Tíminn Sunnudagsblað - 05.04.1964, Blaðsíða 21

Bæjarrústjr í námunda við Heklu — Gamli-Klofi á Landi.
ur fjölmargra eyðibýla, nefnir þessa
bæi ekki.
Sagnirnar um bæina í Stóra-Skógi
og Litla-Skógi gætu verið tilkomnar
vegna óljósrar minningar um Skarð
eystra á tveimur stöðum á þessum
slóðum, þótt menn væru á síðari öH
um búnir að flytja það austur fyrir
Selsundsfjall vegna örnefnis þar,
sem valdið gat þeim misskilningi, 03
kqnndu því bæina með Botnafjalli
við önnur örnefni þar.
Eftir að Norðurhraun rann, var
reistur undir suðurbrún þess bær-
inn Selsund (fyrst getið í ritum á
17. öld), og til hans hefur land
Skarðs eystra lagzt að einhverju eða
öllu leyti.
Annar bær, scm fornir annálar
geta um, að yrði fyrir hrauni úr
Heklu, er Tjaldastaðir. Elzta heimild,
setn getur Tjaldastaða, er Landnáma
stm segir frá þvi að Þorsteinn tjald-
stæðingur gerði- skipshöfn þeirri, er
hann tók til sín, tjald, þar sem nú
heita Tjaldastaðir. Tjáldastaðir hafa
staðið nærri Skarði, eftir því sem
ráða má af Þorsteinsþætti, sem segir
tjaldið skammt frá bænum í mal-
daga Oddakirkju frá 1270 er sagt að
gjalda skuli árlega til kirkjunnar frá
Tjaldastöðum gelding gamlan og ost-
hleif.
Tjaldastaðir eyddust í Heklugosinu
1389—1390, er Skarð eyddist i hið
fyrra sinn, og munu ekki hafá byggzt
aftur. í Oddamáldaga 1480 er að vísu
enn skráð gjald það, sem greiðast
átti til kirkjunnar frá Tjaldastöðum
en um það mun gilda sama o.g áður
var sagt um sams konar gjald frá
Skarði eystra
Fleiri bæja, sem eyözt haí'i af völd
um hrauna úr Heklu, er ekki getið i
fornum ritum. Én yngri heimildir
geta tveggja annarra. bæja, sem eiga
að hafa orðið fyrir hrauni, auk Stóra
Skógar og Litla-Skógar, sem áðu.
ei um getið.
Um það bil miðja vegu cnilli bæ.i
anna Kots og Selsunds, skagar nef
vesíur úr Suðurhrauni, sem heitir
Ketilsstaðanef. Sunnan við hraun
nefið heitir Ketilstaðavík. Örnefni
þessi eiga að vera kennd við bæinn
Ketilstaði, sem þar á að hafa grafizt
undir hrauninu. Jarðabók Árna Magn
ússonar telur Ketilsstaðavík meðal
eyðibýla. Um það segir þar:
„Segjast menn heyrt hafa sa.gt héi
muni í fyrndinni bær verið hafa
og hraun hann yfir fallið í Heklu-
hlaupi; sjást þau líkindi þar til, að
undir hrauninu er slétt flöt og girð-
ing nokkur, sem tilgátur eru, að tún-
garður hafi verið. Plátsið er óbyggi-
legt vegna vatnsleysis; þar til slægjur
engar og hagar litlir“.
Garðbrotið, sem jarðabókin getur
um, er enn sýnilegt.
Ljósmynd: Pál! Jónsson.
Þegar Norðurhraun rann, hefur
stutt álma úr því brotizt fram milli
Bjólfells og fornrar jökulöldu, se.n
ei þar nokkru sunnar; heitir álcna
þessi Hrauntá. Vestasta nefið á
hrauninu heitir Kanastaðanef. Sunnaa
undir nefinu kemur upp smálækur,
er heitir Kanastaðalækur og fellur^ í
Selsundslæk. Upptök hans heita Kana-
staðabotnar- Til skamms tíma var
þarna torfa, sem hét Kanastaðatorfa,
en er nú blásin burt. Örnefni þesú
eru kennd við bæinn Kanastaði. U:n
hann segir Jarðabók Árna Magnús-
sonar: „Kanastaðabotnar (Kanastaða-
torfa) kallast eyðipláts nokkurt, meiíi
ast í Haukadalslandi, nálægt Grá-
hrauni (Selsundshrauni). Þar í nánd
þykjast inenn heyrt hafa í gamaldaga
muni bær hafa verið, kaliaður Kana-
staðir, en engin sjást þar nú líkindi
til. Munmmæli eru, að hraunið skyldi
yfir bæinn fallið hafa og hann so af-
tekið Landsplátsið er næsta gras-
laust og þar fyrir óbyggilegt“.
Hér hafa verið taldir þeir bæir, seiu
saga og sagnir greina frá, að eyðzt
hafi af völdum Hekluhrauna. Við það
má bæta því, að Vigfús Guðmundsson
frá Keldum gat þess til, að bærinn
Haukadalur, sem nú stendur allhátt
uppi í suðvesturhlíð Bjólfells, hafi áð-
ur staðið austan þess og eyðzt, er
Norðurhráun rann. Bærinn liafi síðan
T I M I N N — SIJ\'NUDAGSBLA«
309