Vísir Sunnudagsblað - 25.10.1942, Blaðsíða 2

2
VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
ur þar á milli bæja, eða naum-
lega það.
Sunnudagskveldið þann' 13.
fór fyrst að verða vart við ösku-
fall hér í Eyjum og byrjaði að
syrta í lofti uppi yfir. Súrnaði
mönnum ákaft í augum þegar
er út kom og væri munnur opn-
aður, þá marraði milli tanna er
lokað var, vegna öskunnar, er
inn leitaði. Þann 14. var hér í
Eyjum sem myrkaþoka af ösk-
unni, þannig að Heimaklettur
sást oft ekki þó staðið væri
sunnan megin vogsins. Var
um dimmumótin orðið um
það spor-rækt af öskufallinu og
enginn vottur þess að aflétta
mundi, enda var þá kominn
kaldi af norðri, sem hélt mekk-
inum hingað til hafs.
Það skal tekið fram, að eftir
því sem menn þeir sem á bátun-
um komu að áústan skýrðu frá
liefði vatnið verið komið
fram fj'rir vestan Hjörleifs-
höfða um kl. 3 e. h. á laugardag-
inn (12.). Sögðu þeir að það
hefði verið hrikaleg sjón að sjá
þegar vatnið og jakarnir geyst-
ust fram og rótuðu upp sandin-
um á undan sér í loft upp. Þetta
mikla vatnsflóð sem fylgir
hverju Kötlugosi stafar af því
að gígurinn sjálfur (Katla) er
ávallt fullur með jökli milli
gosa og byrjar því liverl gos
með þessari afskaplegu leysingu
og jakaferð þegar jökullinn,
þessi heljarbunga bráðnar og
rifnar. Milli gosa sést því enginn
gígur, heldur aðeins jökull. —
Þann 14. ©kt. fóru menn sem
heima áttu austur í Mýrdal eins
langt austur og komist var, og
töldu þeir sandinn orðinn vatns-
lítinn, en að þó mundi ekki fært
yfir hann fyrr en eflir 14 daga,
en sennilega mundi von á fleiri
skvettum, enda kom þann dag
síðar fregn hingað um það, að
dynkirnir eystra væru þá með
mesta móti. — Það skal tekið
fram, að þegar Katla gaus siðast
2. maí 1860, þá var það hlaup að
renna fram í 16 sólarhringa. Þá
fór vatnið ávallt fram milli
Hafurseyjar og Höf&abrekku-
afréttar og steyptist fram af
sandinum beggja vegna við
Hjörleifshöfða allt í sjó fram.
— Markús sál. Loftsson sem bjó
i Hjörleifshöfða og dó þar
(1906?) þegar eg var í Mýrdaln-
um, sagði mér frá síðasta
Kötlugosinu. Hann var á ferð út
í Mýrdal þegar Katla hljóp og
komst ekki heim. Var hann um
tima á Höfðabrekku og gekk oft
niður að vatninu, niður svokall-
aða Kaplagarða fyrir austan og
neðan Höfðabrekku. Sagði hann
að múlinn, sem hann stóð á,
hefði skolfið af vatnsþunganum
og vatnið svo djúpt að haffæru
skipi hefði verið fært þar um
og langt austur af. Markús sál.
komst eftir 5 vikur heim til sín
austur í Hjörleifshöfða og þó
aðeins á þann hátt, að hann
fleytti sér á smábáti yfir álana
sem voru á Sandinum og yfir
aurbleytuna. Þá voru í Hjör-
leifshöfða fyrir tveir ferðamenn
þegar hann kom þar. Annar
þessara manna var Jónas nokk-
ur að nafni, söðlasmiður frá
Höfðabrekku. Voru þeir á Sand-
inum þegar gosið kom og náðu
með naumindum á sprettinum
upp í Höfðann. Sundriðu til að
komast þangað að síðustu. Er
sagt að menn hafi verið lirædd-
ir um þá, en Jón umboðsmaður,
faðir Halldórs í Vík, á að hafa
séð hestana í sjónauka austur í
Hjörleifshöfða.
