Vísir Sunnudagsblað - 05.07.1942, Blaðsíða 5

VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
5
HEIMUR SLYSA OG DAUBA
Viðtal við Þorstein Jónsson i Lauíási.
SJÓMANNALlF f VESTMANNAEYJUM FYRIR OG UM
ALDAMÓTIN SÍÐUSTU
Seinni hluti
Skinnlausir á bökunum.
„Hvað um lendinguna?“
„Úr landi voru alltaf hafðar
gætur að okkur, og þegar sást
til einhvers hátsins, og menn
báru kennsl á hann — var kall-
að á kvenfólkið á bæjunum til
að draga fiskinn upp í krærnar
(aðgerðarhúsin). Krókarnir,
sem notaðir voru, voru þannig,
að í renndu tréhandfangi var
sinn krókurinn hafður í hvorum
enda, þannig, að kvenmaðurinn
dró fjóra þorska, tvo í hvorri
hendi, og voru þær oftasl blaut-
ar upp fyrir hné við þenna
starfa.
Á Eyjaskipin voru alltaf
málaðar rendur, alla vega litar,
til aðgreiningar hvort frá öðru.
Þetta var mjög til þæginda fyrir
þá, sem hugðu að skipakomum
úr landi. Landskipin voru hins-
vegar nær undantekningarlaust
bikuð.
Eg held að verri verk hafi
yfirleitt ekki verið til, en að
setja skipin, sérstakiega þá
komið var að landi. Þegar búið
var að setja undir þau hlunna,
var hryggurinn settur undir þau,
og þannig drógu, báru eða ýttu
menn þeim upp. Hlutfallslega
voru fleiri menn hafðir að aft-
an en framan, einkum þegar þau
voru sett upp, til að fá á þau
skrið.
Hvert skip hafði sitt ákveðna
hróf ár eftir ár. Það voru á-
kveðnir menn af skipshöfninni,
sem gengu frá skipinu, bundií
það og báru ábyrgð á því. Það
voru miðskipsmennirnir, sem
bundu það að framan og skut-
mennirnir bundu það að aftan.
Það var aevinlega gengið mjög
vel frá skipunum og varla dæmi
þess, að þau fykju eða skemmd-
Ust, hvað sem á gekk.“
Dómhildur
átti tvíbura í nótt.“
„Var ekki iðkaður bænalest-
ur i sambandi við sjóróðraná?“
„Jú, bæði var lesin sjóferðar-
bæn í hvert skipti, sem lagt var
í róður, og apk þess útdráttar-
bæn, sem lesin var í eitt skipti
fyrir öll, þegar báturinn var
fyrst settur á flot í vevtíðar-
byrjun. Ef ekki þótti tiltækilegt
að róa til fiskjar, var bátnum
ýtt á flot, og róið aðeins út á
Botninn eða innundir Löngunef.
Þar tók formaðurinn útdi-áttar-
bænina upp úr vasa sinum og
þuldi hana, en skipverjar tóku
allir ofan höfuðföt sín á meðan.
Þegar lestrinum var lokið, vai'
róið aftur til lands.“
„Sömdu formennirnir sjálfir
útdráttarbænina?“
„Útdráttarbænin var samin af
presti. Voru þær með mismun-
andi móti og eftir ýmsa presta.
Átti formaðurinn sömu útdrátt-
arbænina og notaði ævilangt.
Einnig gat hann lofað nýjum
formönnum að skrifa bænina
upp, svo þeir losnuðu við að fá
hana hjá presti.
Sjóferðabænin var aftur á
móti lesin í livert skipti sem far-
ið var á sjó. Byrjaði formaður-
inn á lienni þegar búið var að
róa nokkur áralog, eða komið á
móts við svokallaðan Naust-
hamar sem er stór og mikill
klettur, austan við aðallending-
una, þar sem nú standa olíu-
geymar og hús. Tóku skipverjar
allir undir og lásu bænina ber-
höfðaðir og i hljóði, en ekki
liættu þeir að róa á meðan.
I bernsku minni gekk prest-
urinn ríkt eftir því hjá öllum
strákum, sem ætluðu sér að
stunda sjóinn, að þeir kynnu
sjóferðabænina. — Ekki er samt
hægt að segja, að hugur hafi
alltaf fylgt máli hjá sjómönnun-
um við bænalesturinn. Til dæm-
is er mér alltaf minnisstætt,
þegar einn skipverja á bátnum,
sem eg stýrði, gall við i miðjum
bænalestrinum: „Hún Dóm-
hildur eignaðist tvíbura i nótt“.
