Vísir Sunnudagsblað - 01.11.1942, Blaðsíða 1
1942
Sunnudagiiin 1. nóvember
37. blad
Hvert sóttu rangæisku skáldin,
Þorsteinn og Guðmundarnir,
„Það er haldin stór vanvirða,
eins og það í sannleika er, hjá
öllum skynsömum mönnum,
sérdeilis þeim, sem að þó teljast
kunna i hetri óg rneiri manna
röð, að vita lítið eður ekkert til
foreldra sinna, afa, ömmu eður
annara forfeðra."
Þannig farast orð, þeim mæta
og nierka eldklerki, séra Jóni
Steingrímssyni, i formálanum
fyrir æfisögu sinni.
Annar merkismaður i presta-
stétt, tónskáldið séra Bjarni
Þorsteinsson, segir í formálan-
um fyrir ættarskrá sinni, að ætt-
fræðin sé „þjóðlegasta og sér-
kennilegasta grein islenzkrar
sagnfræði.“
Sumir munu nú segja, að dá-
litið sé vafasamt, hvað sá hluti
þjóðaririháf sé nú stór, sem líti
sömu augum á ættfræðina og
hinir merku klerkar. Þessi
fræðigreiri virðist ekki eiga upp
á pallborðið hjá sumu nútiðar-
fólki, og það jafnvel engu síður
hjá því, er telur sig í „betri og
meiri manna röð“. .— Fyrir
riokkruin árrim skrifaði eg t. d.
afrriælisgrein um merkan mann,
og var ætt hans nokkuð rakin
i greininni. Eg bað það blað að
birta hana, sem eg þá taldi sér-
staklega mitt blað, og hafði
keypt um fjölda ára. Áður en
farið var að setja greinina var
símað til min frá ritstjórninni,
og tilkynnt, að ættrakningunni
væri ofaukið, og hún yrði að
falla burtu. Eg neitáði þvi með
öllu, og sagði afdráttarlaust, að
ef blaðið vildi ekki flytja grein-
ina eins og eg hefði frá henni
gengið, gæti eg fengið hana birta
i öðru blaði. Var þá slakað til,
og birtist greinin ólimlést. 1 þvi
trausti, að allstór hópur a. m. k.,
af lesendum þessa blaðs, sé ekki
sömu skoðunar og fyrrgreint
blað, um „þjóðlegustu og sér-
kennilegustu grein íslenzkrar
sagnfræði“, og vilji lésa eitthvað '
urn ættfræði — éngu síður en
sumt, sem þeim er boðið til
skáldgáfurnar?
Efáir A. J. Johnson
lesturs, bæði i blöðum og bók-
uim og ekki er ætið fræðandi
eða mannbætandi — hefi eg rit-
að eftirfarandi grein, og birti
hana uú.
Það hefir verið mér — og
sjálfsagt ýmsum öðrum —
nokkurt umhugsunarefni,
hvernig á þvi stendur, að stund-
um koma fram stórskáld, sem
virðast spretta upp úr ófrjóum
jarðvegi, ef svo mætti að orði
komast, þ. e. sem almenningur
veit ekki til, að til skálda eigi að
telja í ætt sinni. En svo er t. d.
um Rangæisku skáldin Þorstein
Erlingsson, Guðmund Guð-
mundsson og Guðmund Dani-
elsson.1)
Að vísu hefi ég og aðrir heyrt
um það talað, að Þorsteinn væri
skyldur séra Páli „skálda“ Jóns-
syni, en sá skyldleiki var svo,
að langamma Þorsteins var syst-
ir séra Páls, en lildegt rná telja,
að báðir hafi sótt skáldgáfuna
til sameiginlegs forföður eða
forfeðra, að einhverju leyti a. m.
k. En engan annan skáldmæltan
mann hefi eg heyrt talað um í
ætt Þorsteins, og alls engan i
ætt Guðmundanna.
En eftirfai’andi ættarskrár
sýna, að þeir eiga allir ættir að
rekja til stórskálda á fyrri tím-
x) Fjórða rangæiska stór-
skáldið, Bjarni Thorarensen,
var svo til náinn afkomandi séra
Stefáns skálds í Vallanesi, ólafs-
sonar próf. í Kirkjubæ í Hróars-
tungu, Einarssonar próf. og
skálds í Eydölum Sigurðssonar.
Auk þess átti hann ætt að rekja
til fleiri skálda, bæði nær sér og
fjær, þar á meðal til Jóns bisk-
ups Arasonar.
um, og sjálfsagt fleiri en þar
er sýnt, þvi það yrði alltof langt
inál i eigi lengri ritgerð en þessi
er, að fara svo langt út í þessa
sálma, að tæmandi væri.
Þetta virðist sýna, og sanna,
að skáldgáfan — og sjálfsagt
einnig aðrar sérgáfur — getur
legið niðri i ættunum i marga
ættliði, og um timabil svo öld-
um skiftir. Að visu er ekki ólík-
legt, að til hafi verið i millilið-
unum skáldmælt fólk, þó eigi
sé það kunnugt. Flest fólk á
fyrri tið átti þess engan kost, að
koma ljóðum sinum á framfæri,
svo að þau geymdust, og þvi
hafa þau, ef til voru, glatast með
öllu við fráfall þess.
I sambandi við það, að sérgáf-
ur geti lengi legið niðri í ættum,
,er réit að drepa á það, að stund-
. um virðist svo, sem sérgáfan
komi fram i breyttri mynd í
ættunum, á lengri eða skemmri
tíma. Eg ætla að nefna þrjú
dæmi. Það er alkunnugt, að séra
Bjarni Þorsteinsson i. Siglufirði
er eitt með fyrri tónskáldum
okkar, og eitt af þeim beztu á
sinni tið. Ekki hefi eg tekið
eftir þvi, að hann geti um fólk
með tónlistargáfu i ættum sin-
um, þegar frá er skilinn Torfi
i Klofa. En mörg ljóðskáld voru
i ættum hans, t. d. var séra
Bjarni 10. maður frá sér Einari
Sigurðssyni i Eydölum. Næsta
Ijóðskáld við hann var séra Kol-
beinn Þorsteinsson i Miðdal i
Laugardal (d. 1783), sá er þýddi
Passíusálma Hallgrims Péturs-
sonar á latínu. (Það gerði einnig
séfu Hjörleifur Þórðarson á
VaJþjófsstað.) Var séra Bjarni
fjórði maður frá séra Kolbeini,
en séra Kolbeinn átti m. a. ætt
að rekja til séra Jóns Pálssonar
A. J. Johnson.
Maríuskálds á Grenjaðarstað.
Það er dálítið freistandi a. m.. k.,
að setja skáldskapargáfu séra
Kolbeins i samband við tónlist-
argáfu séra Bjarna.
Allir sem þekktu til Lárusar
Pálssonar smáskammtalæknis,
og muna hann, eru vafalítið
sammóla um það, að hann hafi
verið læknir af „guðs náð“, þ. e.
fengið lækningagáfuna í vöggu-
gjöf. Sonarsonur hans og al-
nafni, Lárus Pálsson leikari,
virðist vera fæddur leikari.
Kemur lækningagáfa Lárusar
eldra ekki fram hjá Lárusi
yngra sem leiklistargáfa?
Mér eru ekki kunnugar ættir
Björgvins Guðmundssonar tón-
skálds á Akureyri, og veit þvi
ekki hvort skáld eru nærri hon-
um, en það veit eg, að hann er
afkomandi séra Ólafs Guð-
mundssonar sálmaskálds i
Sauðanesi. Björgvin mun vera
kominn af séra Katli á Kálfa-
fellsstað, syni sra ólafs; er hann
þvi einnig afkomandi séra
Einars i Eydölum, (séra Ketill
átti önnu dóttur hans). Milli
séra Ólafs og Björgvins er að
visu hátt á þriðju öld, en ef
Björgvin tónskáld á ekki skáld
— eða hljómlistarmenn — i
öðrum ættliðum, er mér næst
að halda, að skáldgáfa séra Ólafs
og séra Einars komi fram hjá