Tíminn Sunnudagsblað - 03.06.1962, Blaðsíða 6

að öðru leyti og nokkuð haft við í
söng. Var séra Ólafur Ólafsson, prest-
ur fríkirkjusafnaðarins, fenginn til
þess að kasta rekunum á beinin.
XXXV
Að sjálfsögðu varð mönnum ekki
tíðræddara um annað þessa daga en
bein Steinunnar og atburði þá, sen
forðum höfðu gerzt á Sjöundá. Kom
brátt í ljós, að mörgum var hugleikið,
að vegur Steinunnar yrði gerður all-
mikill. Þótti þeim við hæfi, að rang-
látu þjóðfélagi, sem fótumtróð tilfinn-
ingar fólks og beitti refsingum, ei
voru verri glæpnum, væri gefin sök
á ógæfu Steinunnar. Öð'rum þótti
nægjanlega hossað samvizkulausu
glæpakvendi með því tillæti, er
beinum Steinunnar hafði þegar verið
ákvarðað. Um þetta virðast menn
hafa þráttað og deilt, þar sem fund
um þeirra bar saman. Steinunn og
Bjarni stigu fram í hugum margra í
Jjóma, sem ekki hafði fyrr um þau
leikið, hafin yfir fordæpiingu liðinn
ar aldar. Aðrir létu sér fátt um finn
ast.
Gunnar Sigurðsson frá Selalæk,
sem um þessar mundir var ritstjóri
Visis, gerðist oddviti þeirra, er taldi
sökina hvíla á aldarfarinu, en ekki
einstaklingunum, er orðið hefðu
leiksoppar þess. Daginn áður en bein
Steinunnar skyldu greftruð birti hann
grein, þar sem hann lýsti hneykslun
sinni, ef þau yrðu molduð án útfarar-
ræðu. Rakti hann ógæfu Steinunnar
til þess, að hún hefði verið gefin
manni, sem ekki var henni samboð-
inn, að ráðstöfun foreldra sinna, og
hefði það snúið viðkvæmni hennar i
hörku og leitt til óhæfuverka, er hún
ikynnist „íturmennina" Bjarna, hinum
„djarfmannlega fullhuga".
Mynd sú, sem hann dró upp aí
Steinunni, var glæsileg:
„Hún Steinunn var gædd öllum
þeim kostum, sem konu má prýða,
frá náttúrunnar hendi. Hún var flug-
gáfuð, viðkvæm og glaðlynd. Allra
kvenna var hún fríðust og tígulegust.
Andlitið var svipmikið og einbeitt,
og gullhárið hennar tók henni í
beltisstað'. ...
Tímarnir liðu. Hún varð gjafvaxta
og bar eins og gull af eiri af stall-
systrum sínum“.
Banameini Steinunnar lýsti hann
með þessum orðum: „Hún springur af
harmi“.
Hann sagði líka, að Steinunn hefði
zerið alin upp á góðu prestsheimili
5g notið menntunar. Var það sögn,
er kom um þetta leyti fram í ýmsum
Reykjavíkurblöðum, að séra Jón
Ormsson hefði að einhverju leyti
fóstrað hana unga. En nú er ekki
vitað, við hvaða heimildir það studd-
ist, ef einhverjar hafa verið', og er
þess vegna hæpið að leggja á það
trúnað.
Greinin snart marga inn að hjarta-
rótum. Menn, sem þá voru í Reykja-
vík, minnast ungra stúlkna, sem
felldu tár yfir þeirri Steinunni, er
birtist þeim á síðum Vísis þennan
dag.
Beinin voru samt greftiuð með
þeim hætti, sem ráðgert hafði verið.
Um miðjan dag hinn 19. janúar
söfnuðust rúmlega tveir tugir karla
og kvenna saman í líkhúsinu í kirkju-
garðinum. Kaldan gust lagði inn rif-
urnar á veggjunum, því að úti vai
frost og stormur af suðvestri. 1 miðj-
nm kór stóð flatur, ósjálegur kassi,
og hafði verið skotið undir hann
tveimur bekkjum. í honum voru bein
Steinunnar og leifar kistu þeirrar,
sem hún hafði verið dysjuð í á Skóla-
vörðuholti árið 1805.
Utfararathöfnin hófst með því, að
sungin voru nokkur vers úr Passíu-
sálmunum:
Af því að út var leiddur
alsærður lausnaiinn,
gerðist mér vegur greiddur
í guðs náðar riki inn
og eilíft líf annað sinn.
Blóðskuld og bölvan mína
burt tók guðs sonar pína.
Dýrð sé þér, diottinn minn.
