Vísir Sunnudagsblað - 24.05.1942, Qupperneq 1
Litið 11111 öxl.
A. 4rÍkI;im»ii sjötugur.
JES A. GÍSLASON
Þegar eg kom til Vestmanna-
eyja fyrir einum mánuði, gekk
eg fyrsta morguninn að klettum
nokkrum vestan og norðan við
kaupstaðinn, er Skiphellar nefn-
ast. Eg liafði ekki staðið þar
lengi, þegar eg sá til ferða manns
eins, sem kom hlaupandi í átt-
ina til mín austanjrá Eiði. Mað-
urinn virtist mérwra eldri mað-
ur í sjón, og þó enganveginn
mjög gamall, en hreyfingar
hans og limaburður var sem hjá
ungum manni á bezta aldri. Við
tókum tal saman, og eg hafði
ekki rætt lengi við liann, þegar
eg komst að raun um, að maður
þessi var ekki aðeins lieil náma
að fróðleik um Eyjarnar, sögu
þeirra, menningu, atvinnuhætti
að fornu og nýju, lieldur einnig
náma hvað snerti jarðfræði og
náttúrufræði. Áður en við skild-
um sögðum við til nafns okkar,
og þessi maður, sem eg hitti
þarna var síra Jes A. Gíslason,
einn af elztu og kunnustu Vest-
mannaeyingum, þekktur fyrir
fróðleik sinn og ýms menning-
arstörf.
Eftir þetta hittumst við sira
Jes oft. Stundum gengum við
morgungöngu saman, þ. e. a. s.
við hlupum eins mikið og við
gengum, þvi að síra Jes heldur
við heilsu sinni með daglegri
morgunleikfimi, göngu og
hlaupum. Og þó að sira Jes eld-
Síra Je§
ist að árum, þá hefir likaminn
neitað að fylgjast með — á hon-
um sér ekki ellimörk.
Eitt sinn komst eg að því, að
síra Jes ætti bráðmn sjötugsaf-
mæli. Þá var ekki um annað að
ræða, en gera honum aðför og
„pumpa“ bann um þá góðu
gömlu daga, sem nú eru löngu
liðnir og flestum gleymdir.
Hann lieitir fullu nafni Jes And-
ers og er sonur Gísla Stefánsson-
ar kaupmanns í Vestmannaeyj-
um og Soffíu Andersdóttur
konu lians. Móðurættin er af
Austurlandi annarsvegar en
Noregi hinsvegar. Faðirinn er
aftur á móti ættaður undan
Aus tu r-Eyjafj öllu m, sonur Ste-
fáns stúdents í Selkoti Ólafsson-
ar gullsmiðs þar, en sá Ólafur
var kvæntur Guðlaugu dóttur
síra Stefáns í Laufási og konu
hans, Jórunnar sem var dóttir
Steins biskups á Hólum.
Jes fæddist 28. maí 1872 i svo-
kölluðu Jónshúsi í Vestmanna-
eyjum. Seinna var það nefnt
Hóll og loks Hlíðarhús. En síra
Jes tók tryggð við Hólsnafnið,
og þegar hann mörgum árum
seinna lét byggja sér lnis, nefndi
hann það Hól, og svo lieitir þar
enn. Þau lijónin, foreldrar Jes,
áttu alls 10 börn og eru sjö
þeirra á lifi.
En nú er þar komið, sem lifs-
saga síra Jes liefst, og tek eg
þann kost að láta hann sjálfan
segja frá, á sama hátt og hann
sagði mér:
„Eg ólst upp hjá foreldrum
mínum. Þau vora talin lieldur
fjáð, eftir þvi sem þá gerðist
meðal Eyjaskeggja, því að fá-
tækt og eymd voru hér i ríkum
mæli á þeim árum. Margir lifðu
blátt áfram við skort, en sem
betur fór komust foreklrar mín-
ir og við systkinin hjiá þeirri
plágu. Við höfðum ævinlega
nóg, bæði í okkur og á, hinsveg-
ar var sparnaðar gætt á öllum
sviðum, og slígvélaskó eignað-
ist eg t. d. ekki fyr en eg var
tólf ára.
Á æskuárum mínum voru
íbúar um 400 talsins, hér í Eyj-
um. Sú tala hefir næstum tí-
faldast til þessa dags. Þá voru
danskir kaupmenn öllu ráðandi
í verzlun og áttu þeir ekki hvað
síztan þáttinn i hinni slæmu af-
komu fólks. Nokluið birti þó til,
er faðir minn hóf verzlun á
staðnum, jafnhliða kaupfélagi,
sem reis upp á þeim árum. Al-
gengt var, að fiskveiðar brygð-
ust algerlega. T. d. minnist eg
þe’ss, sennilega árið 1894, að þá
fór eg til „lands“ með Land-
eyjarmönnum, sem liöfðu
stundað róðra úr Vestmanna-
eyjum. Hlutur livers þeirra var
seytján fiskar — það var allt og
sumt. Hæzti hlutur þá vertíð
munu hafa verið 200 fiskar.
Annars þótti það ágæt vertið, ef
meðalhlutur var um 400 af
þorski eða löngu — annar fisk-
ur var alls ekki talinn. Verðið á
fiskinum var að sama skapi lágt,
eða jafnvel niður i 32 krónur
skippundið. Mér þætti fróðlegt
að sjá framan í andlitið á }>eim
sjómanninum nú, sem ekki afl-
aði nema 17 fiska á vertiðinni.
Þetta viðhorf breyttist alger-
lega um aldamótin síðustu og
eftir þau. Árið 1897 var lítils-.
háttar byrjað að nota lóðir og
tíu áruni síðar gerði Þorsteinn i
Laufási tilraunir með þorska-
net, enda þótt þau kæmust al-
mennt ekki i notkun fyrr en eft-
ir 1913. Síðan veiðarfæri þessi
voru upptekin, ásamt vélbáta-
flotanum, má segja að timamót
liafi skapazt i sögu og velgengni
Vestmannaeyja, með þeim ár-
angri, að nú eru Vestmannaeyj-
ar fremstar i hópi allra bátaver-
stöðva á landinu.
Það er margs að minnast fi-á
uppvaxtarárum mínum hér i
Eyjum, bæði um menn og mál-
efni, vinnubrögð, lifnaðarliætti
og siðu. En liér er ekki rúm til
að rekja nema minnst af því.
Meðal þess sem eg minnist fná
þessum árum, var þegar skipin
voru að koma úr róðri. Fiskur-
inn vai' seilaður fyrir utan svo-
kallaða Stokkhellu eða Brún-
kollu, og að því búnu röðuðu sér
12—20 manns á skipin, eftir
stærð skipanna, og drógu þau
upp langa sandleiru og síðan
upp brattar klappir, þar sem
Á höfninni í Vestmannaeyjum.