Vísir Sunnudagsblað - 28.06.1942, Blaðsíða 2

2
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
L a u f á s er
heimili Þor-
steins Jónsson-
ar. Ber þaÖ í
öllu, á sér hinn
mesta myndar-
brag, bæði ut-
an húss sem
innan. Laufás
stendur austar-
lega í kaup-
staÖnum, ber
húsiÖ hátt yf-
ir, og sér þaÖan ágætlega á sjó út, en sjóinn má meÖ réttu telja
önnur heimkynni Þorsteins.
Eg man það, að þegar eg var
strákur, las eg auglýsingu í einu
Reykjavíkurblaðanna, þar sem
auglýsl var eftir pilti á mínu
reki, sein kynni eitthvað í ensku.
Mig minnir að það liafi átt að
senda hann til Englands. Eg gat
svolítið staulað mig áfram í
ensku og mig langaði til að gefa
mig fram, því eg kveið svo fyrir
sjónum. Faðir minn lagði þá
á stúfana til Þorsteins héraðs-
læknis Jónssonar, er kallaður
var Eyjajarl. Hann réði þá fyr-
ir nærri öllum Eyjaskeggjum
og allir lutu lians íiáðum. Hann
feldi lika sinn dóm yfir mér og
framtíð minni, sagði að foreldr-
ar mínir mættu ekki missa mig
— og þar við sat. Eg skaí ekkert
segja um hvort hetra eða giftu-
drýgra hefði orðið. Mér finnst
i öllu falli eg liafa verið ham-
ingjusamur til þessa.“
„Hvað gerðirðu áður en þú
fórsl að stunda sjó?“
„Sitt af hverju eins og strákar
gerðu á minu reki. Annars fór
eg ekki að stunda sjó fyrr en um
fermingu, og það var óvanalega
seint, þvi almennt hyrjuðu
strákar, úr því þeir voru 11—12
ára ganilir að róa.
Eg minnist þess, að einn dag
vann eg við dönsku verzlanirnar
í Vestmannaeyjum. Eg var lát-
inn draga og hera við, sem rif-
inn var úr gömlu pakkhúsi, nið-
ur í fjöru, og draga naglana úr
spítunum. Það var rekið liart
eftir okkur og engin miskunn
sýnd. Við unnum samfleytt í 10
klukkustundir og kepptumst við
— fyrir það fengum við sam-
tals 60 aura í kaup, eða 6 aura
á klukkustundina. Þá tóku for-
eldrarnir mig úr vinnunni, því
eldrar mínir mig úr vinnunrii,
því þau sögðu að eg ynni ekki
einu sinni fj'rir falaslili, livað þá
„Hvað var almennt timakaup
um þær mundir?“
„Það voru 16 aurar fyrir karla
og 12 aurar fyrir kvenfólk. Og
það var sama þótt kvenmaður-
inn væri allan daginn á móti karl-
manninum og kæmi algerlega i
lcarlmannsstað, sem nolckuð var
algengt — þá voru henni elcki
greiddir nema þessir fast-
ákveðnu 12 aurar.“
„Hvernig voru verzlunar-
liættir á þessum árum?“
„Ákaflega hágir á meðan
verzlunin var i danskra liönd-
um. Fyrst voru hér þrjár verzl-
anir, áttu Bryde-feðgar tvær, en
Thomsen eina — og þá var það
skárra að skömminni tii. Um
þverbak keyrði þegar Bryde
keypti af Thomsen og samein-
aði allar verzlanirnar í eina. Úr
þvi ríkti liér alger einokun —
búðin ekki opin nema tvær
klukkustundir á dag, í skamm-
deginu, og annað eftir þessu.
Peningar sáust ekki, nema þegar
hændur fengu upp í jarðargjöld-
in. Ríkið á Vestmannaeyjar og
sýslumaðurinn innheimti jarð-
arafgjöldin fyrir ríkissjóð. Hann
vildi hvorki þorska né fýla,
lieldur beinharða peninga. Og
þessa peninga urðu kaupmenn-
irnir að láta af hendi, sem þeim
var yfirleitt ákaflega óljúft,
jafnvel þótt stöku bændur ættu
íleiri hundruð krónur inni lijá
þeim, sem að vísu var fátítt.
Það lenli oft í þjarki milli bænda
Vestmannaeyj-
ar er framfara-
bær. Þar er
mesta bátaút-
vegsstöð á ís-
landi, þar er
önrtur stærsta
lýsisbræðslu-
stöð í heimi,
og kaupstaður-
inn sjálfur er
i örri þróun.
Það eru helzt
gömlu beit-
ingaskúrarnir
niÖur við sjó-
inn, sem minna
á gamla daga
og vekja end-
urminningar
hinna eldri
sjómanna tim
baráttu, leiki og ævintýri æskuáranna.
og kaupmanna út af þessu. Fyr-
ir annarri inneign fengu menn
ávisanir — en það var tekið
fram á þeim, að þær yrðu ekki
leystar út nema með vörum.“
Jarðrækt og kvikfjáreign.
