Vísir Sunnudagsblað - 25.10.1942, Blaðsíða 1

fciv .
SEXTANDA KOTLUGOSIÐ
SÉÐ UR VESTMANNAEYJUM
Eitir síra Jes Gíslason
Sextánda Kötlugosið hófst
laugardaginn 12. október 1918,
og sást úr Vestmannaeýjum
milli kl. 1 og 2 eftir hádegi.
Veður var mjög fagurt, heið-
ríkja og sólskin, og hæg-
ur blær af norðri. Sjór sanda-
dauður og fóru þann morgun 4
hátar austur í Vík i Mýrdal til
að sækja kjöt aðallega. Þeir
hétu „Haraldur“, „Óskar“, báðir
eign Gísla Magnússonai',
„Glammur" og „Skaptfelling-
ur“. Milli kl. 1 og 2 fór að sjpt,
héðan úr Eyjum, einkennilegur
skýstólpi koma upp af Mýr-
dalsjökli; var liann að sjá
rétt laust við Bjarnarey að
norðan þcgar staðið var á syðri
SkanzinUm n. 1. sunnanmegin
við raufina, sem gengið er um
gegnum Skanzinn. Þótt mökkur
eða strókur þessi þætti ein-
kennilegur í fyrstu, þá var hon-
um ekki frekar gaumur gefinn
af allflestum, en svo fór hann
óðum hækkandi og sást þá i
sjónaukum, að þetta var mökk-
ur, sem sté upp af jöklinum
sjálfum, og af afstöðunni að
dæma og eftir því sem eldri
menn hér mundu til siðasta
Kötlugossins 1860, þá voru lík-*
urnar mestar til þess, að nú
væri Katla gamla að byrja sinn
sextánda hrika-dans og stóð öll-
um stuggur af.
Mökkurinn eða strókurinn
færðist óðum í loft upp og var
að hæð, eftir mælingum gerð-
um héðan af verkfræðing A. L.
Petersen, um 25 kilómetrar
réiknað frá sjávárfleti og að
gildleika neðst ca 2 kíjpmetr-
ar. Ólafur Dan. stærðfræðingur
mældi strókinn frá Rvík 1. kveld
gossins og mældist hann 36000
fet. Strókurinn var í lögun eins
og gorkúla; stilkurinn furðu-
þeinn og sveigðist ekkert til þótt
hvessa tæki, en hatturinn hrann-
aður mjög tröllslega, og litur-
inn var ýmist dökkgrár eða ljós-
grár eftir því hvar birtan kom á
hann, eða engu líkari en lit á
lieila og hrannirnai- líkastar
til að sjá heila-fellingum. Var
sem jötunsheili hefði kastazt
þarna í loft upp, en héngi þó á
mænunni við skrokkinn. Þegar
fór að liða á daginn fóru að
sjást geislaflug út frá stróknum
í allar áttir. Hugðu menn fyrst,
að hér væri um vígahnetti að
ræða upp úr gignum, en þegar
skyggja tók, kom það í Ijós, að
þetta voru eintómar eldingar,
svo stórkostlegar og tíðar, að
jafn lirikaleg sjón hefir aldrei
sést hér fyr í manna minnum,
og er ekki hægt því að lýsa.
Menn stóðu höggdofa timum
saman og horfðu á þessi undur.
Það var eins ogþessiheljar-stöp-
ull væri allur logandi að innan,
sem manni sýndist vera að
springa: ýmist þeyttust út úr
honum i allar áttir til hliðar, upp
og niður, heljar bjarmar, og á
milli þeirra eldingarnar ýmist
upp eða ofan og til hliðar;
stundum i stórum bogum og
krákustigum út i geiminn og
skáliallt niður, en jafnaðarleg-
ast sló eldingunum stærslu ofan
úr hattinum og niður í stöngul-
inn eða gíginn i boga. Og þetta
skeði ekkí við og við, með milli-
bili, heldur i sifellu, margar', ó-
teljandi eldingar, geislabrot og
Ijósrákir á hverju augnabliki.
