Tíminn Sunnudagsblað - 26.05.1963, Page 18

GAMLA REYK'HÓLAKIRKJAN
til Vatnsfjarðar, en eftir 1908, er síð-
asti Kirkjubóls>þingapresturinn, síra
Páll Stephensen, fluttist að Holti,
var Unaðsdal þjónað af Ögurþinga
presti, en Nauteyri frá Vatnsfirði.
Árin 1918—1928 var hinni fornu Stað
arsókn á Snæfjallaströnd þjónað frá
Stað í Grunnavík, en frá 1928 hefur
sóknin legið undir Vatnsfjörð eins og
lög gera ráð fyrir. — Bænhús stend
ur enn á Melgraseyri á Langadals
strönd og er þar grafið að bænhúsinu.
Fólksfækkun er gífurleg síðustu árin
í þessum sóknum öllum nema Vatns
fjarðarsókn einni. Og þar sem áður
þjónuðu þrír prestar, oft fjórir með
aðstoðarpresti í Vatnsfirði, situr nú
einn sálusorgari með hundrað og
sextíu sóknarbörnum.
Og enn fellur lækur í smáfossum
um Stofuhlíð og veit skil milli prest-
anna á Stað á Snæfjallaströnd og
Stað í Grunnavík. Mannaferð er ekki
tíð milli sóknanna og sízt af innan-
sveitarmönnum, — þessar stöðvar
eru nú eyddar af fólki.
En fyrir aðeins tíu árum sat enn
prestur á stað í Grunnavík, klerk-
kappinn síra Jónmundur Halldórsson.
Hafði hann haldið Stað 4 fjórða tug
ára, þjónað um Jökulfirði vel og lengi,
og Hornstrandir um allmörg ár að
auki, er hann lét loks undan síga,
prestaöldungurinn, fyrir elli og
þreytu. Var hann þá áttræður orðinn
og lézt litlu eftir að hann flutti burt
úr Grunnavík.
f Grunnavík var snotur byggð á
nokkru undirlendi upp frá víkurbotn-
inum. Stóðu bæirnir næsta náið, eins
og alls staðar þar, sem landrými er
ekki mikið en búið að útvegi jafn-
framt. Fram af víkinni gengur Staðar-
dalur með háum hamrahlíðum og
grjótskriðum. Norðan Grunnavíkur
er hár fjallmúli, sem Staðarhlíð nefn-
ist. Maríuhorn heitir yzti hluti hlíð-
arinnar, er að Grunnavík veit. Hamra
stallur einn er þar í klettunum, er
Maríualtari heitir. Munnmæli herma,
að þar hafi verið gerð mannblót i
heiðni, en þá hafi verið hof á Stað.
Eftir trúskiptin hefur bergnöfin ver-
ið vígð og helguð himnadrottningunni,
Guðs móður, enda var á Stað Maríu-
kirkja. Auk hinnar sælu meyjar var
Staðarkirkja helguð Mikael höfuð-
engli, Jóhanni baptista, Ólafi konungi,
Þorláki biskupi og Maríu Magdalenu.
— Bænhús var á Nesi, löngu af tekið,
einnig á Dynjanda í Leirufirði. Höfða-
strönd og Steinólfsstöðum í Veiðileysu
firði. Einnig munu verið hafa bænhús
í Bolungarvík og þar sem hét á Kirkju
bóli í Reykjarfirði, en þau lögðust af
á 17. öld. Fram yfir 1700 var bænhús
í Furufirði, en með lögum 1901 var
leyft að taka upp bænhús þar að nýju
og stendur það enn. — í Hrafnsfirði
í Jökulfjörðum hvíla lúin bein Fjalla-
Eyvindar og Höllu. — Lengst allra
kennimanna hefur síra Sigurður
Gíslason setið í Grunnavík, 1647—
1702, eða um 55 ár, og hafði hann
aðstoðarprest undir lokin. Annars
hafa prestaskipti verið tíð að Staðar-
brauði, og alls haldið kallið 32 klerk-
ar, sem vitað er um. Skemmst allra
presta í Grunnavík var síra Jón Þor-
íáksson, þjóðskáld íslendinga, aðeins
eina sumartíð 1772.