Þann 14. voru dynkir miklir
eystra að heyi’a og eldingar að
sjá frá Vik. Sá þá ekkert austur
á Sandinn frá Höfðabrekku, en
búandi þar hélt að vatn hefði
runnið á sandinum eftir niði
þaðan að dæma. Þann dag nokk-
uð öskufall í Vík og þar í kring.
Aðfaranótt þess 15. enn dynk-
ir miklir heyranlegir frá Vík og
eldingar sýnilegar. Einnig sýni-
legar héðan frá Vestmannaeyj-
um; einkum bjarminn upp af
gígnuin. öskufall lítið þann 15.
í Vik; en mökkur mikill að sjá
austan yfir. Þegar rofaði upp í
Vík sást langur tangi út i sjó út
á fiskileitir fram af Hjörleifs-
höfða. Var hann til að sjá frá
Vík eins og fjallgarður. Gizkað
á að þetta hafi verið heljai’jakar,
sem staðið hafi fastir i sandi og
leðju, sem fram hafði borist
með hlaupinu fyrsta daginn.
Þann 15. var bersýnilegt, að
skepnum hér í Vestmannaeyjum
var farið að Ííða illa. Fé hímdi
undir görðum og blés mæðilega.
Vit þess full af ösku og óþverra
og askan, eða öllu heldur jökul-
leirinn það mikill á jörðu, að
skepnur gátu naumast bitið og
sízt sér til bóta. Þá var fé rekið
til réttar í Vestmannaeyjum, og
er það var rekið eftir Botnin-
um, var það svo þyrst að örðugt
veitti að hamla því frá að drekka
sjó, sem vatn væri.
Þann 16. ennþá miklir dynk-
ir og eldingar frá Vík að heyra
og sjá. Talið mikið vatn renn-
andi eftir miðjum sandinum, en
Múlakvísl, sem liggur austan
undir Höfðabreldiu var með
venjul. vatni að kalla. Litíð
öskufall i Vík. Þann dag blíðu-
veður, Iogn og liiti, sanddautt.
Þann 16. okt. fóru þeir Loftur
bóndi Jónsson í Höfðabrekku og
Hallgrímur bóndi Bjarnason i
Hjörleifshöfða inn á Höfða-
brekkuafrétt. Hallgrímur bóndi
var teptur fyrir vestan hlaupið
eins og fyrirrennari hans, Mark-
ús sál. Loftsson 1860. Átti eg
símtal við Loft þann 17. og sagði
liann að umrótin í jöklmum ná-
Iægt gígnum væru afskapleg.
Gizkaði hann á, að það sem
hefði sprungið og borist burt af
jöklinum værí spilda um 1000
faðma löng, 300 faðma breið
og um 80 faðma á hæð,
þar sem hæst er, en jökullinn
þar innar af væri svo sprunginn
og umrótaður, að ekki væri með
orðum hægt að lýsa því. Sagði
hann að fram undir Selfjalli
stæði t. d. einn jalíi sem væri á
að gizka 70 faðma á hæð. Gíg-
urinn sagði hann að væri i há-'
norður af Mælifelli. Vatn sá
hann mikið á sandinum fyrir
vestan Hafursey og heggja meg-
in við Hjörleifshöfða en vonaði
að Álptaverið hefði sloppið að
miklu eða öllu leyti. Taldi
liann að íshrönnin hefði flot-
ið af sandinum mánudag-
inn þann 14., og íshrönnin sem
náði út í sjó fram af Hjörleifs-
liöfða væri orðin gífurlega
löng og næði Iangt út á sjó, út
fyrir dýpstu fiskileitir. Lítil
aska á Höfðabrekku, ekki þurft
að gefa skepnum þar. — Póst-
inn sagði hann hafa verið tept-
an fyrir vestan hlaupið.
Þann 17. var kyrrð á gosinu;
kyrrð frá Vík að heyra, en úr
Landeyjum sást reykstöpullinn
upp af jöklinum. Veður gott;
blær af landsuðri og sanddautt.
„Skaptfellingur“ lá þann dag í
Víkinni.
Þann 18. hægviðri, lítil væta
af landsuðri. Kyrrð á gosinu;
engir dynkir eða eldingar sjáan-
legar frá Vík. Sjór daúður.
