Tíminn Sunnudagsblað - 20.09.1964, Blaðsíða 14

' StrikSn hér á myndinni reyndust vera steinrunnir ormar. Hægra megin eru
„V ! þeir eins og þeir sjást i smásjá.
;V steingerSu ormar séu svonefndir fersku vatní og jarðvegi, og þeir lifa
'*■. namatódar. Nematódar gegna mikils einnig sem sníkjudýr í dýrum og
z' verðu hlutverki í lífheimi votlendis- jurtum. Þeir eru mjög athafnasamir
ius, og eru kunnar þúsundir teg- við upplausn dauðra lífvera, og sum-
, unda, sumar örsmáar eins og þessir ir þeirra leggjast meðal annars á
ormar. Er mikil mergð þeirra í sjó, dauð skordýr.
Steinrunnir nematódar hafa ekki
fyrr fundizt, svo að öruggt sé, nema
frá hinum síðustu skeiðum jarðsög-
unnar. Það eru sérstök skilyrði, sem
því valda, að þessir tiltölulega linu
ormar hafa geymzt nilli sporðdreka-
skeljanna. Við getum hugsað okkur,
að þeir hafi, ásamt öðrum smáverum,
nærzt á hinu mjúka innvolsi sporð-
drekanna. En smám saman gekk það
til þurrðar, ázt upp og barst burt
við gasmyndun og eyðingu. Samtím
is hlóðst set að skeljunum, og þegar
þunginn var orðinn nógu mikill,
þrýstust þær saman meira og meira.
unz þær flöttust út. Síðustu nema-
tódarnir hafa orðið inniiyksa milli
skeljanna eins og mýs í fellu. Flestir
hafa forðað sér í tæka tíð, og í raun
inni þóttust vísindamennirnir sjá
þess merki, hvernig sumir sluppu.
Þar sem skelin var sérstaklega þunn,
voru örlítil göt, viðlíka að þvermáli
og svaraði gildleika ormanna.
Nú hefði mátt búast við því, að
þessir linu ormar hefðu flatzt út á
milli skeljanna. En svo hefur ekki
orðið, og það stafar af því, að kítín-
ið hefur verið orðið svo lint, að það
hefur svignað, þar sem það seig nið-
ur á ormana, og steinrunnið í þeim
skorðum. Kítínið er unnt að mýkja,
svo að það svigni á slíkan hátt, ef
sporðdrekaskelin er látin í ammoníak
og geymd þar um tíma. Það er senni
legt, að líkamir sporðdrekanna hafi
rotnað í súru umhverfi, þar sem
myndaðist gas, er fékk valdið þessu.
Þegar skilyrðin breyttust á ný, hefur
kítínið harðnað, og nematódarnir
varðveitzt ágætavel í þessu búri, líkt
og skordýr í rafi.
Þegar nematódarnir voru rannsak-
aðir til hlítar, uppgötvaðist, að þeir
voru ekki með öllu óspjallaðir, þar
sem þeir lágu milli skeljanna. Ein-
hverjar smáverur höfðu sótt á þá.
Sumir voru einungis lítið eitt skadd-
aðir, en af öðrum var ekki annað
eftir en hismi eitt. Þær smáverur, er
þarna höfðu leitað sér ætis, voru
finnanlegar — sumar eins og þræðir,
aðrar sem kom og ekki nema einn
þúsundastí úr millimetra í þvermál.
Þessar smáu verur voru sendar L.
R. Moore í Sheffield í Englandi til
þess að fá úr því skorið, hverjar
þær væru. Hann er allra manna bezt
að sér um smáverur á steinrunnum
jurtum frá jarðkolatímunum. Hann
fann margar tegundir smávera, er
hann taldi þörunga, sveppi og aktínó
mýketur. Til hins síðastnefnda telj-
ast verur, sem að stærð og lögun
svara til gerla og sýkla.
Inni í hvítum ormunum vora víða
sveppaþræðir, og þeir hrísluðust líka
stundum út á sjálfa sporðdrekaskel-
ina. Milli þessar sveppaþráða voru
kringlóttar agnir, kokkar, og
staflaga gerlar, er minna mjög
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