Tíminn Sunnudagsblað - 06.09.1964, Blaðsíða 14

ptofnaðl sklpasmíðastöð. Hann eign
aðist 10 þilskip og hafði sum í för-
I om milH landa. Þann 5. september
illljóp fyrsta þilskipið af stokkunum
I í skipasmíðastöð hans í Hafnarfirði.
! Það var merkur atburður í sögu
Jjóðarinnar. Þar voru aldrei smíð-
1 uð mörg þilskip, af því að þau voru
mjög dýr og menn höfðu í mörg
hom að líta. Fullsmíðuð skúta, 10
lestir, kostaði yfir þrjú þús. ríkis-
dali, en 18 konungsjarðir á Miðnesi,
i meðalþeirra Hvalsnes, Býjarsker,
Gufuskálar, Stóri-Hólmur og Kefla-
vík, voru seldar fyrir tæpa 3.200 rík-
isdali 1791. Menn þurftu að kaupa
sig lír ánauðinni. Þótt verð jarðanna
væri ekki hátt, þá voru ekki margir
' leiguliðar, sem gátu keypt ábýlis-
jarðir sínar fyrst í stað, en þeim
fór fjölgandi, eftir því sem árin iiðu.
Um 1820 er meiri hluti jarða á
Reykjanesskaga kominn í bænda
eign. Það hafði orðið efnahagsbylt-
ing á skaganum. Á undraskömmum
jtíma höfðu menn rétt þar talsvert
úr kútnum. Þar var mikill afli, gott
i árferði, og menn.. áttu við stórum
1 bætt verzlunarkjör að búa. Þangað
1 sóttu menn á vertíðum alla jeið
norðan úr Þingeyjarsýslum. Árið
1829 var „vetur svo góður, að varla
dóu grös, og fiskafli var mikill syðra.
Sumir fengu á 17. hundrað í, hlut,
og um haustið var mikill afli
á grunnmiðum".
Sökum hafnleysis voru árabátar,
sem hægt var að setja að loknum
róðri, hentugustu sjósóknarskipin
um Strönd og Suðurnes. f Hafnar-
firði eflclist bátasmíði fyrir atbeiná
Bjarna Sívertsens. Þar voru mestir
skipasmiðir þeir Þorsteinn Jónsson
bátasmiður á Hvaleyri (d. 1805) og
Ólafur Árnason á sama stað og
Gísli Pétursson á Óseyri. Sagt er,
að Þorsteinn hafi smíðað um 200
báta, en Ólafur um það bil 100 báta,
mjög vandaða og vel gerða.
Nú eignuðúst íslendingar fyrstu
lærðu skipstjórana, en þeir námu
fræði sín erlendis. Fyrstur er talinn
Guðmundur Ingimundarson í Breið-
holti við Reykjavík. Hann keypti þil-
skip til fiskveiða og stýrði þvi sjálf-
ur. Sú útgerð hófst 1803. Stjúpson-
ur Bjarna Sívertsens, Steindór Jóns-
son í Akurgerðj í Hafnarfirði, tók
sér nafnið Waage (d. 1825), var
lærður skipstjóri og stýrði skipum
milli landa, en litlu fyrr er talið, að
Símon' Sigurðsson frá Dynjandi í
Arnarfirði hafi stýrt skipi yfir út-
hafið.
Um þær mundir voru þrír óvenju-
legir afreksmenn I tölu bænda við
Vogastapa: Jón Sighvatsson í
Höskuldarkoti í Ytri-Njarðvík, Jón
Daníelsson í Stóru-Vogum og Ari
Jónsson í Innri-Njarðvík. Þeir smíð-
uðu og létu smíða sér sína skútuna
hver og urðu allir miklir útvegs-
menn, eins og síðar verður sagt.
Það var vor í lofti við sunnan-
verðan Faxaflóa í byrjun 19. aldar.
Áður óþekkt framtak og atorka losn-
aði þar úr læðingi margra alda kúg-
unar. Frá Innri-Njarðvík kom sá
maður, „sem við eigum hvað mest
að þakka endurreisn íslenzkrar
tungu og bókmennta á öldinni, sem
leið“, hinn frægi þýðandi Hómers-
ljóða, Sveinbjörn Egilsson rektor
lærða skólans í Reykjavík (1852).
Þaðan var einnig ættaður nafni hans
og systursonur, Sveinbjörn Hall-
grímsson, fyrsti ritstjóri Þjóðólfs.
Hvaleyrarholt — Hvassahraun.
Hvaleyrarhraun, fremur flatt hellu-
hraun, liggur suður af Hval-
eyrarholti. Það er fornlegt og stlng-
ur mjög í stúf við Kapelluliraunið,
úfið apalhraun, sem hefur verið brot
ið niður til vegagerðar á stóru svæði
umhverfis Kapelluna, dálitla rúst á
óbrotnum hraunhólma sunnan við
bílabrautina. Þar sem brautin ligg-
ur næst sjó yfir Hvaleyrarhraun, er
jökulsorfin grágrýtiseyja stráð stór-
grýti rétt norðan við veginn. Þar
gægist fram grágrýtisundirstaða hins
forna hrauns, en það hefur fallið
allt til sjávar. Til inarks um aldur
þess eru bergstallar, sem sjórinn
hefur klappað í það í flæðarmáli, og
heita þar Gjögur með ströndinni.
Innan frá Hvaleyrarsandi og út að
Kapelluhrauni (Bruna, Þórðarvík).
Við Hvaleyrarsand eru Þvottaklettar.
Þar streymir fram tært vatn í fjör-
unni, kaldavermsl. Þangað fóru kon-
ur frá Hvaleyri með lín sín til þvotta
og þurrkuðu þau á Þvottaklettum.
Hér telja menn, að komi fram vatn
Kaldár, sem hverfur í hraunin fyrir
ofan Hafnarfjörð.
„Keflavíkurvegurinn var góður frá
Hafnarfirði að Vogastapa, en fram
úr hófi krókóttur“, segir Sveinn
Oddsson, einn af fyrstu íslenzku bif-
reiðarstjórunum. — „Það var engu
líkara en krókur hefði verið gerður
til þess að fá nýjan krók kringum
einhverja nibbu, og nærri' lá sums
staðar, að leiðin lægi allt í kringum
hana og mætti sjálfri sér.“ Þessi veg-
ur lætur ekki mikið yfir sér, þar
sem hlykkir hans gægjast undan
steyptri bílabraut. Hann getur virzt
hálfvanskapaður, en hann var þó
meira afreksverk á sínum tíma en
beina brautin á dögum véltækninn-
ar
Menn bisuðu nær tómhentir við
hvern klett, sem ryðja þurfti úr
leiðinni, og sveittust undir börum,
en vegakerfið þumlungaðist smám
saman um landið, og eftir því brun-
aði nýi tíminn um byggðir íslands.
Við vegbrúnina fornu liggja björg,
sem eitt sinn var þrekraun að þoka
úr stað. Efst á Hvaleyrarholti sunn-
anverðu hvílir klettur við aflagðan
vegarspotta. Hann fluttu tveir full*
hugar úr vegarstæðinu, 11 ára piltur
og þreklítill karl, Gísli Sigurgeirsson
og Ólafur Sigvaldason. „Út skyldi
skrattinn", og hér liggur eitt afreks-
verk þeirra þúsunda, sem brautina
ruddu.
Rauðhóll nefnist malargryfja aust-
ast í Hvaleyrarhrauni við vegamót
Krýsuvíkurvegar. Þar stóð áður lít-
ið en snoturt eldfjall, eflaust eitt
830
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