„Skaptfellingur“ lá enn í Vík.
— Halldór Jónsson kaupmaður
í Vík áleit þann dag að sand- og
jökulhrannatangi sá sem mynd-
ast hefði fram af Hjörleifshöfða
mundi hafa náð út á 30 f. dýpi.
Áleit að -þá væri vatn að þverra
á sandinum. Sagði að síli af
ýmsum tegundum, lielzt mjóa-
síli, liefði hlaupið í land til muna
þar eystra.
Þann 19. hægur austan kaldi;
bar lítið á gosinu, hvorki dynkir
eða eldingar.
Þann 20. hægviðri af austri
með rigningu; undir kvöld sást
himinhár reykjasti’ókur upp af
gignum með eldingum og gaura-
gangi um morguninn.
Þann 21. vestanátt með rign-
ingu. Sást þá ekki til gossins.
Þann 22. sept. eftir miðnótt
(o: aðfaranótt 22.) sást úr Eyj-
um hár eldstrókur og eldingar
miklar, sem þutu viða um aust-
urloftið. Gott veður fyrripart
þess dags, blær af suð-vestri.
Aflíðandi hádegi snerist vindur
til norðurs — stimbræla — sást
þá úr Eyjum feikilegur ljósgrár
mökkur stíga upp frá Kötlu,
svipaðast og fyrsta gosdaginn
(12. okt.) þó öllu meiri fyrir-
ferðar og svartari með köflum
og bar mökkurinn til hafs frá
gígnum. Þann dag feiknlegir
dynkir og ólæti í Vík svipað og
fyrsta daginn. Öskufall i Vík
meira þann dag en áður og ask-
an stórgerðari. Eldingar sáust
um miðjan dag i Vík. Nokkrum
dögum fyrr sló eldingu á kind
í Holti í Mýrdal og drap hana.
— Um morguninn þann dag
virtist frá Höfðabrekku vatnið
með minnsta móti á sandinum,
en búist var við að það mundi
aukazt eftir ólátunum að dæma
síðar þann dag. Hrannatanginn
út af Höfðanum líkur og áður,
en jakarnii’ virtust vera famir
að lækka.
Þann dag (22.) fyrri partinn
komst bóndinn Hallgrimur
Bjarnason heim til sin austur í
Hjörleifshöfða. Hafði hann tvo
menn til fylgdar með sér. Snéru
þeír heim aftur samstundis og
sluppu með naumindum vestur
yfir, undan hlaupinu þann dag.
— Um kvöldið jiennan dag sást
mökkurinn tröllslegur upp af
jöklinum og miklar eldingar,
þótt allt slíkt væri sem barna-
leikur einn börið saman við ekl-
ingarnar fyrsta gos-kvöldið (12.
okt.).
Þann 23. var mökkurinn fer-
legur að sjá upp. af jöklin-
um, blá-gi’ár að lit, en með
Eyjafjöllum vestur var að sjá
brún-grátt ösku-belti sem sigið
hafði þangað niður og borist
með hægum blæ, sem lagt
hafði vestur með fjöllunum en
fyrir ofan var jökullinn hvítur
að sjá og skar einkennilega úr
milli móðunnar fyrir neðan og
mökksins sem stóð þráðbeint
upp sem veggur að austan. Hér
í Eyjum var liægur blær af
norðri og ekkert öskufall.
Þann dag fréttist hingað til
Eyja frá Reykjavik, að 4 jarðir:
Melhól, Sauðasel, Sandai’ og
Rofabær i Meðallandi hefðu
eyðilagst með áhöfn allri, en
fólk þó bjargast, og ein jörð í
Álftaveri: Skálmabæjarhraun
skemmst; fólk bjargast þar;
ennfremur að fólk hafi flúið af
7 bæjum i Álftaveri. Einnig að
brúin á Hólmsá hefði brolnað.
Siðar um daginn fréttist að bær-
inn á Söndum, sem er vestan við
Kúðafljót, á tungu milli Kúða-
fljóts og Gvendai’álsins, hefði
staðið og kýraar komist af.
Þann 24. var sami himinháí
mökkurinn enn að sjá, og við og