Þessi fádæma sjónleikur varaði
allt kvöldið og alla nóttina til
kl. liklega 9—10 daginn eftir
eða þann 13. Var birtan sva
mikil hér i Eyjitm að lýsti upp
herbergi þegar stærstu elíþng-
arnar riðu af. Þó heyrðust eng-
ar dunur eða eldingabrestir
liingað. Enda fjarlægðin um 15
danskar mílur héðan til gígsins.
Aftui\ á móti var hávaðinn,
brakið og brestirnir afskaplegir
í Vík og þar austur af, sem
fréttst hefir til. — Undir kvöld
fór að hvessa af austri og fór þá
jafnframt að sjá til eldsins
(bjarmans) úr gignu'm svo að
um kvöldið þegar bezt sá til
hans, var eins og stilkur mökks-
ins væri eldstólpi. — Eins og
kunnugt er stafa þessar eldingar
í skýstólpanum af afskaplegum
þrýstingi gufunnar neðanfrá
upp á við, samfara núningi
skýjapartanna innbyrðis. —
Loftið var þrungið rafurmagni,
svo að ekki var hægt að nota
simatæki undir kvöld. Þó vai'
látið vita um það að bátar þeir
sem austur höfðu farið, væru
farnir þaðan hingað til Eyja
heilir á hófi. Var nú farið að bú-
ast við þeim heim,en menn voru
i nokkrum efa um hvernig þeim
mundi takast að hafna sig hér,
þvi að straumurinn i hafna-
mynninu hér og inni á höfninni
varð skyndilega um kl. 6—7 svo
afskaplegur, að sjaldan hefir
sést hér annað eins i vetrar-velt-
um. Að minnsta kosti hefi eg
aldrei séð hér eins ákaft sjávar-
sog og það sem eg hprfði hér á
inn i „Lækinn“ kl. um 7 um
kvöldið; var það likast því sem
heljarfoss steyptist þar inn svo
að undír skalf og glamraði i
Jausa grjótinu sem er i garði
þeim er liggur frá Nautshamri
til lands. — Bátarnir komust þó
allir heilir á hófi inn, en stærsti
báturinn, „Skaftfellingur“,
fékk ekki við neitt ráðjð þegar
hann komst inn á höfnina, rak
sig á „Harald“ og braut bæði
sjálfan sig og hann lítils háttar
og varð að leita út af höfninni
og lagðist fyrir norðan Eiði, þvi
að ófært var þá orðið að liggja
á Víkinni aðallega sökum
storms af austri. Siðan hefir það*
frétzt úr Víkinni, að fjórðungi
stundar eftir að bátarnir fóru
þaðan kom svo stór alda, brot-
sjór, austan með landi og skall
langt upp í urðina undir fjallinu
vestan við Víkina, að talið er vist
bæði að bátarnir hefðu ekki af-
borið þá öldu og eins að þeir
hefðu skolast upp 1 urðina.
Lítilla jarðskjálfta varð
vart í Víkinni; að eins
varð þar vart við kipp um
það bil er gosið braust út; sum-
ir segja áður, aðrir eftir. Hér í
Éyjum varð ekki vart við jarð-
skjálfta.
Þegar fór að hvessa tók þykkt,
dökkgrátt ský að leggja vestur
jökulinn. Sunnud. 13. var ský
þetta sem veggur að sjá hér fyr-
ir norðan Eyjar, austan frá
gígnum og svo langt vestur sem
auga eygði og náði langt upp á
loft. Hér var talað um há-
degi en var þó svo dimmt
að nota varð ljós, alls ekki
lestrarbjart; féll þar þá nokkur
aska, og í Reykjavík var aska
farin að falla um kl. 3 e. h. þann
13. þegar þangað var talað. tlr
Reykjavik höfðu eldingarnar
kvöldið áður (12. okt.) sést
greinilega. I Hólmum i Landeyj-
um var öskubylurinn kl. 6 e. h. á
sunnudaginn 13. svo mikill og
harður vegna siormsins sem á
eftir rak og dimman svo svört,
að bóndinn þar treystist eliki til
að senda boð austur að Hólma-
hjáleigu eftir manni sem koma
átti til viðtals i síma og er þó
ekki nema um 10 mmútna gang;-
t