Dómhildur þessi var vinnukona
hjá föður þessa skipverja, og
honum mun hafa þótt þessi tíð-
indi meiru skipta, en sjóferðar-
bænin.
Þessir bænalestrar lögðust að
meslu niður með komu vélbát-
anna.“
Kvenfólk illsviti.
„Voru fleiri siðir eða kreddur
bundið við sjómennskuna?“
„Það var ekki mikið Um það.
Reyndar voru signingar mikið
um hönd hafðar, t. d. átti maður
alltaf að snúa sér mót austri og
signa sig.fyrst þegar maðurkom
Áður kornu
róðrarbátar með
nokkra fiska aÖ
landi, •— en nú
koina drekk-
hla'ðnir mótor-
bátar svo tug-
um skiptir á
hverjum dcgi
inn á Vest-
mannaeyjahöfn,
svo að nú eru
Vestmannaeyjar
aflahæsta ver-
stöð landsins.
út á morgnana. Ekki mátti held-
ur ganga framlijá Landakirkju
nema lesa faðir vorið. En þetta
gillti ekkert fremur um sjó-
menn en annað fólk. Landmenn
sem liér réru, höfðu það fyrir
venju að signa sig, þegar þeir
fóru í skinnstakkana — og al-
mennt var það talinn ills viti að
mæta kvenmanni á leið til sjáv-
ar, þegar verið var að leggja í
róður.
Einn siður sjómanna var sá,
að gefa fyrsta fiskinn, sem mað-
ur veiddi á ævinni einhverjum
fátækling í guðsþakkarskyni.
Þessi fiskur var nefndur Máríu-
fiskur. Eg vissi ekki tiL, að nokk-
ur máður brygðist undan Jjess-
ari hefðbundnu venju, enda
þótti það ógæfumerki. — Máríu-
fiskurinn sem eg dró, var gríð-
arstór þorskur, sem eg ætlaði
naumast að geta innbyrt. Eg gaf
hann gamalli konu, er hét Eu-
lalía — kölluð Eblalía. Hún bjó
með holdsveikum manni, er
Þorsteinn hét, í Móhúsum. Þetta
var ágætis kerling, sem öllum
þótti vænt um, enda mun hún
hafa hlotið flesta Máríufiskana í
ungdænii minu.
Ein af venjunum, voru hila-
visurnar, sem skornar voru á
bitafjalir hvers einasta skips.
En sú venja hvarf eins og svo
margar aðrar, með vélamenn-
ingunni."
Glaðningar.
„Voru ekki glaðningar og
gleðskapir úm hönd hafðir i til-
efni ýmissra atvika í sjómennsk-
unni?“
„Jú, til voru hrófstaup, út-
dráttarkaffi, skipsáróður og
sumardagsveizlur — en það
voru allt glaðningar, sem á ein-
hvern hátt voru bundnir sjó-
mennskunni, og ekki tóku aðrir
þátt i, en sjómenn einir.
Útdráttarkaffið gáfu formenn
skipanna i vertiðarbyrjun og
brennivín út í það. Seinna á ver-
tíðinni gáfu skipseigendur kaffi
með jólaköku og eitt til tvö
staup af brennivíni — en helzt
ekki nema að vel veiddist.
Skipsiáróður fór fram siðari
hluta vertiðar. Voru þar engar
veitingar um liönd hafðar, en
aftur á móti, var hinum betri
hásetum á hverju skipi goldnir
peningar, sem var einskonar
jöfnunargjald eða uppbót fyrir
dugnað sinn. — Skipsáróður-
inn, var lengi leyndarmiál á milli
formanns og háseta, og eg lield
að oftast hafi verið samið um
hann, um leið og maðurinn réð-
ist, enda gat það valdið óánægju,
ef liljóðbært yrði. Þetta þótti
sanngjarnt, því allir báru jafnan
hlut frá borði — meira að segja
þeir sem veiktust eða dóu eftir
að vertíð byrjaði. Aðstandend-
um hans var þá greiddur hlutur.
Þetta mannjöfnunargjald nam
fvrst tveimur krónum, en var
seinna hækkað upp i fjórar
krónur, og þá varð það að eins-
konar álagi, sem allir liásetar
fengu' án tillits til þess, livort
þeir voru duglegir eða ekki. Það
voru skipseigendur sem greiddu
skipsáróðurinn. Þegar lóðin
var tekin i notkun, lield eg að
þetta hafi að mestu horfið,
vegna þess hve allur fjöldinn
stóð jafnhöllum fæti, gegn
þeirri nýung.
Staupagjafh- voru gefnar þeg-
ar skip voru sett i hróf, en sum-
ardagsveizlurnar sjaldnast