Vísir Sunnudagsblað - 22.03.1942, Síða 1
1942
Sunnudaginn 22. marz
5. blad
CnðmundMr Friðjonsison:
SKRE
Sunnudagsblað Yísis flutti i
fyrra sögu, þýdda, sem heitir
Lygalaupur. Efnið er að þvi leyti
nýstárlegt, að það hefir eigi birzt
fyrri á voru máli, svo að mér sé
kunnugt. Ástalaupum liefir ver-
ið gert hœrra undir liöfði í bók-
menntum, því að um þá eru
skráðar a. m. k. níu liundruð
niutiu og niu þúsund níu hundr-
uð níutíu og niu sögur, og mun-
ar þá minnstu að milljónin sé
fyllt. Þessi aragrúi sagna um
ástalaupa og strákastirtlur eru
svo keimlíkar, að hver saga
dregur dám af annari, svo að
engin þeirra sælir tíðindum, sem
lieitið getur því nafni. Allt er í
rauninni sama tóbakið, i litið
bx-eyttum umbúðum, til rnála-
myndar.
*
Eiim og annar lygalaupur get-
ur verið hressandi, hann sjálfur
eða þá eftirherman. Eftii-herm-
ur eru listalygarar. Sú hermi-
kráka, sem kryfur og slægir
Lygalaupinn, sem Vísis-blaðið
túlkar, bregðui' fyrir sig skáld-
tungu, og gerir að vísu sjö hæn-
ur úr þrern fjöðrum. Það Bessa-
leyfi taka skáldin undir sjálfum
séi', á þvilíkan hátt, sem stjói-n-
málamenn ýkja sér í liag lcosti
sinna manna og annmarka mót-
stöðuliðs.
Tungan gerir (stig-) mun á ó-
sannindum: ýkjur, skreytni, lýgi
og fleiri nöfn eru henni tiltæk
um missagnir manna, sem eru
eigi áreiðanlegir í orðum.
Þuríður Snorradóttir var talin
óljúgfróð. Þá ætti lýsingarorðið
óljúgfi-óður að vei-a til. En ekki
liefi eg rekizt á það.
Iíalla rnætti Gróu á Leiti ljúg-
fróða um þau málefni, sem ber
á góma milli búrs og eldhúss.
Lygalaupurinn i Vísis-blaðinu
er ljúgfróður um málefni, sem
ekki hafa átt sér stað, og snýst
skreytni hans um hann sjálfan
og er svo að segja meinlaus.
Menn, sem ráða yfir þessháttar
staðleysum, eru svo að segja ó-
teljandi um allar jai-ðir og á
hverju sti-ái svo að segja. Efni
þessarar greinar vei-ður um fá-
eina írienn þessháttai-, sem orðið
hafa á vegi minum. Ýkjur þeirra
og skreytni virtust vera ósjálf-
ráðar og munu mennirnir hafa
vei-ið gæddir skáldgáfu — því
að margir eru skáld þó að þeir
yrki ekki. Og er það jafn víst
sem hitt: að ekki eru allir skáld,
sem yrkja.
í þeri-ri andrá, sem Visis-blað-
ið færði mér Lygalaupinn —
sunnan úr löndum —, barst mér
í hendur fi’ásögn Friðriks Guð-
nnmdssonar (í endui-minning-
um hans) um undrin, sem gei-ð-
ust í Hvammi í Þistilfii-ði á tíma-
bilinu 1910—1914. Friðrik fær-
ir Hjört ln-eppstjóra á Álandi
í Þistilfirði fyi-ir sögu sinni, sem
var merkur maður á allar lundir
og vej vitiborinn. Saga Fi’óðár-
undranna, sem gerðusl þarna í
Hvannni, hefir verið rituð í
molum einum, og er það skaði.
Eg liitti Hjört að ináli nokkru
síðar en undrin gerðust, að sumu
leyti i viðurvist hans, en eg
spui-ði liann minna en skyldi úr
spjörunum þeim og varð eg þá
og þar ósvinnur, að láta merki-
legt tækifæri ganga mér úr
greipum.
Hjörtur sagði mér (G. F.) um
potlinn, að hann hefði séð hann
færast úr stað, ekki meira en
það. En eg spurði hann eigi svo
senx skyldi. Það er að vísu furðu-
legt, að stór pottur fullur af
vatni hreyfist af sjálfsdáðum,
sem svo er kallað, færist úr stað.
