Tíminn Sunnudagsblað - 06.09.1964, Blaðsíða 6

er skal vera útdreifður víðs vegar
þeim til háðs og niðrunar.“
Hér fór svo, að það vopn, er Ólaf-
’ir ætlaði bíta andstæðinga sína sár-
íst, snerist í hendi hans. Af slíkri
lörku, sem hann varðist í sjálfu kerl-
ngarmálinu, þá treysti hann sér ekki
1 þess að vefja það eða bera af 'sér,
ð bragurinn væri frá honum kom-
m. Málinu var vísað til sáttanefnd-
r að venju í slikum tílvikum, áður
n til málsóknar kæmi, og þar lögðu
orsteinn og séra Jón fram níðbrag-
nn. Bregður þá svo við, að „admin-
átrator Björnsen" kannast við, að
„hann sé valdur að því mesta í þess-
ari rímu, en að því versta þar í meini
hann sig þó ekki valdan."
Nú stóð svo á, að þeir Þorsteinn
og séra Jón voru báðir sáttanefndar-
menn, svo að í rauninni var sátta-
nefndin ekki starfhæf. En Ólafi leizt
málið ógott og vildi sættast, ef hann
fengi bótum við komið. Varð því
rð samkomulagi, að þriðji sáttanefnd
armaðurinn, Stefán Scheving, skyldí
einn takast á hendur að leiða málið
til lykta. Hefur Sigurður sýslumað-
r sennilega stuðlað að þessum mála-
lokum. Mun honum hafa þótt seta
sín þar í útsveitum nógu löng, þótt
ekki bættust ofan á langvinnar vitna-
leiðslur og nýtt þjark um braginn.
Fór svo að lokum, að Þorsteinn Run-
ólfsson gaf kost á sættum fyrír
sína hönd og ættingja sinna, ef „Ólaf-
ur tæki aftur níðið um þá og gyldi
þrjá ríkisdali í sveitarsjóð, og séra
Jón reyndist einnig tilleiðanlegur til
sætta, ef hann fengi tíu dall í bætur.
Þessum kostum tók Ólafur. En þá
átti hann eftir að bæta misgerðir
sínar við þann, sem næst hafði ver-
ið höggvið og freklegast móðgaður,
Ólaf lækni. Hann var ekki sjálfur á
þessum fundi, en ætla má, að hann
hafi verið búinn að setja Munaðar-
hólsbóndanum allharða kostí. En
hvort sem það var rætt langa stund
eða skamma, þá urðu þau endalok-
in, að Ólafur féllst á að greiða þrjá-
tíu dali í sveitarsjóð vegna aðdrótt-
ana sinna í garð læknisins. Þetta
voru mikil fjárútlát, og enn meiri
álitshnekkir í þeirri tíð, og mun
Ólafl hafa verið harla nauðug þessi
sætt. En á hinn bóginn var tekið
hart á níðkveðskap, ef höfundurinn
varð uppvís, og málavextir voru með
þeim hætti, að hæpinn vinningur var
í því að láta dóm ganga í málinu.
Ólafur hefur sennilega verið all-
,þungbúinn, er hann gekk af þessum
fundi. En afdrif barnsfaðernismáls-
ins stráði dálítilli birtu í kringum
hann, því að Ebenezer laut í lægra
haldi. Stúlkan stóð fast á því fyrir
sýslumannsréttinum, að Ebenezer
ætti barnið og bauðst til þess að
sverja það á hann. Ebenezer reyndi
þó að koma í veg fyrir það og bauð
eíð á móti. Hann kannaðist að sönnu
við það, að hann hefði leyft henni
eiðinn, enda stoðaði ekki að bera
á móti því, en kvaðst því aðeins
hafa gert það, að sér hefði ekki dott-
ið í hug, þegar hann skrifaði bréfin,
að stúlkan „vildi sverja rangan eið
fyrir rétti.“ En þetta var að engu
haft. Önnu var dæmdur eiðurinn,
hvort sem Ebenezer líkaði betur eða
verr, og sór hún þegar á hann barn-
ið.
En nú var eftir að kveða upp dóm
í því málinu, er mestu varðaði —
sjálfu kerlingarmálinu. Kvaddi sýslu-
maður þar til með sér fjóra með-
dómsmenn, bændur og formenn úr
nágrenninu. Að sjálfsögðu hefur það
þó einungís verið formsatriði og
sýslumaður sjálfur ráðið dómnum að
öllu leyti. Varð niðurstaða hans sú,
að Kjartan skyldi frelsa sig frá sök
þeirri, er hann var borinn með sálu-
hjálpareiði, er hann mátti þó ekki
vinna fyrr en að fengnum úrskurði
amtmanns eða staðfestingu yfirrétt-
ar. Ekki skyldi þó Kjartan hljóta
bætur fyrir málsýfingu og kostnað,
er hann hafði haft af rnálinu. Sakar-
■giftum þeim, sem þeir Ólafur og Eb-
enezer höfðu haft uppi hvor um
annan, var vísað á bug, og fúkyrði
þeirra öll og sneiðiyrði dæmd ómerk.
f lok júnímánaðar um sumarið
kom Stefán amtmaður Stephensen
vestur á Snæfellsnes, og lagði Sig-
urður þá málið fyrir hann, þar eð
þeir Ingjaldshólsmenn höfðu ekki
áfrýjað því. Hefur hann skrifað aft-
ast í dómabókina þessi orð:
„Sýnt mér á embættisferð um
Vesturamtið 29. júní.“
Er þá líklegt, að Kjartan hafi unn-
ið eiðinn, þótt þess geti eigi í emb-
ættisbókum.
