Vísir Sunnudagsblað - 10.05.1942, Side 1

mmm
1042
Sunnudaginn 10. mai
12. blað
Þesar Rúisar
önnum hættir til að gleyma
því nú, þegar Þjóðverjar
virðast ósigrandi og bjóða öll-
um heimi byrgin, að Berlín hef-
ir ekki alltaf verið höfuðborg
sigurvegara, og að tvisvar á síð-
ustu tveim öldum hefir hún ver-
ið tekin herskildi af fjandmönn-
um þeirra, er þar réðu þá.
í annað skiptið — ái'ið 180ö
— voru það hersveitir Napole-
ons mikla, sem þrömmuðu um
götur Berlínar. Það var engin
furða, þótt Bei'lín félli fyrir svo
vöskum innrásarher. En Berlín
Imfði fallið áður, árið 1760, þeg-
ar hún var liöfuðborg FriðrhíS
mikla, og hver var það þá, sem
tók hana? Illa æfður og út-
búinn her keisaradrottningar-
innar á Rússlandi!
Það er ekki laust við það, að
þessi taka Berlínar árið 1760
hafi verið brosleg að ýmsu leyti.
Ef satt skal segja, þá var hér
frekar um mistakaskopleik að
ræða en sorgarleik árangurs-
lausra hetjudáða. Þýzkur hers-
höfðingi, sem var í þjónustu
Rússa, tók Berlín, prússneskur
kaupmaður, sem liét pólsk-rúss-
nesku nafni, hjálpaði sigurveg-
aranum til þess að forða borg-
inni frá skemmdum og eyði-
leggingu, fjöldi manna var
grunaður uin drottinsvik og að
hafa þegið mútur, og þegar
Friðrik mikli náði höfuðborg
sinni aftur á vald sitt, þá var
það ekki vegna yfirburða hers
hans, heldur vegna ódugnaðar
andstæðinga hans og óttans,
sem stafaði af nafni hans.
Hershöfðingjar Austurrikis-
manna og Rússa ræddu sameig-
inlega um að ráðast á Berlín ár-
ið 1758 en þá stóð 7 ára
stríðið yfir (1756—63), og
loks var ákveðið að láta
til skarar skríða haustið 1760.
Þessi lierför átti ekki að-
eins að auka virðingu og álit
Rússa út á við og inn á við, held-
ur var ætlunin engu síður að
draga úi’ mætti Prússa gagnvart
Austurrikismönnum. Prússar
þjörmuðu nefnilega mjög að
her Austurrikis undir stjórn
tóku Berlin
Daun, liöfðu króað liann inni í
Slesíu. Austurrikismönnum var
nauðsynlegt, að létt yrði á her-
kvínni sem fyrst, og það varð
því að ráði, að senda létt-vopn-
aðar sveitir, er væri fljótar i för-
um, til Berlínar. Tottleben,
hershöfðingi í þjónustu Rússa-
drottningar, var valinn til farar-
innar.
Gottlieb Heinrich Tottleben
var gáfaður maður og margt
vel gefið. Hann þekkti Berlín
vel og kunni vel við sig i þeirri
borg. Hann var af saxneskum
ættum, fríður maður, en eyðslu-
belgur mikill. Hann var ævin-
týramaður og kvennabósi og
hafði löngum svallað við pólsku
liirðina (einkum af þvi, að kon-
ungur Saxlands var oft jafn-
framt konungur Póllands). En
svo fór að lokum, að Tottleben
liætti að kunna við sig i Varsjá
og gekk i þjónustu Hollendinga.
Þar varð harin undirhershöfð-
ingi og svallaði sem fyr.
Dag nokkurn kynntist hann
konu, sent var svo rík, að hún
vissi ekki aura sinna tal. Hún
var erfingi mikilla auðæfa í
Austur-Indium og vinir hennar
og vandamenn voru andvígir
kyrinum hennar og Tottlebens,
því að hann var jafnan auralaus.
En hún lét engar fortölur á sig
fá og varð ástmey lians. Til þess
að losna . við ættingjana og
nöldrið i þeim ákváðu hjúin að
flýja til Berlínar. Það gerðu þau
árið 1754, tveim árum áður en
„Sjö ára stríðið“ brauzt út.
Þau Tottlebenshjúin tóku
auðvitað drjúgan þátt í sam-
kvæmislífinu, en hann hafði þó
nánar gætur á öllu, sem. gerðist
á stjórnmálasviðinu -og var þvi
reiðubúinn til þess að bjóða
Friðrik þjónustu sína, er styi'j-
öldin var hafin. En annaðhvort
hefir Friðrik haft of marga hers-
höfðingja fyrir, eða ekki kunn-
að að meta kosti hins fríða Saxa,
þvf að liann vildi ekki gera hann
að meira en ofursta.