Ut geng ég ætíð síðan
í trausti frelsarans
undir blæ himins blíðan,
blessaður víst til sanns.
Nú fyrir nafnið hans
út borið lík mitt liðið
leggst og hvílist i friði.
Sál fer til sæluranni
Dýrðarkórónu dýia
drottinn mér gefur þá,
réttlætisskrúðann skíra
skal ég og einnig fá
upprisudeginum á,
hæstum heiðri tilreiddur,
af heilögum englum leiddur
í sælu þeim sjálfum hjá.
Þessu næst las séra Ólafur yfir
kistunni og fól Steinunni miskunn
guðs. Síðan voru sungin tvö vers.
Fjórir menn báru kistuna til graf-
ar í suðvesturhorni kirkjugarðsins, og
kastaði prestur þegar á hana rekun-
um, er hún hafði verið látin síga nið-
ur í gröfina. Þá voru enn sungin
nokkur vers, og að lokum gerði prest-
ur bæn sína í hljóði.
Eftir greftrun beinanna uiðu
nokkrar hnippingar í blöðum út af
viðhorfum til Steinunnar. Til tals
kom „meðal nokkurra manna og
kvenna, sem skilja hvatir og ástríður
Steinunnar, að reisa minnismerki á
afskekkta leiðinu hennai'“. Gunnar
frá Selalæk vítti bæði launungina við
greftrunina og óvirðulegan umbúnað
beinanna, en Páll V. G- Kolka, er þá
var ungur læknanemi í háskólanum,
hæddi Steinkudýrkunina og þá, sem
honum virtist hafa viljað, að talað
væri fyrir minni kvenna yfir gröf-
inni. Skúli gamli Thoroddsen var aft-
ur á móti gramur yfir því, að ekki
skyldi hafa verið bannað að rjúfa
Steinkudys, „ævigamlan endurminn-
ingastað ótal margra manna“, og
kvað hennar myndi verða saknað.
Nú komu skáldin líka til skjalanna.
Magnús Gíslason og María Jóhanns-
dóttir birtu löng kvæði um Steinunni,
en Andrés Björnsson lét nægja tvær
vísur:
Hlýna mun í haugum senn
hundrað ára meinakindum.
Nú hafa ungir andans menn
ást á þeirra beinagrindum.
Karlar fyrr af kaldri ró
kastað gátu steini að syndum.
En tangó dansa drengir nú
með daðurkvenna beinagrindum.
XXXVI
Hér hefur verið rakin til nokkurrar
hlítar saga þeirra Steinunnar og
Bjarna frá Sjöundá, eftir þeim gögn-
um, sem nú eru tiltæk. Vitanlega er
þó ekki fyrir það að sverja, að ein-
hvers staðar kunni enn að leynast
gögn, er varða þau. Hér hefur aftur
á móti viljandi verið gengið fram hjá
ýmsum furðusögum, sem bersýnilega
eru hugarburður einn, svo sem finna
má í ritum Gísla Konráðssonai, og
nokkrum sögnum, sem hæpið er, að
eigi við rök að styðjast. Því var til
dæmis haldið fram um það leyti, er
dys Steinu.inar var rofin, að hún
hefði verið uppeldisdóttir séra Jóns
Ormssonar í Sauðlauksdal, og er það
enn sögn fólks vestur í Barðastrand-
arsýslu. Fyrir það verður ekki synj-
að, að hún kunni einhvern tíma að
hafa verið á hans vegum, en sönnur
hefur ekki tekizt að færa á það.
Sögur hafa og gengið um það, og
hafa nýlega veríð endurteknar, að
flaska og líkskurðarhnífur hafi fund-
izt í kistu Steinunnar, þegar dysin
var rofin. En ekki er vikið að því
einu orð'i í skýrslu Matthíasar Þórðar-
sonar þjóðminjavarðar, sem lét ijúfa
dysina og rannsakaði það, er í kist-
unni var, svo að harla litlar líkur eru
til þess, að þetta sé annað en kvik-
saga, svo að ekki sé fastar að orði
kveðið.
í ritum Gisla Konráðssonar eru
mai'gar sögur, er bera öll einkenni
þjóðsagna og fá engan veginn staðizt,
að minnsta kosti sumar hverjar. Þ
er hermt, að Jón Þorgrímsson hafi
komið í heimsókn að Kirkjuhvammi
til Þorbergs Illugasonar veturinn
1802, og hafi Þorbergi sýnzt tveir á
feið, þar sem Jón var einn. Það <júlk-
að'i Gísli sem feigðarboða. Þá er sagt,
að Guðrún Egilsdóttir hafi orðið vör
við blóð á skyrtu Bjarna, þegar hann
318
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