En þó er frásögn Friðriks þeim
mun stói-fenglegri en frásögn
Hjartar i mín eyru, sem ganga
á vatni, þurrum fótum, er furðu-
legri en breytni sundmanns er,
YTN I
»
þess er treður marvaða, svo að
hann stendur upp úr, ofan við
mitti, vatnsfletmum......Eg
mun gera gangskör að þvi, að
fá rétta sögu af hreyfingum
pottsins, eins og hún kom Hirti
fyrir sjónir. En að svo stöddu
efast eg um sannfræði sögunn-
í Endurminningum Friðriks
Guðmundssonai-.
Margt er í þehn endurminn-
ingum allxxxjög ýkjum blandið,
og er orsökin skiljanleg. Höf-
undurinn ritaði endurminningar
sínar blindur á gamals aldri, og
hafði þá gengið með liugarfóstur
sin langtuxn lengur en móðir
Völsungs gekk með son sinn,
sem frægt er í sögum. Hugar-
fóstur vaxa á svipaðan hátt sem
börn í móðurlífi: ón þess að sá
eða sú viti, sem gengur með
fósti'ið, að það vex.
Svo sem næi-ii má geta, hefir
Friðrik liaft yndi af að færa í
frásögur atburði, sem gerzt
liöfðu á lífsleið hans. Hann hef-
ir orðið á sína vísu gunnreifur
við að endurlifa og orðfæra við-
burðina. Sú sjálfumgleði kemur
greinilega i ljós i frásögnum
hans um viðskipti og viðureign
þein-a séra Arnljóts á Sauða-
nesi. Friðrik lætur í veðri vaka,
að hann hafi staðið Arnljóti
fyllilega ó sporði hvarvetna þar,
sem þeir óttu málum að skipta.
En þó að Friðrik væri allvel
greindur maður, .var liann eigi
meira en hálfdi-ættingur gagn-
vart Arnljóti Ólafssyni.
Friðrik gerðist kvæðasmiður
eftir að lxann fluttist til Vestui’-
heims, fulltiða maður. Eg held
að fjarlægðin hafi gert menn og
málefni hér heima (og hann
sjálfan eigi sízt) blá i hyllingu
titrandi tíbx-ár. Pottui-inn í
Hvammi kann að hafa lent inn
í þeirri móðu. '
Með þessurn getgótum er eg
eigi að kasta skugga á Friðrik
Guðimindsson. Eg er aðeins að
vekja athygli á lögmóli, sem
menn og konur lúta, sem frá-
sögugleði gi-ípur í faðm sinn.
Sú gleði skein og skartaði t.
d. á Ólinu Andrésdóttur, þegar
liún sagði þjóðsögu. Þá lyftist
liún i sæti og færðist öll í auk-
ana. Þeir, sem heyrðu hana
segja sömu söguna oftsinnis,
tóku eftir þvi, að sagan óx held-
ur en hitt við liverja endm-sögn,
þ.e.a.s. blómgaðist, fitnaði, ef
svo mætti að oi-ði komast.
Víst er vandfai-ið með frá-
sögugleðina, þegar sönn saga er
sögð, þó gjarnan megigefahenni
lausan taum þegar þjóðsagnir
eru efst á baugi. Þegar Dan-
merkur-saga Saxa er lesin, virð-
ist manni frásagnagleði Saxa
hlaupa með hann í gönur, eink-
anlega ef gerður er samanburð-
ur ó honum og Snorra Sturlu-
syni, eða liöfundi Flateyjarbók-
ar. Þó þarf enginn að ganga
þess dulinn, að Snorri færir i
stílinn samtöl höfðingja, eða
skapar þau efth- líkum.
Annars er frásögugleði rit-
höfunda með ýmsu móti. Ólína
Andrésdóttir varð öll á lofti,
þegar hún sagði þjóðsögu. En
séra Skúli sagði sögu Galdra-
Lofts svo að segja niðurlútur,
gersneyddur öllu yfirlæti, í svo
fóm orðurn, sem unnt var.
Hann kunni þá list. En Homer
skáld notaði 99 orð um atburði,
sem norræn list mundi komast
af með 9 orð. Báðar þessar list-
rænur hafa farið frægðarför
með himinskautum „ok er mörg
la-edda ok er þat ekki á eina
lund rétt“ (að sögn Götu-Þránd-
ar).
*
Varla verður um það deilt, að
gaman er að skreytnum mönn-
um, þeim, sem engum gera mein
með ýkjum sinum.
Eg þekkti á unga aldri mann,
sem var selaskytta svo miltil, að
nálega lá hver selur dauður fyrir