Þá fór Tottleben i fússi til St.
Pétursborgar, til hirðar Elisa-
betar, dóttur Péturs mikla.
Henni var bölvanlega við Frið-
rik og gerði Tottleben um^vifa-
laust að hershöfðingja. Þeim EI-
isabet og Tottleben fannst það
því vel til fundið, að senda liann
til þess að klekkja á sameigin-
legum fjandmanni þeirra.
Tottleben lagði af stað. Hann
hafði þrjú þúsund manna lið —
húsara, kósakka, sprengjulcast-
ara og venjulega fótgönguliðs-
menn. Auk þess hafði hann
fimmtán léttar fallbyssur, svo
að liann gat farið liratt yfir.
Stundum fór riddaraliðið svo
geyst, að fótgönguliðið gat ekki
fylgt því með góðu móti og tók
Tottleben þá það ráð, að taka á
vald sitt fjölda bændavagna og
flytja fótgönguliðið á þeim. Þeg-
ar Rússar tjölduðu að kveldi
föstudagsins 3. október, var Ber-
lín komin í augsýn.
Borgin var ósjálfbjai'ga og
varnarlaus. Hún var að vísu um-
girt múrvegg, en hann var eng- .
an veginn sterkur. Tíu hlið voru
á honum, hálfviggirt, og til varn-
ar voru 1200 fótgönguliðar og
riddarar. Rocliow hét hershöfð-
inginn, sem var fyrir þessu liði,
en i borginni var aulc þess fjöldi
annarra hershöfðingja. Voru
sumir hættir herþjónustu, en
aðrir voru sárir. Þeir voru litlir
vinir Rochows og gerði það hon-
um óhægt um vik við várnir
borgarinnar.
í hópi þessara hershöfðingja
var einn, er Seidlitz hét. Hann
lét í veðri vaka, að hann væri
i'eiðubúinn til þess að taka við
af Rochow, ef hann reyndist
ekki vandanum vaxinn. Þeir,
sem fylgdu Seidlitz að málum,
nutu stuðnings Lehwalds, mar-
skálks, er var borgarstjóri Ber-
línar um þessar mundh’. Hann
var maður aldraður, en svarinn
fjandmaður Rússa.
Hinsvegar var konungsfjöl-
skyldan ekki i borginni, og hirð-
in og ráðherrarnir voru einnig
á bak og burt. Höfðu þau öll
verið flutt i skyndingu til
Magdeburg skömmu áður, þeg-
ar það varð ljóst, að ókleift yrði
að stöðva framsókn Rússa.
Tottleben fór umhverfis borg-
ina og þreifaði fyrir sér, hvar
varnirnar mundu vera veikast-
ar. Hann komst að þeirri niður-
stöðu, að réttast mundi að leita
á við Hallehliðið og fylkti liði
sínu þar án tafar. Var Tottleben
því fyrir vestan borgina með
mepn sína. Hann sendi þvi næst
boð um það til Rochows, liers-
höfðingja, að hann yrði að gef-
ast upp strax skilyrðislaust og
jafriframt krafðist hann þess,
að auðmenn borgarinnar
greiddi 4 milljónir dala, til þess
að henni yrði hlíft. Rocliow var
fús til þess að fallast á báða
þessa kosti, en þá tóku Seidlitz
og vinir hans í taumana. Þeir
vildu berjast og Rochow varð
að beygja sig fyrir þeim., áður
en hann gæti fallizt á skilyrði
Rússa.
Borgarar og hermenn tóku
þegar til óspilltra málanna að
styrkja varnirnar. Styrktu þeir
múrana og grófu tálmunargraf-
ir framundan Halle-hliðinu.
Rússar biðu átekta nokkra
stund, en hófu síðan árás sína
með skothrið á eina af útborg-
unum. En hún har ekki tilætl-
aðan árangur, því að fallbyssu-
kúlurnar voru ekki nógu stórav
til að geta kveikt í húsunum,
sem. þær hæfðu. Þar kom i ljós
ókosturinn við að hafa fall-
byssurnar litlar og léttar, til að
geta farið hraðar yfir. Rússarnir
höfðu heldur ekki athugað það,
að hús Berlínarbúa voru úr
steini, en ekki timbri, eins og
venja var heima i Rússíá.