Tíminn Sunnudagsblað - 20.09.1964, Blaðsíða 3

Mynd sú af sveitabæ, sem Guðjón Samúelsson teiknaði að beiðni Guðmundar
Hannessonar fyrir meira en hálfri öld.
NÝJAR HUGMYNDIR
FYRIR HÁLFRI ÖLD
Guðmundur Hannesson læknir var
mikill áhugamaður um allt, sem laut
að húsagerð og húsabótum. Vorið
1899 skrifaði hann í Bjarka grein
um þessi efni, og varð hún bein-
línis til þess, að alþingi veitti þrjú
þúsund krónur til rannsóknar á
iunlendum byggingarefnum og leið-
beininga í húsagerð. Var Sigurður
Pétursson frá Ananaustum ráðinn
til þess að annast þetta, og hófst
hann þegar handa. Meðal annars við-
aði hann að sér sýnishornum af leir
og kalki, er hann hugði, að komið
gæti að notum, og fór með tólf
þeirra til Kaupmannahafnar. Var þar
á meðal kalk úr Esju, er álitlegt
þótti, sandur frá Meðalfell'svatni, er
var talínn slakur til sandsteinsgerð-
ar, leir úr Laxvogi, er talinn var
góður til múrsteinsbrennslu, og leir
úr Grafarvogi miklu síðri. Var mönn-
um mjög í huga um þessar mundir
að koma upp tígulsteinagerð,
og hafði Björn Kristjánsson einnig
safnað á sinn kostnað sýnishornum
af leir og látið reyna þau í Kaup-
mannahöfn. Var svipað um þau að
segja og sýnishorn Sigurðar, að sum
reyndust ónýt, önnur nothæf og
nokkur góð.
Sigurður fékkst þó ekki eingöngu
við rannsóknír af þessu tagi. Það
er kunnugt, að hann teiknaði einn-
ig torfbæ, og hugsaði hann sér húsin
í ferhyrning umhverfis autt svæði. En
starfsferill hans varð skammur. Hann
var brjóstveikur, og í einni ferða
sinna upp um Kjalarnes og Kjós
hreppti hann vos og andaðist
skömmu síðar. Teikning hans af
torfbænum fannst ekki í plöggum
hans og mun hafa glatazt.
Upp úr þessu tóku menn að sinna
meira húsagerðarmálum en áður
hafði verið, og var Guðmundur Hann
esson óþreytandi að vekja menn
og hvetja í því efni. Hann hafði aug-
un opin fyrir hvers konar nýjungum,
miðlað mönnum af beirri þekkingu,
er hann aflaði sér, og sagði þeim
ótæpilega til syndanna, er honum
bauð svo víð að horfa.
í Búnaðarritinu árið 1915 er
skemmtileg grein eftir hann um
þetta efni, þar sem hann víkur að
mörgu, er síðar breyttist á þann veg,
er hann vildi, þótt ef til vill hafi
honum þótt seint við brugðið. Þar
leggst hann gegn tröðunum, er þá
tíðkuðust, og mælir í þeirra stað með
upphleyptum vegi, dálítið bogadregm
um til fegurðarauka í samr-j>n»i vi'i
landslag, vill, að gerðar séu ht-íhv
lagðar sléttar umhverfis bæina í -,
stað gömlu hlaðanna og komíð upp ;
skrúðgörðum til skjóls og fegurðar,
hestaréttin flutt frá bæjarveggnum
út í túnjaðar og þokkaleg grind sett
í túnhliðið. Hlandforirnar ætlar hann
að færa megi úr hlaðvarpanum
eða frá bæjarveggnum, þar eð steypa
megi góðar skólppípur, jafnvel uppi
í sveit, öskuhaugana og skranið í
bæjarlæknum vill hann láta hverfa ’
með öllu og búa um fjóshauginn á
snyrtilegan hátt að húsabaki, ef ekki
er reist yfir hann haughús. Loks bið-
ur hann menn blessaða hafa járn- .
grind eða nokkurs konar sköfu við
bæjardyr, svo að sá siður leggist af
að vaða á skítugum skónum inn í
húsin.
En hann lét ekki við þessar áminn-
ingar sitja. Hann hafði einnig feng-
ið Guðjón Samúelsson, sem þá var
ungur maður og hafði numið húsa-
gerðarlist í Kaupmannahöfn, til þess
að teikna sveitabæ með nýju sniði,
og lét myndina fylgja greininni. Ef
tíl vill er mönnum nú forvitni á því
að sjá þessa mynd, sem gerð var
fyrir fimmtíu árum. Skýringar Guð- >
mundar voru þessar:
„Svona hugsar þá Guðjón sér bæ- ;
inn og túngötuna. Næst manni á
myndinni er túngirðingin með'
breiðu hliði fyrir flutning og vagna
og litlu hliði fyrir gangandi menn.
Öðrum megin við hliðið hefur liann
sett mikið hesthús, en hinum megin
sér í horn af hestaréttinni fyrir utan
túngirðinguna. Frá hliðinu liggur
bogadreginn vegur heim að bænum.
Sjálfur bærinn er næsta ólíkur öllu
þvi, sem vér höfum vanizt, og býst
ég við, að menn kunní misjafnlega
við svip hans og útlit allt. Þó verður
ekki annað sagt en að hann sé lag-
legur og einkennilegur að ýmsu
leyti. Til hægri handar er íbúðar-
húsið, sjálfur bærinn, en til vinstrí
er fjós og hlaða. Geri ég ráð fyrir
að ætlast sé til, að nokkur hluti heys-
ins sé geymdur á lofti yfir fjósinu.
Milli hlöðu og bæjar er dálítíð sund,
sem eflaust á að varna aðfoki og
vera til tryggingar, ef eldur kæmi
upp. Mlli húsanna ef ferhyrndur
húsagarður, sem skipt er í reiti fyrir
matjurtir eða blóm, en meðfram
húsveggjum allbreið, steínlögð stétt.
Veggir húsa eru lágir og kjallari eng-
inn eða lítill. Ætlazt er til, að veggir
séu úr steinsteypu og hvítir, en
timbur í vindskeiðum og göflum efst,
rauðbrúnt á lit, viðurinn líklega
tjargaður með hrátjöru. Þök á hús-
um ætlast Guðjón Samúelsson til, að
séu græn torfþök með góðum pappa
undir.“
Ekki munu menn hafa hrifizt svo
af þessari hugmynd, að bæir væru
rcistir með þessu sniði, enda hefur
Framhald á 886. síðu.
T f M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ
867