Síra Pétur Maack var vígður til
Staðar 1 Grunnavík haustið 1884.
Hann drukknaði á ísafjarðardjúpi eft
ir réttra átta ára þjónustu, frá ungri
konu, Vigdísi Einarsdóttur frá Aðal-
vík, og fimm börnum. Ein dætra
presthjónanna ungu að Stað var
María, f. 1889, hinn landskunni skör-
ungur og hugsjónamaður. Nú hefur
María fengið ábúð á sínum gamla fæð-
ingarstað og hyggst dvelja þar sin
efstu sumur. Víst er því að enn fær
Staðarkirkja að rísa yfir hljóða byggð
ina í Grunnavík, hrein og vel við
haldin. Hinn nýi staðarhaldari sér um
það, — og hlúir að þúfum hinna sofn-
uðu. Enn er því eigi lokið að fullu
kirkjusögunni að Stað í Grunnavík.
Staðarprestakall í ASalvík er nyrzta
brauð á Vestfjörðum. Náði það frá
Lásfjalli við Hesteyrarfjörð vestur
um Aðalvík og Fljót og norður um
víkur allt að Horni. — Hinn forni
kirkjustaður og prestsetur Sléttu-
hreppsbúa, Staður í Aðalvík, stendur
við austanvert Staðarvatn. Er vatnið
allstórt og rennur úr því Staðará til
sjávar. Umhverfis vatnið er grösugt
vel og slægjnland mikið. Inn af vatn-
inu stóð fyrr meir býlið Hlíðarhús,
en Lækur við norðurenda vatnsins.
Úti við sjó var lengi allmikil byggð
og stóðu þar bæirnir Holt, Grund og
Þverdalur litlu ofar. Garðar voru úti
við Garðaá og ögn utar Sætoól, þar
sem mest fjölbýli var, en þar bjuggu
um 70—80 manns, þegar flest var.
Skáladalur var enn miklu utar, dá-
lítið dalverpi milli Kirfis og Stapa.
Upp af Staðarvatni að austan liggja
Fannalægðir og Fannalægðafjall, en
niður af því Fannadalur, og liggur
um hann leiðin frá Stað til Sléttu og
Hesteyrar.
Prestþjónusta var með afbrigðum
erfið að Stað í Aðalvík. Byggðin dreifð
um vikur og smá voga, sem sæbrött
fjöll skera sundur, svo að oft er for-
vaðinn alófær, en fjallvegir milli
bæja brattir og illir og ekki færir
gangandi manni tímunum saman á vet
urna, en alltaf viðsjálir. Erfitt reynd-
ist oft að færa lík til greftrunar vegna
illviðra og ófærðar, og hlutu þau
stundum bráðabirgðaleg í fönn lengi
vetrar. Og fyrir kom, að líkmenn fór-
ust, er reynt var að brjótast tll kirkju.
Aðeins örsjaldan gátu konur fylgt
mönnum sínum og stálpuð börn helzt
aldrei. En um kirkjugöngur gat vitan-
lega ekki veríð að ræða frá flestum
bæjum nema að sumarlagi. — Hver
vík var heimur út af fyrir sig, fólk
bjó að sínu, þótt fábreytt væri. En
húslestrar voru vel ræktir og heimil-
isguðrækni var við brugðið í Jökul-
fjörðum og Homströndum. — Á fyrrí
öldum voru nokkur bænhús á þessum
afskekktu stöðvum, og má raunar
heita nokkur furða, að þeim skyldi
ekki haldið við áfram, en ekki hefur
skort viðinn. f Homvík voru í fyrnd-
inni bænhús að Horni og Höfn. Og að
Látrum i Aðalvík var bænhús fyrr
meir. Þótt bæði Látrar og Staður séu
í Aðalvík, er langur og illur vegur á
milli, margar ár að vaða og tvö þvei-
hnípt fjöll ganga í sjó fram og skipta
byggðinni í Aðalvík í þrennt. Látrar
eru nyrzt, en Staður syðst. Á Látrum
var fyrir skemmstu allmikið þorp.
Þar var skóli, símstöð og pósthús. —
Á Sléttu var einnig bænhús, löngu
af lagt, svo og á Hesteyri. Með stjrbr.
474
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAB