Vísir Sunnudagsblað - 29.11.1942, Síða 1

1942
Sunnudaginn 29. nóvember
41. blad
Guðjón Jónsson:
Smalamennska.
Það var árla morguns, einn
fagran sumardag, •— eftir
1880, að eg vaknaði við það,
að móðir mín strauk hóglega
um vanga mér og gaf mér þar
með til kynna að kl. væri 5.
Vissi eg þá að tími var kom-
inn til að rísa úr rekkju, og
smala kvíaám á stöðul, er þang-
að skyldu komnar til mjölt-
unar um áttaleytið. — Eg
tíndi á mig spjarirnar liálf-
sofandi, úrillur yfir því, að
mega nú ekki*sofa lengui', eins
og hitt fólkið sem svaf og hraut
um, alla baðstofuna. En það var
þó bót í máli, að blessuð sólin
sendi gullinn geislastaf á ská
yfir baðstofuna á setustokkinn
á rúminu minu. Þetta hressti
mig og yljaði furðu fljótt ,svo
nú var eg glaðvakandi.
Eg gekk liægt fram loftið
sem hrakaði við hvert spor,
fram að uppgöngunni, ofan
stigann, fram göngin, opnaði
Ixæjai'hurðina og gekk fram á
hólinn og lilaðizt um. Veður
var yndislegt og undui'fagurt
um að litast. Sólin var nýkom,-
in upp í austri og flaut nú með
fjallsbrúninni fyrir innan Vað-
alfjöllin. Enn voru því „Upp-
salir1*1) Þorbjai-nar Stokks —
sem Þoi’skfirðingasaga getux'
um, að þar hafi lxúið á dögum
Gullþóris — í skugga fjallsins.
Fjörðurinn lá spegiltær fyrir
fótuxu mér og i honum spegl-
aði sig öll sti-öndin austan fjarð-
arins, svo greinilega, með hæð-
um, dældum og linúkum að
i engu munaði, og ljósgrænar
lautirnar milli holtanna og
skógarins komu svo einkenni-
lega vel fram á tærum sjávar-
fletinum. Ekkert andkul, engin
gári. Lubbi, rakkinn minn,
í-eis upp á bæjax’veggnum, og
teygði sig, vinalegur og fagn-
andi að vanda.
Eg signdi mig á hlaðinu og
rölti svo með liendur á baki
upp túnið sem leið lá, upp á
1) Nú heitir bær þessi Skóg-
ar, fæðingai’staður Matthiasar
skálds Joclxximssonar.
iijallann fyrir ofan bæinn, upp
á brúnina. Silfurtær döggin
glitraði sem demantar á lxvei’ju
blómi, og bai'kandi ilmurinn
barst að vitum mínum, og blá-
tær íxxóðan rauk um hæð og
laut. Lóan söng hnai'reist gu-
gi-gu-gi dýrðin, spóinn vall og
ixiðri á fii'ðinum, kvakaði svan-
ui'inn unx leið og hann gáraði
sæflötinn.
Eg gekk nú sem leið lá upp
á Miðaftanshnúk. Nú opnaðist
Þorgeii’sdalur fyrir neðan mig.
Hann var nú eitt blátt skugga-
haf, því sólin hafði aðeins num.
ið hæstu brúnir. Þetta var svo
aðdáanlega fagurt. Hamrabelt-
in dökk en láglendið hulið
blárri móðu. Mér vai’ð stai'-
sýnt á hið undurfagra lands-
lag og dýi’ð morgunsólai'innai',
og skildi þá svo vel skáldið,
.sem sá fóstui’jörðina síga í sæ,
af þiljum skipsins sem flutti
liann lil fjarlægra landa, er
liann kvað: „|Ó, eg minnist ætt-
ai'jöi'ðin friða, á svo rnargt sem
lengi mun eg þrá. Map eg
svanasönginn undui’bliða, silf-
urjivítum hljónxa tjöi'num á.
Man eg dal i daggai’feldi blá-
um, dags er roði fagur gyllir
tind. Man eg brekku blómum
pi-ýdda snxáum, brattan foss
og kaldavex’mslulind.“ Mér
fannsl eg skilja það svo vel, lxve
sár söknuður lians hafi verið er
hann sá hið fagra iand síga í
sæ, og sú spurning vaknar Jijá
honum livort sér nxuni nú auðn-
ast að fá að sjá landið sitt áft-
ur: „Ekki veit hvort aftur koma
lætur, auðið honunx verða
drottins náð“--------. En þarna
var þá Móhosa og nokkurar ær
með henni. Eg benti Lubba og
hann þaut geltandi með þær út
í Hrisdgl. Eg gekk framan við
Lómatjarnix'. Lómurinn teygði
frarn álkuna og spáði þerri. Enn
lá leiðin franxhjá Katlavötnum
og allt á'bi'ún Djúpadals. Hann
liggur fi’am hjá Djúpafii'ði og
er nxjög hömrum girtur að
austan og allferlegxxr, og fx-am-
ai’lega í dal þessum faldi Þór-
ir gull sitt, og hér lauk liann
æfi sinni eftir bardagann við
Agnar og nxenn lians á svoköll-
uðum Leikvöllum. Og nú gat
að líta Djúpafjöx'ð senx stöðu-
vatn með eyjum og hólinum
fyi’ir' fjarðarmynninu. Fjær
blöstu við allar vestui'eyjar á
Breiðafirði sem fljótandi liallir
á logntærum sjávarfletinum, og
í fjarska Snæfellsjökujl í lif-
rauðri mox'gunskikkju senx
yzti vörður hins undurfagi’a
fjarðai'.