Þessi mál hafa vafalaust lokizt á
þann hátt, er Sigurður sýslumaður
Guðlaugsson kaus. En ill hefur hon-
mn þótt vistin í þingstofunni á Ingj-
aldshóli um veturinn, því að á
manntalsþingi um vorið kvað hann
upp þann úrskurð, að þingsókiiinni
væri skylt að byggja þar fyrir haust-
ið nýtt þinghús, níu álna langt og
fjögurra álna breitt, með reisifjöl
yfir einu stafgólfi, þar sem sýslumað-
ur sjálfur sat á þingum, og grindum
með föstum pílárum framan við, svo
að sauðsvartur almúginn hefði ekki
of náið samblendi við yfirvaldið og
þjóna þess. Standþil skyldi vera að
framan og gluggi á, hurð á hjörum
og með skrá, er læsa mátti, bekkir
inni meðfram öllum veggjum, og
vænt borð innan grinda handa sýslu-
manni og skrifara hans.
XVIII.
Kerlingarmálið var þess eðlis og
kapp svo mikið í sókn og vörn, að
það varð þegar landfrægt. Ólafur á
Munaðarhóli var og kunnur maður,
að minnsta kosti vestanlands
og norðan, því að vermenn og bænd-
ur, sem fóru skreiðarferðir undir
Jökul, höfðu allir af honum sprunir,
ef ekki bein kynni. Það voru því
víða þeir menn, er gátu talað af
kunnugleika um menn og atburði á
þeim slóðum.
Kjartan, sonur hans, var aftur á
móti unglingur, er fáir þekktu' til,
áður en þetta kom til. En nú komst
hann á hvers manns varir að kalla.
Og ekki var þess langt að bíða, að
annað atvik gerðist, er vakti athygli
á honum. Af kerlingarmálinu hlaut
hann ekki hróður, þó að hann slyppi
án víta, en síðari atburðinum var
þann veg farið, að honum þótti
hafa djarfmannlega farízt.
Um þetta leyti var ófriður mikill
í Norðurálfu og agasamt á höfunum.
Napóleonsstyrjaldirnar stóðu sem
hæst, og Englendingar höfðu ráðizt
á Dani, skotið á Kaupmannahöfn og
rænt danska flotanum. Ensk víkinga-
skip, sem gerð voru út af einstakl-
ingum í gróðaskyni, voru víða á
sveimi og hertóku skip þeirra þjóða,
er voru á öndverðum meiði við Eng-
lendinga, hvar sem beirra varð vart.
Sumarið 1808 sigldi eitt slíkt skip,
Salamine, búið meira en tuttugu fall-
byssum, inn til Þórshafnar í Færeyj-
um. Hét eigandinn Hompesch, en
skipstjóri Gilpin. Fóru þeir þar með
ránum og ^ sigldu síðan brott með
feng sinn. í júlimánuði stefndu þess-
ir sömu menn til stranda íslands.
Við Snæfellsnes utanvert hittu þeir
fyrir sér fiskibát á miðunum, og
voru á fimm menn eða sex Var þar
á formaður Kjartan Ólafsson frá
Munaðarhóli. Þessa menn tóku vík-
ingar upp á skip sitt, og heimtuðu
þeir af Kjartani, að hann vísaði þeim
leið til hafnar í Ólafsvík. En Kjart-
an var ófús til leiðsögunnar, og sló
í svo hart, að því er sögur hermdu,
að víkingar hótuðu honum hengingu,
ef hann létí ekki að vilja þeirra.
Þess getur ekki, hvort Kjartan lét
undan síga við þessa hótun, en til
Ólafsvíkur komust víkingar ekki. Þeir
urðu að láta af fyrirætlun sinni, því
að nú bagaði veður. Samt létu þeir
ekki Snæfellingana lausa. Héldu þeir
suður Faxaflóa með þá innan borðs
og komust tíl Hafnarfjarðar 23. júlí
og höfðu þá hertekið tvær fiskijakt-
ir, er þeir sigldu fram á, eign Bjarna
kaupmanns Sívertsens í Hafnarfirði.
Gerðu víkingarnir ýmsan óskunda
þar syðra, en Kjartan var laus lát-
inn og félagar hans, og komst nafn
hans á ný á allra varir, er þessi
atburður fréttist. í frásögnum manna
á mílli hefur frammistaða hans að
líkindum ekki verið minna rómuð
en efni stóðu til, svo sem jafnan
verður, þegar innlendir menn standa
í vanda andspænis erlendu ofurefli
og reynast því þreki búnir að glúpna
ekki.
822
T í M I N N — SUNNUDAGSBI.AÐ