig
smá-minnkar hún, svo að hún
er öll horfin i það, um eina röst
frá upptökunum.
Útúrdúr.
Þegar landið kom upp undan
ísnum, eftir ísöldina, hafa ver-
ið margar ár hér á Revkjanes-
skaga þó nú séu fáar. Nú er
mikill liluti skagans hulinn
hrauni, og hafa fyllst af þeim
mörg dalverpi, sem voru, og
jafnvel dalir. Þó hef ég séð, að
mjög víða má gera sér mjög
glögga grein fyrir þvi, hvar
dalir og dalverpi hafi verið, áð-
nr en hraunin runnu, með þvi
að athuga vel hæðalínur larida-
bréfsins, og landslagið sjálft.
En þá er jafnframt hægt að gera
sér nokkra grein fyrir, livernig
ár runnu áður en hraunin
hrunnu Hafa mér á þennan
hátt orðið skiljanlegir gilskorn-
ingar, er lágu fram af hraun-
breiðu, en áður voru óskiljan-
legir á þeim stað. Þykk hraun
færa venjulega árfarvegi úr
stað. En þar sem hraunlagið er
ekki þykkt, en gljúpt, geta ár
runnið að niestu sömu leið og
óður, en undir hrauninu.
En þegar landabréfið er at-
liugað, og leitað frá Straumum
móti hallanum, livar líklegast
væri að á hefði runnið þarna,
áður en hraunið brann, er kom-
ið að staðnum, þar sem Kaldá
sígur í hraunið. Það er því lík-
lega að það sé hún, sem aftur
kemur í ljós hjá Straumum.
En auðvelt væri að fá vissu um
þetta með því að láta lit í vatnið.
önnur hulin afrás.
Þó Geir Gígja liafi horft á
vatn renna milli Kleifarvatns
og Lamhhagatjarnar, er hann
vanfrúaður á að niðurrennsli sé
í tjörninni. Setningar, er hann
ritar, sem þessar: „ef takmark-
að niðurrennsli á sér stað“, „nið-
urrennsli, ef á sér stað“, og „ef
niðurrennsli, sem enginn hefir
'enn séð, á sér stað i Lambhaga-
tjörn“, sýna, að hann trúir raun-
verulega ekki á, að þar sé um
hulda afrás að ræða. Sennilega
hefir hann þó komið að rásinni
oftar en í ])etta eina skifti, er
hann mældi áð 282 litrar (og
hálfur) runnu þarna á milli.
Sýnileg afrás er þarna engin, og
ef ekki rann einhversstaðar nið-
ur um botn tjarnarinnar, þá
hJ*ut vatnlð, iem rann í tjörn-
ina, að fara beínt upp í loftið.
Mætti kalla það myndarlega
uppeufun, því það myndi nema
6—7 lítrum vatns á hverri sek-
úndu af hverjum hektara tjarn-
arinnar, þó ekki sé talið meira
magn en milli rann, þegar Geir
Gigja mældi það.
Handa þeim, sem ótrúaðir
eru á niðurföll, sem þeir hafa
ekki séð, her eg þetta á borð:
Nákvæm athugun á yfirborði
Kleifarvatns sjálfs, sem reyndar
er erfið, þvi mikil ylgja er oft
í því, og miklu meiri en í Lamb-
hagatjörn, sýndi, að það lækkaði
örar en sem svaraði því, sem
rann í tjörnina. Þelta kom eins
i ljós þó lítill hiti væri í lofti,
og loft rakt (eins og það oft er
við vatnið, án þess að hægt sé
að segja að úrkoma sé). En
þegar loft var þannig, gat ekki
verið um uppgufun að ræða, er
nokkru næmi. Eg verð því að
hrella þá, sem hafa ógeð á af-
renslum er ekki sjást, á því að
fullyrða, að úr Kleifarvatni
sjálfu sé að minnsta kosti eitt
slíkt afrensli. En af þvi að eg
hafði ekki stærri uppdrátt af
vatninu, en þann, sem kendur
er við hei’foringjaráðið
(danska), hafði eg ekki nema
ónákvæma mælingu af stæi’ð
þess. Hinsvegar vissi eg einnig
mjög ónákvænxt unx lxvað mik-
ið rann í það, um þessar mund-
ir. Brattar hlíðar ganga alveg
fram að vatninu, og geta verið
lindir við rætur þeirra, undir
vatnsborðinu. Áætlun mín unx
livað rynni niður úr Kleifar-
vatni sjálfu, er því ólíkt óná-
kvænxari en hin, um það seixi
í’ennur niður um Lanxbhaga-
tjörn. En eg áætlaði, að það senx
rynni niður úr sjálfu Kleifai’-
vatni myndi nema % smál. á
sek., og varla mimxa en því.
En þegar vilað er nákvæmar
um úi’konxu kringum vatnið,
verður hægt að segja nákvæm-
ar unx hve nxiklu þetta íxeixxur.
Af því, sem á undan er í’itað,
má sjá, að hinar huldu afrásir
Kleifai’valns hljóta að ráða
miklu um vatnshæðina, og eink-
um það, hvort nýtur þeirrar,
sem er í Lambhagatjörn. En
hennar nýtur ekki þegar stífluð
er rennan, því þá tænxist tjörnin
á 1—2 vikuixx, svo senx fyrr var
greint. Vafalaust er tjörnin tóm
nxiklu oftar en Iialdið lxefir ver-
ið, en af háttalagi hennar eru
ekki til nema óljósar fréttir. Þó
er vitað að hún var tóm ein-
hvern lxluta sumai’s 1928, 1930
(Pálnxi Haixnesson) og 1931 eða
’32 (H. Jónsson).
Útúrdúr u,m Eauðavatn.
Vatn þetta %x við Suðuríands-
braut, tiu rastir fyrir austan
Reykiavík, oa er um 40 hektar-
ar að ^tpprð Ekki heflr það sýni-
legt afrennsli.
En fyrir tveím eða þrem ára-
tuguni kom tj} mála að vatns-
afl Elliðaánna yrði notfært á
þann hátt, að aflstöðin væri í
Djúpavogi (Gi’afai’vogi) en
Rauðavatn vrði þarna milliliður.
Var þá athugað allt háttalag
Rauðavatns, og kom i Ijós, að
það myndi liafa hulda afrás, því
xirkomusvæði þess var stærra
en það, að eðlilegt væri að allt,
sem, í það rynixi, gufaði upp.
Nokkra hugmynd íxiá hafa um
hvar það vatn kemur fram, er
sigur niður þai’na, en það er ó-
þarfi að fara út í það hér. Að-
eins skal hent á, að sprungur eru
nxiklar við austurenda Rauða-
vatns, og er sennilegt, að af-
rennsli sé unx eiixa þeiri’a (eða
fleiri en eina) og liagar þarna
því að sumu leyti líkt til og við
Kleifarvatn. Jai’ðvegurinn er
þarna gosgrjót, hvert lagið ofan
á öði’u, og engin líkindi til að
leki sé þarna, er nokkuð geti tal-
izt, nenxa um sprungur. Mun það
vera oftast svo unx vötn, senx
liafa huldar afrásir, að þau leki
ekki nema á litlu svæði, en mest-
ur hluti botxxsins sé þéttur. Eix
útúrdúr þessi er tekinn til þess
að henda á„ að líklegast nxuni
flest vötn hér á landi, sem ekki
í’ennur lækur úr, hafa liulda af-
rás, því uppgufun nxuni vera
nxikið minni en gert lxefir verið
ráð fyrir, og því oftast fyllist
skálin, og sýnileg afrás verða,
að öðrunx kosti.
Hefir „leyndardómurinn“
nokkurntíma verið til?
Franxar í ritgei’ð þessari lxefir
verið sýnt fram á, að það, senx
íxefnt er leyndai’dónxur Kleifar-
vatns, getur átt sér stað: að
vatnsboi’ðið liafi lækkað að íxxuiX
yfir veturinn (þó uppgufun þá
geti ekki verið nenxa sáralitil),
en vatnsborðið hafi áður haldizt
i sömu hæð eða farið hækkandi.
Það gelur átt sér stað, en hefir
það átt sér stað? Já, vafalaust,
og margoft. Lögun eyrai’innar,
senx gengur frá Lambhaga (og
efni hennar, sem eru stórir
hnullungar), ber með sér, að
hún er niynduð við langtunx
slerkari straum en þann, sein
myndaðui’ er þó % smál. vatns
renni þarna um á sekúndu. Þeg-
ar vatnið ryður sér braut þarna
á nxilli, og hæðarmunur er tvær
stikur eða meir, verður skilj-
anlegt að þarna geti í nokkrar
klukkustundir runnið geysilegl
fljót á milli, enda sýnir rennan
og lögun eyrarinnar, að slíkur
geysilegur vatasf’le.umur haf!
myndað þau.
}
\
Að lokum skulum við athuga
þetta:
1. Kleifarvatn hefir verið á-
litið afi’ennslislaust, en hefir að