Tíminn Sunnudagsblað - 03.06.1962, Blaðsíða 11

jþeir gætu misst 'oæði hest og vagn.
Óðru máli gegndi heima við og í ná-
grenninu, „því að þar getur þú lagzt
fyrir, þegar þú hefur drukkið könnu
meira en svarar þorstanum“. H*nn
bætti því þó við, að bændur ættu ekki
að taka konur sínar til bæna, þegar
þeir kæmu heim „drukknir og full-
ir“, enda gæti það beðið til rnorguns,
þe.gar bæði hvíldu í einni rekkju.
Þegar Árni Magnússon frá Geita-
stekk reikaði um byggðir Jótlands
seint á átjándu öld, var brennivín þær
veitingar, sem honum, útlendum far-
andmanni, voru viðast látnar í té.
„Gáfu margir bændur mér brennivin
og sumir skildinga, svo hvern dag var
ég drukkinn“. Þegar hann kom yfir
á Þjóðu, handan Limafjarðar, „var
brennivín hjá hverjum húsmanni, pel
inn fyrir þrjá skildinga".
Árni gerðist, sem kunnugt er, kenn
ari hjá hinum ríka bónda, Andrési
Kis, o,g ekki skorti heidur brennivín-
ið þar. Bóndinn sjálfur virðist sífellt
hafa verið drukkinn, og börnin iðu-
lega drukkin á morgnana, þegar
kennsla átti að hefjast, enda segir
Árni, að ekki hafi verið margir dagar,
að ekki væru drukknir þar fjórtán
pottar brennivíns á heimilinu. „En
þegar maðurinn var ei heima, drakk
konan svo mikið, að mátti til sengs.
Og þegar fólkið, sem var úti í hlöð-
unni að treska kornið, heyrði maddam
en var fallin í þungan svefn, komu
þeir inn og tóku sér skikkanlegan
sopa, sem finna kunnu . . . Og þeg-
ar þeir skyldu nú eta miðdagsmat,
var ei gott að vekja maddamen af
hennar djúpa brennivínssvefni, og
þegar upp kom, var hún bæði reið
og harmþrungin af því mikla brenni-
víni, sem upp hafði gengið. Mátti því
laga brennivínstauið til og brenna i
hast. fyrr en sá ríki bóndi heim kom,
kannske með 6—8 menn, er oft voru
þar heila nóttina að drekka og dansa“
Má af þessari frásögn ráða, að ekki
minnkaði drykkjuskapurinn á átjándu
öld, heldur mun hann hafa stórlega
farið í vöxt, þar sem brennivínsgerð
var stunduð á hverju sveitaheimili um
öll Norðurlönd. þegar uppskera leyfði.
Q
Svíar voru engir eftirbátar Dana
um drykkjuskap á dögum Árna frá
Geitastekk. Það er kunnugt, að árið
1760 voru meira en tvær milljónir
potta af frönsku víni einvörðungu
fluttar þangað, auk annarra innfluttra
víntegunda og hins heimabruggaða
brennivíns og öls, er mun hafa verið
miklu meira að magni, þar sem hver
jarðeigandi mátti brugga brennivín
„til heimilisþarfa“ að minnsta kosti,
nema í verstu hallærum.
Árið 1754 voru 723 drykkjukrár og
veitingahús í Stokkhólmi, og kom þá
ein slík stofnun á hverja 79 íbúa borg
arinnar, og er þá allt talið — karlar
og konur, öldungar og börn í vöggu.
í sænskum varúðarreglum um
brennivínsdrykkju frá þessu sama ári
var talið, að ekki væri um neina of-
neyzlu að ræða, þótt menn drykkju
„góðan sopa til þess að hreinsa slím-
ið úr maganum, þégar þeir færu á
fætur", annað staup með morgunverði
hið þriðja fvrir hádegisverðinn til
þess að örva matarlystina, hið fjórða
eftir matinn, hið fimmta síðdégis, hið
sjötta fyrir kvöldmat, og loks var hið
sjöunda að þeirri máltíð lokinni,
„nauðsynlegt staup fyrir svefninn".
Á síðari hluta sjötta tugs átjándu
aldar var bannað að nota korn til
brennivínsgerðar í Svíþjóð vegna harð
æris, og lét stjórnin þá taka brugg-
tæki bænda til varðveizlu, á meðan
bannið hélzt. Tvö hundruð þúsund
slík tæki lcomu þá í leitirnar, og má
af því marka, I.ve almennt bruggið
var, og það því fremur, að eftir var
nóg af tækjum, sem ekki fundust, til
þess að brennivínsgerðinni varð ekki
hnekkt til neinna muna.
í öllum sveitum Svíþjóðar fékk
vinnufólkið, að minnsta kosti karl-
menn, daglegan skammt brenmvíns,
þegar þess var nokkur kostur, en mat-
ur var oft dreginn við það að sama
skapi. Jarðeigendur og prestar seldu
hjáleigufólki og þurrabúðarmönnum
brennivín. Á árunum um 1820 var
brennivínsneyzlan talin fjörutíu pott-
ar á hvern landsmann á ári.
0
Þegar leið á átjándu öldina, var haf
ín barátta gegn heimabruggina, bæði
í Svíþjóð og Danmörku. tíom þar
hvort tveggja til, að allmörgum cf-
bauð drykkjuskapurinn, og svo vildu
þjóðhöfðingjarnir ná til sín hagneð-
inum af brennivínsgerðinni, ýmist
með því að reka sjálfir stór brugghús
eða beina brennivínsgerðinni til
brugghúsa, er greiddu þeim skatt. í
Svíþjóð var þessi barátta svo hörð, að
slundum stappaði nærri, að bændurn-
ir gerðu uppreist, og fyrir kom það,
að eftirlitsmenn stjórnarinnar voru
svo hart leiknir, að þeir létu lífið.
Ekki tókst að kveða niður heimabrugg
ið fyrr en komið var langt fram á nítj-
ándu öld. Þá var kaffiketillinn kom-
inn í stað brennivínstunnunnar í
sveitaþorpunum. Alian fyrrihluta
þeirrar aldar var drykkjuskapurinn
sú plága, sem harðast lék sænska al-
þýðu.
Það var margt, sem olli því, hve
erfiðlega gekk að ráða niðurlögum
heimabruggsins á Norðurlöndum. Það
var gamalgróin venja, og drykkjuskap
urinn hafði fylgt Norðurlandabúum
kynslóð eftir kyi.slóð. En það kom
einnig til, að meðal embættisman ;a-
stéttarinnar hafði mútuþægni viðgeng
izt, jafnt meðal þeirra, sem hátt voru
settir, og hinna, sem fyrir minna var
trúað. Sumir þeir, sem áttu sanikvæmt
starfsskyldu sinni að berjast gegn
heimabrugginu, gerðu sér það að fé-
þúfu og sáu í gegnum fingur sér v:5
þá, er brotlegir voru.
Glöggt dæmi um sviksemi af þessu
tagi er að finna í bók Árna Magnús-
sonar frá Geitastekk. Hann átti bróð-
ur í Danmörku, Vigfús að nafni, er
(Framhald á bls. 334).

Drukkið fólk þyrplst að bindindispredikara við sveitakrá í Svíþjóð um miðbik
nítjándu aldar: „Við ætlum, sko, að spyrja um þetta bindindisfélag, því að okkur
datt hérna í hug að drífa okkur í það, það er að segja, ef við þurfum ekki alveg
að hætta að drekka".
T f M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ
323