„Hveniig voru húnaðarhættir
Eyjaskeggja um þessar mund-
ir?“
„Sauðfjáreign var nokkui’. Á
heimaeynni munu hafa verið
um 600 fjár, sem bændurnir
áttu, því það var undantekning
ef tómthúsmennirnir fengu að
hafa kind, og þá var það því að-
eins, að einhver bóndinn hafði
ekki fullt í högum og gat leyft
af beitilandi sínu. Beitinni var
skipt niður á milli áhúendanna
og enginn þeirra mátti liafa eina
kind framyfir það, sem honum
bar.
Nautgripir voru fáir til á
eynni. Algengast var að tveir
eða þrír hændur áttu eina kú
saman, en aðeins þeir rílcari sem
áttu eina, tvær eða jafnvel þrjár
kýr og presturinn átti fjórar.
Það var ekki óalgengt, að tómt-
húsmenn fengju öðru hvoru að
Jiirða málnyt úr kú fyrir að
gefa henni, og þá urðu þeir lika
að leggja heyið til sjálfir — en
kúaeigendurnir sáu um mjölt-
un.“
„Hvenær fóru Eyjabændur að
leggja stund á jarðabætur?“
„Þeirra gælti fyrir alvöru
upp úr 1890, eða þegar aflinn
úr sjónum óx, þá fylgdi ræktun-
in í kjölfar lians.Fyrst ogfremst
vegna þess, að efnaliagur fólks
batnaði, en svo lika fengu mepn
aukinn áburð úr slóginu. Áður
var allt liirt til eldiviðar, sem á
annað borð gat brunnið, fiska-
beinum og fuglabeinum, grúli,
þangi, og taði sem safnað var
víðsvegar um hagann undan
skepnunum.
Hafísinn
eyðilagði eldiviðinn.
Eg man t. d. eftir því, þegar
eg var strákui’, að hafís rak að
Vestmannaeyjum, sennilega
1888, og hve fólkinu var illa
við hann — eklci sökum kulda
sem af honum lagði, né óþæg-
inda við fiskiróðra, heldur
vegna þess, að liann skóf þangið
af klöppunum og eyðilagði eða
skemmdi þar með eldiviðar-
tekju Eyjabúa.
Þangið var almennt skorið í
fjöru — það mátti ekki reyta
það eða slíta upp, því þá óx það
seinna aftur. Svo var það borið
í pokum, reitt á hestum eða
flutt í bátum, allt eftir því
hvernig aðstæður voru á hverj-
um stað. Þangið var siðan breitt
og þurrkað, og þegar það var
þurrt oi’ðið, var það bundið í
reipi, eins og hey, og flutt lieim.
Það brann vel, en var ódi’júgur
eldiviður. — Þangtekju var
skipt, sem hverjum öðrum
lilunnindum, fvrst þegar eg man
eftir.
Hvað flutninga á landi snerti,
bæði á þangi og öðru, var það
allt miklum erfiðleikum bundið,
því vegleysur voru hér miklar,
og önnur vegagerð en á svoköll-
uðum „Strandvegi“, þekktisl
ekki. Strandvegur lá meðfram
höfninni, og sú vegagei’ð fór
fram á þann hátt, að móhellur
voru dregnar á sleðunx innan
frá Há og raðað niður i veginn.
Þannig var fyrsla vegagerðin
hér framkvæmd.“
„En meðal annara orða, af
því að við vorum að tala urn
hafís — er hann ekki sjaldséður
í Veslmannaeyj um ?“
„Jú, reyndar, en þó var þetta
ekki í eina skiptið sem eg hefi
séð ís hérna. Hann hefir a. m. k.
Ivomið einu sinni eða tvisvar
síðan. Samt er mér þessi fyrsta
Iiafískoma minnisstæðust, enda
var hún mest. Við krakkarnir
horfðum alveg forviða á þessi
náttúruundur, þegar hinir risa-
stóru jakarkomu fljólandi inn á
Víkina. Þegar þeir rákusl áklett-
ana, beyrðust ógurlegir dynkir
og skruðningai’, sem hamrarnir
bergmáluðu. Bar isinn svo liratl
að, að bátur, sem um morguninn
hafði fai'ið lit i Bjarnarev, að
Iiuga að kindum eða setja kind-
ur, cg man ekki hvort heldur —
komst ekki til baka aftur,
því þá var Víkin orðin full af ís.
Varð báturinn að fara á bak við
Heimaldett og inn á Eiðið. Haf-
ísinn var jafn fljótur að liverfa
og koma, nema sá sem kenndi
grunns og slóð fastur. T. d. stóð
eiim heljarstór jaki fastur á 15
faðma dýpi á Víkinni og það
liðu nokkurir dagar þar til hann