Nú var eg viss unx að þurfa
ekki lengra að þessu sinni og
liélt því heim á leið. Hó! liæ!
ærnar stuklcu lxeinx á leið i löng-
unx halai'ófum og Lubbi gelti á-
leixgdar. Svo koxxi liaxxix til mhx
gapandi, með blóðrauða lung-
una lafandi út úr sér og beið
eftir nýrri bendingu. Og heim
liéldum við ofan í Kálfadal, þar
sem Þói’ir geymdi kálfa síixa á
sumruixi, og Kálfá er við keixixd.
En þarna voru nokkurar ær
upp undir Stóradal. Eg benti
seppa á þæi’, og eftir langa
mæðu gat hann komið auga á
þær. Þaut liann nú á stað seixx
óður væi'i með gelti og látum
og þær á undaix ofaxx allar
Fossakimxar og þar yfir ána í
djúpu gljúfi'i. Snéri Lubbi þar
aftui', hvei’su sem eg lxvatti
liann jxó til þess að fylgja þeinx
eftir upp úr gljúfrinu —
þóttist víst vera búinn að
gera vel að taka af mér
þennan krókimx. — Eix nú
mátti eg lil að hlaupa þangað,
þær gátu vel liafa stoppað þar
í árgljúfrinu. Eg hljóp því allt
lxvað af tók, ofan með ánni, of-
an á Hornið, þar sexxx áin þver-
heygir niður, alla leið til sjávar.
Þar er svo hátlað, að fyrst er
vínkilbeygður hamraveggur
hið efra i árgljúfrinu og liefir
Jandið sprungið þania fram í
ána og myndað þai’na dálítið
undirlendi eða bekk sem íxú er
löngu uppgróinn, vaxin bui’kxx-
um, lyngi og kjarri, og var
þarna ágætis gi’enstæði handa
lágfótu í ui’ðinni. Eg gekk nú
þai'ixa ofan í Hornið til þess að
skyggnast uixx eftir ánuixx, ef
ske kynni að þær hefðu stað-
næmst í skugganum, eft-
ir hlaupin uixdán i’akkanum.
Svo var þó eigi. Eg stóð þarna
við árgljúfi’ið, tók vasaklút
xxxinn þerraði svitann úr aug-
unx og axxdliti, og kastaði mæð-
inni eftir spretlixxn. Mér vai’ð
litið ofan á lyngbalann, kjarrið
og urðina, og skriðuna þar fyr-
ir neðan, ofan að áixni, á áxxa
sjálfa og virti fyrir mér straum-
fallið. — En hvað var þetta
niðri í ánni? Það var eitthvað
lxvítt senx flaut þarna við stein,
og eitthvert di’asl um steininn,
sem virtist halda *því. —
Þetta lyftist og hné neðan við
steiixiixxx eftir strauxxxkastinu,
skjallhvítt í tæru vatninu.
Stundum virtist mér þetta líta
út sem innýfli úr kind, og þetta
hvíta, sem vönxbin nxargþvætt
í vatninu. Auðvitað var þessu
þann veg fai’ð. Einhver skepnan
liafði látið lífið, fennt eða far-
izt í einhverju gilinu í Fossa-
kinnum um haustið, og það svo
spýtt þessu alla leið niður í ána.
Djúpt var ofan i árgljúfi’ið
þai’na, svo eg ákvað að láta þetta
eiga sig. Það væri hvort sem er
einskis virði nú. En svo skaut
samstundis upp aixnari liugsun.
Gátu þelta ekki verið xxianna-
bein og þetta hvíta þai’na haus-
kúpan, föst við eitthvað sem
liéldi henni? Og þetta virtist
xnér semxilegra eftir þvi senx
eg horfði leixgur á þetta. En
hvernig gæli það átt sér stað?
Eg liafði að vísu lesið um úti-
legunxenn, og slæðingur af um-
ræðuixx eldra fólksins, um lík-
Urnar fyrir því að þeir gætu
verið til ennþá, gerði þetta ekki
óliugsandi. En enga tröllatrú
hafði eg þó á þvi. En mér þótti
lílilnxannlegt að konxa heim og
vera allsófróður um hvað þetta
væri. Eg réð þvi af að skyggn-
ast frekar unx hvað þetta væri.
Gekk eg því niður einstigið,
sem þar verðui', og niður á
lyngbalann. Foi’sæla var enn í
árgljúfrinu og mér fannst önx-
urlegt þarna niðri. Gat það ver-
ið eðlilegt þar sem eg var heit-